آزولا ، آلاینده یا سودمند؟

ریشه واژه آزولا كلمه ای است یونانی به معنی «در خشكی مردن». موطن اصلی این سرخس را آمریكای شمالی می دانند. این سرخس برای نخستین بار در سال ۱۷۸۳ میلادی توسط لامارك شناسایی شد و تاكنون هفت گونه از این گیاه به ثبت رسیده كه در آسیا، آمریكا، اروپا، آفریقا و استرالیا گسترش پیدا كرده اند.
آزولا نوعی سرخس آبزی از خانواده Azollaceae است. تاریخچه پیدایش آزولا در روی كره زمین به یكی از مراحل دوره سنوزوئیك و عصر پلی استوسین یعنی بیش از ۲ میلیون سال قبل
بر می گردد. لیكن بسیاری از گونه های آن منقرض شده و در حال حاضر شش گونه دیگر از آزولا در دنیا وجود دارد.
آزولا به طریق جنسی و رویشی تكثیر می یابد. آزولا در رودخانه های كم شیب، دریاچه ها، باتلاق ها، نهرها، آبگیرها و شالیزارها به فراوانی دیده می شود.
همچنین قابل ذكر است كه آزولا در بسیاری از كشورهای جهان به عنوان غذای دام و طیور مصرف می شود. آزولا دارای ویتامین ب، كاروتن آ و ب و پرو ویتامین آ است و تغذیه آن هیچگونه ناراحتی گوارشی برای انسان ایجاد نمی كند.
هم اكنون در بسیاری از رستوران های چین و هند، آزولا به صورت سبزی تازه، سالاد، املت آزولا و ... مصرف می شود. آزولا گیاهی است سرشار از پروتئین به طوری كه تا حدود ۲۴ درصد از ماده خشك آن را پروتئین تشكیل می دهد.
به منظور انجام تحقیقات كشاورزی گیاه سرشار از پروتئین آزولا توسط سازمان پژوهش های علمی و صنعتی از كشور فیلیپین وارد ایران شد.
مطالعات اولیه بر روی این گیاه نیز از تیرماه سال ۱۳۶۵ در ایستگاه های برنج رشت، آمل و تنكابن آغاز گردید كه نتایج جالبی را نیز دربرداشت. طبق گزارش عملكرد محصول برنج در كشت توأم با آزولا نسبت به شاهد، ۱۴۴۷ كیلوگرم در هكتار از خود افزایش نشان داده است. این روند جانشین شدن آزولا به جای۶۰ كیلوگرم كود ازته در هكتار است.
آزولا در شرایط اقلیمی گیلان بویژه در رشت، به خوبی رشد می كند و می تواند جایگزین ۶۰ كیلوگرم كود ازته گردد. از همین روست كه آزولا جایگزین بسیار مناسبی برای كودهای ازته در مزارع غرقابی برنج محسوب می شود.
● گسترش تدریجی
از مهمترین تالاب ها می توان از تالاب انزلی نام برد كه در جنوب دریای خزر و در شمال شهر رشت واقع شده است. جدا از اهمیت بین المللی، ارزش های اكولوژیك و زیست محیطی نقش خاصی در جغرافیاو اقتصاد دارد و مهمترین پشتوانه در تكثیر و زادآوری ماهیان تجاری دریای خزر است .
در این میان گسترش تدریجی سرخس آزولا، به صورت یك آفت، این تالاب را با خطر مرگ زیستی (بیولوژیكی) روبه رو كرده است. رشد بی محابای آزولا در بخش هایی از تالاب می تواند آسیب جدی به تالاب وارد كند.
توده متراكم آزولا با كاستن نفوذ نور خورشید در آب، به شكل محسوسی درجه حرارت آب را كاهش می دهد. این كاهش در مورد اكسیژن محلول و مواد غذایی معلق در آب نیز مشاهده می گردد. همچنین پوشش یكپارچه آزولا با افزایش درجه سمیت و اسیدی نمودن مناطق آبی موجبات مرگ ماهیان و ارگانیسم های دیگر این محدوده را باعث می شود. نتیجه این كه حداقل به ۴دلیل می توانیم بگوییم آزولا حضور و گسترش خود را در تالاب انزلی تثبیت كرده است.
▪ مورد اول مربوط می شود به پدیده غنی شدن تالاب انزلی بر اثر ورود فاضلاب ها
▪ از هفت گونه آزولای شناخته شده دوگونه نسبت به آب و هوای ایران سازگاری نشان
داده اند.
▪ گونه دیگری كه سطح آبهای تالاب انزلی را پوشانده با قدرت تولید اسپور فراوان موجبات تكثیر و گسترش سریع این گونه را فراهم آورده است.
▪ اسپوروكارپ های رها شده توسط آزولا دیگر از بین رفتنی نیست.
با این حال خطر آلودگی و از بین رفتن تالاب انزلی، با عوامل افزون بر آزولا همچنان ادامه دارد.از جمله رودخانه هایی كه آلودگی های بسیار بالایی دارد وموجب تخریب و آلودگی تالاب
می شود رودخانه زردچوب رشت است كه بخش عمده ای از فاضلاب های شهری و صنعتی و مقادیر زیادی از ضایعات فیزیكی زباله به این رودخانه می ریزد و باعث می شود كه به هنگام خروج از شهر لجن متعفن و تقریباً غلیظی در بستر رودخانه ته نشین و به سوی مرداب انزلی سرازیر شود.
در رابطه با آلودگی رودخانه زردچوب (و در نهایت تالاب انزلی) اماكن دیگری نیز دخیل هستند كه از مهمترین آنها می توان به موارد زیر اشاره كرد:
نزدیكی محل دفن زباله های شهر رشت به نهر چپلی كه از سرشاخه های زردچوب است و آلودگی آن با شیرابه زباله ها. ورود فاضلاب گرمابه ها و بیمارستان ها (واقع در رودبار تال رشت) كارخانجات برنج كوبی، اراضی زیر كشت ماهی، نیروگاه سیكل تركیبی رشت و فضولات قریب به ۱۹۵۸۰۰ رأس دام و مواد نفتی مخازن شهر و تعمیرگاه ها و... به صورت مستقیم و غیرمستقیم به داخل رودخانه زردچوب و مرادب انزلی.
به هر حال ساده انگاری در مسائل زیست محیطی، فاجعه آمیز و بسیارخطرناك است و باسلامت ملی سروكار دارد و این وظیفه دولت و مسئولان است كه تا قبل از بروز اتفاقی جدی تر از این دست، دست به اقدام بزنند و تالاب انزلی و مكان هایی این چنین را نجات دهند.

رؤیا كریمی

منبع : روزنامه ایران