شبکه‌سازی، برگ برنده جنبش اجتماعی

نخستین بارقه‌های فعالیت و حضور منسجم زنان در ایران به آغاز جنبش مشروطیت باز‌می‌گردد. حركتی كه در تمامی‌بخش‌های مختلف اجتماع آن‌روز ایران تاثیرگذار بود. این تاثیر به ویژه در حوزه زنان چشمگیر و جزو نخستین اقدامات منسجم به شمار می‌آید.با این همه تداوم در حركت یك جنبش، از نكات مورد توجه عالمان اجتماعی در بقای آن است.
یكی از ویژگی‌های جنبش اجتماعی به اعتقاد <هربرت بلومر>، جامعه‌شناس، وابستگی و تكرار خواست و اهداف مورد نظر در یك جنبش است. این نكته را می‌توان با فراز و نشیبی تاریخی در جریان فعالیت وتلا‌ش زنان ایران از عصر مشروطه تا به حال شاهد بود، اما نكته اساسی و موضوع قابل توجه در این زمینه آن است كه استمرار و تداوم جنبش برخی اوقات با افول روبه‌رو می‌شود. بررسی دلا‌یل این افول به ویژه آنچه در حركت‌های نخستین جنبش زنان ایران اتفاق افتاد می‌تواند در پیشگیری از تكرار این رویداد موثر باشد. ‌
در لا‌به‌لا‌ی متون، گفت‌وگو‌ها و شنیده‌ها شاید بتوان یكی از دلا‌یل اصلی افول جنبش زنان ایران در آغاز راه و به ویژه در سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۰ را نبود یك شبكه منسجم و نفوذ در توده عنوان كرد.
این نكته موجب شد تا پس از گذشت چند دهه از آغاز فعالیت جنبش زنان كه با تاكید بر امر آموزش، تشكیل جلسه‌های زنانه، انتشار مجله و تاسیس مدارس دخترانه پیش می‌رفت، در نهایت فعالیت معدود زنان در این جنبش به فراموشی سپرده شود.
در حقیقت ایجاد نوعی گفتمان <الیت>، در میان فعالا‌ن این حوزه و نبود شبكه منسجمی‌از فعالا‌ن در سراسر كشور پس از مدتی به انزوای فعالا‌ن زنان در جامعه آن روز ایران منجر شد.
البته این موضوع صرفا به عدم فعالیت سران جنبش زنان در ایران باز نمی‌گردد چرا كه اندك تلا‌ش زنان از جمله <فخر آفاق پارسا>، در مشهد با سركوب حاكمیت مواجه شد.
ضعف داخلی و فشارهای بیرونی مانع از آن شد تا زنان پایتخت نشین بتوانند خواسته‌ها و مطالباتشان را به حوزه عمومی ‌كشانده و در میان عامه مردم مطرح كنند.
<الیز ساناساریان>، در كتاب جنبش حقوق زنان در ایران تاكید دارد كه افول فعالیت زنان به دنبال نبود یك شبكه معنادار به وجود آمده است. ‌
به اعتقاد وی، جنبش زنان آن روز از طبقه متوسط رو‌به‌بالا‌ی تهران و با وسعت كمتر در دیگر شهرهای مهم و بزرگ ایران تشكیل شده بود.بررسی وضعیت طبقاتی زنان فعال در جنبش نشان می‌دهد كه غالب این زنان به گروه متوسط به بالا‌ی جامعه آن روز ایران منتسب و در خانواده‌هایی باسواد رشد كرده بودند. در كنار این تمركز حضور فعالا‌ن زن در تهران نیز از دیگر ویژگی رهبران و فعالا‌ن جنبش زنان در آن دوران به شمار می‌آمد.
<ساناساریان>، درباره ویژگی رهبران و فعالا‌ن این جنبش معتقد است: <این جنبش را زنان تحصیلكرده و برخی روشنفكران مرد هدایت و حمایت می‌كردند و بیانگر متعالی‌ترین آرمان‌های جامعه روشنفكر و آزادیخواه ایران در دهه ۱۳۰۰ و اوایل ۱۳۱۰ بود. به همین دلیل جنبشی ضعیف بود و پشتیبانی به همراه نداشت.>
چنین واقعیتی در موضوع جنبش زنان ایران در آن سال‌ها به عنوان زنگ خطری برای برنامه‌های فعالا‌ن این جنبش در حال حاضر به شمار می‌آید.
اكنون جنبش زنان ایران به عنوان یكی از اصلی‌ترین برنامه‌های خود موضوع ایجاد شبكه و تحقق حوزه عمومی ‌و شكل‌گیری یك گفتمان غالب درباره اعتراض به قوانین نابرابر در حوزه زنان را در دستور كار خود قرار داده است و در همین راستا برخی تلا‌ش‌های فعالا‌ن زن در ایران معطوف به پیشبرد اهداف و برنامه‌های جنبش در میان عامه مردم شده است.
اگرچه واقعیت جنبش در سایر كشورها نیز نشان می‌دهد كه در مراحل ابتدایی جنبش شكافی میان آرا و خواسته‌های فعالا‌ن و بدنه زنان حاضر در سطوح مختلف اجتماعی وجود دارد اما نكته اساسی این است كه هر جنبش اجتماعی در فرصتی مناسب و با نقد از درون به این مهم دست یافته و در جهت ترویج اهداف خود با تاكید بر شكل‌گیری گفتمانی معطوف به هدف مورد نظر حركت می‌كند.
تاكید بر یك هدف اصلی و تمركز بر یك شعار و خواسته از دیگر مواردی است كه جنبش را تقویت می‌كند. روزی درخواست اصلی زنان ایران بر امر آموزش متمركز بود كه البته نتایج تاكید آن روز زنان به ویژه در فضای كنونی اجتماع، رشد مثبت ارتقای دانش در میان زنان را در پی داشته است. بنابر‌این تمركز بر یك خواست و هدف مشخص می‌تواند همگرایی طیف‌های مختلف زنان در جنبش را به دنبال داشته باشد.
جنبش زنان ایران این روزها در مبادی ورودی این شرایط قرار گرفته است. از سویی تمركز بر هدف برابری حقوقی و رفع موانع قانونی حضور زنان در صحنه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است و از دیگر سو این همگرایی توانسته است تا حدودی بر همگرایی افكار و گرو‌ه‌های مختلف فكری زنان كمك كند.
شبكه سازی و تلا‌ش برای ایجاد یك گفتمان انتقادی در زمینه مبانی حقوقی موجود در حوزه زنان نیز به خروج جنبش زنان از شرایط احتمالی افول كمك خواهد كرد.
این همه تلا‌ش در حالی نتیجه بخش خواهد بود كه زنان بتوانند به راهكارهایی برای كاهش هزینه‌های پیشبرد اهداف خود در سطح اجتماع و در میان عامه مردم دست یابند.

آمنه شیرافكن

منبع : روزنامه اعتماد ملی