نفت، بلای جان دریای مازندران

منابع هیدروکربنی فراوان، رواج کشتیرانی و پس ماندهای صنعتی خزر را تهدید می‌کند...
امروزه، دریای خزر به بزرگترین میدان نفتی دنیا برای توسعه تبدیل شده است و نه تنها شرکت‌های بزرگ غربی، بلکه غول‌های انرژی به جای مانده از دوران شوروی سابق هم چشم طمع به منابع آن دوخته‌اند. ‌ ‌
اما هم‌اکنون، مسأله محیط زیست به یکی از دغدغه‌های بزرگ این دریاچه تبدیل شده است. هر چند سران کشورهای حاشیه دریای خزر در سخنانشان از حفظ محیط زیست به عنوان یکی از اولویت‌های خود نام می‌برند، اما تحلیلگران معتقدند این فقط ظاهر قضیه است و هر کشور حاشیه‌نشین تنها به دنبال در اختیار گرفتن سهم بیشتری از منابع دریا و سود بالاتر است.
این دریاچه با مساحتی بالغ بر ۳۷۲ هزار کیلومتر مربع، بزرگترین دریاچه جهان به شمار می‌رود و سه منبع مهم، موجب آلودگی آن می‌شوند: رودخانه‌هایی که به همراه خود آلودگی‌ها را وارد دریاچه می‌کنند، صنایع تولید و استخراج نفت و در نهایت، افزایش عبور و مرور کشتی‌های تجاری. ‌ ‌
رودخانه ولگای روسیه با عبور از ۱۱ شهر این کشور و با حمل فاضلاب خطرناک شرکت‌های صنعتی و قدیمی به جای مانده از دوران شوروی سابق، بزرگترین آلوده‌کننده این دریاست. ‌ ‌پیش از فروپاشی شوروی سابق، این دریا بین ایران و شوروی تقسیم شده بود، اما امروزه آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان نیز به جمع مدعیان پیوسته‌اند.
از این جمع، قزاقستان و آذربایجان فعالیت‌های نفتی گسترده‌ای در این دریاچه داشته‌اند و طی ۱۵ سال، استخراج نفت خود را ۷۰ درصد افزایش داده‌اند.
در حال حاضر هر پنج کشور حاشیه این دریا به کشتیرانی در آن می‌پردازند و بزرگترین شرکت نفتکش منطقه مربوط به شرکت ASPAR آذربایجان است.
اما سایر کشورها نیز به سرعت در حال افزایش تعداد تانکرهای نفتکش خود در این دریاچه هستند، به طوری که ترکمنستان هم از سال ۲۰۰۱ با دریافت یک تانکر پنج هزار تنی، به ترانزیت نفت بین سواحل این دریا اقدام می‌کنند. ‌
‌ایران و روسیه نسبت به سایر کشورهای ساحلی، ناوگان دریایی کمتری در خزر دارند، اما سال گذشته، رییس شرکت ملی نفتکش ایران خبر داد برای حمل نفت از کشورهای همسایه خزر به بندر نکا، شش فروند کشتی جدید سفارش داده است.
‌ بدون شک، آلودگی‌های زیست محیطی، زیان‌های شدیدی برای این دریاچه به همراه داشته است. هم‌اکنون نیز کاهش ذخایر ماهیان استروژنی و تعداد فوک‌های دریایی، زنگ خطر را برای بسیاری از مسؤولان به صدا در آورده است.
چندی پیش یکی از مسؤولان سازمان کشتیرانی و بنادر ایران در مصاحبه با شبکه Press TV اعلام کرد، آلودگی‌های نفتی این دریا به حدی است که بعد از وقوع یک طوفان، برخی از سواحل بندر انزلی در این کشور از آلودگی‌های سیاه رنگ و قیر مانند پوشیده می‌شوند.
با وجود آن که حفظ محیط زیست دریا از جمله تعهدات بلندمدت کشورهای حاشیه‌نشین است، اما به نظر نمی‌رسد با وجود تلاش‌های اقتصادی وسیع کشورهای منطقه برای استفاده از منابع انرژی دریای خزر، در کوتاه‌مدت بتوان آینده روشنی برای مسایل زیست محیطی این دریا متصور بود. ‌ ‌
چندی قبل، وزیر حمل و نقل قزاقستان اعلام کرد که این کشور قصد دارد در پنج سال آینده، با سرمایه‌گذاری ۸۶۰ میلیون دلاری، به توسعه ناوگان دریایی خود پرداخته و تا سال ۲۰۱۲ نیز ۲۰ فروند نفتکش در دریای خزر داشته باشد. ‌ ‌آذربایجانی‌ها نیز بیکار ننشسته‌اند و قصد دارند تا سال ۲۰۱۰ تولید نفت خود را دو برابر کرده و به ۶۵ میلیون تن در سال برسانند.
حال، با توجه به این که ۸۰ درصد از تولید نفت این کشور از میدان‌های فراساحلی صورت می‌پذیرد، شدت آلودگی‌های ایجاد شده در دریای خزر قابل پیش‌بینی خواهد بود.
روسیه هم از غافله عقب نمانده است و پوتین در کنفرانسی صنعتی اعلام کرده اولویت‌های این کشور، توسعه ساخت سکوهای نفتی و استفاده از نفتکش‌ها در دریای خزر است. ‌ ‌گفتنی است، وضعیت تا حدی جّدی است که پنج کشور حاشیه دریای خزر، برای حفظ نسل ماهیان خاویاری این دریا توافق کرده‌اند در سال ۲۰۰۷ تنها ۳ هزار و ۷۶۱ کیلوگرم خاویار صادر کنند خاویاری که هم‌اکنون به قیمت ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار در هر گرم به فروش می‌رسد و به نظر می‌آید شاید تنها تا چند سال دیگر، مهمان میزهای ناهار اروپاییان ثروتمند باشد. ‌

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران