بی توجهی به صنایع پایین دستی صنعت نفت و گاز

افزایش تقاضا برای مواد پتروشیمی مانند کودهای شیمیایی، الیاف مصنوعی، مواد پلاستیکی، کاهش منابع طبیعی، افزایش تقاضا برای کالاهای مختلف و متنوع، توسعه تولیدات صنعتی (اتومبیل سازی، الکترونیکی و...) افزایش تقاضا برای نفت و گاز طبیعی، گسترش فن آوری و علوم در صنعت پتروشیمی و... به موازات یکدیگر موقعیت این صنعت را ارتقا داده و به طور کلی تقاضا برای محصولات متعدد و متنوع فرآورده های پتروشیمی را فزونی بخشید.
عواملی چون ارزانی مواد اولیه، ارزش افزوده فرآورده ها و نیاز فراوان و حیاتی به محصولات پتروشیمی، از مهمترین عوامل سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی محسوب می شود که در یک فرایند زنجیره ای گسترده و به هم پیوسطه صنایع پایین دستی آن شرایط را برای اشتغالزایی و تسلط به بازارهای منطقه ای و جهانی محصولات نهایی آن فراهم خواهد آورد.
اساس صنعت پتروشیمی به صنایعی اطلاق می شود که در آنها هیدروکربن های موجود در نفت خام یا گاز طبیعی به محصولات شیمیایی تبدیل می شوند.
این محصولات که از هیدروکربن ها، طی یک سری عملیات شیمیایی به وجود می آیند، اصطلاحا به نام محصولات پتروشیمی معروفند. به طور کلی صنایع شیمیایی را می توان به بخش های زیر تقسیم کرد:
- واحدهای بالا دستی - واحدهای بنیادی - واحدهای نهایی - واحدهای پایین دستی این بخش ها هر کدام وظیفه ای را در رساندن محصولات مصرفی به دست عامه مردم دارند.
تهیه و تبدیل مواد اولیه مانند متان، اتان و نفت به محصولات مصرفی مانند کیف و کفش و لباس و پوشاک، کلیه لوازم برقی و غیر برقی آشپزخانه، بیش از ۷۰ درصد قطعات خودرو و تجهیزات مربوطه، و تمامی آن چیزهایی که در پیرامون خود می بینیم و از آن استفاده می کنیم از میز و صندلی پارکی و خانگی و لوازم لوکس تزیینی داخل و بیرون از منزل و تجهیزات مورد نیاز برای احداث یک ساختمان تا لوازم پزشکی و کامپیوتر و میلیونها مورد دیگر ... تماما از طریق بخش ها و صنایعی تولید می شوند که وابسته به زیرمجموعه صنایع پتروشیمی و صنایع پایین دستی آن است که در یک زنجیره مرتبط و به هم پیوسته در ارتباط با یکدیگر قرار دارند و متاسفانه علی رغم مزیت های نسبی کشور در پتروشیمی و صنایع مکمل و پایین دستی آن شاهد زنجیره های گسسته ای در صنعت مرتبط برخورداریم و به همین جهت اکثر مواد تولیدی در بخش های مختلف صنایع پتروشیمی پس از فروش و صادرات به بهایی ارزان به کشورهای صنعتی چون چین و ژاپن واتهادیه اروپا ... و تبدیل به محصولات نهایی چون کیف، کفش، جوراب، پیراهن، لوازم خودرو، لباس، پوشاک، کت و شلوار، ظروف آشپزخانه و... هزاران محصول دیگر مجددا و با قیمت های گزاف به کشور وارد شده و مورد مصرف قرار می گیرند در واقع محصولات پتروشیمی در تمامی اطراف و اکناف، ما حضور دارند و به هر گوشه ای که چشم بیندازیم از گوشی تلفن و کابل برق و خود کار گرفته تا فرش و موکت و برخی مواد غذایی را در بر می گیرند و در واقع می توان به طور مثال به این موضوع اشاره کرد که یکی از روش های بهره برداری از منابع گاز طبیعی تبدیل آن به مواد غذایی مورد نیاز انسان و همچنین تغذیه دام و طیور و آبزیان است. طی این فرآیند گاز طبیعی (عمدتا متان) قابل تبدیل به پروتئین های پایه مواد غذایی برخی حیوانات هم چون، ماهی، گربه و سگ و در عین حال پروتئین های قابل مصرف در مواد غذایی مصرفی انسان است.
علی رغم مواردی که در فوق ذکر شد و اهمیت روزافزون استفاده از محصولات پتروشیمی استحصالی از گاز و نفت، کشور ما تاکنون توانمندی های لا زم در بهره برداری بهینه از محصولا ت نهایی آن را نیافته و در بخشی از صنایع نیز که امکان بهره برداری وجود دارد یا با منسوخ بودن تکنولوژی مورد استفاده در این صنایع روبه رو هستیم یا این که زنجیره تکمیلی صنایع پایین دستی به گونه ای تکمیل نیست که بتوان به طور مثال از مواد اولیه تولیدی پتروشیمی، پارچه و سپس پوشاک تولید کرد و نسبت به صادرات آن اقدام نمود.
در واقع آن چه را که تولید می کنیم به مثابه لقمه ای جویده شده و آماده در اختیار دیگر کشورها قرار می دهیم و سپس به صدها برابر قیمت و تحت عناوین یخچال، کامپیوتر، کابل، سبزی خردکن، چای ساز، قهوه ساز و ... نسبت به واگذاری آن اقدام می کنیم.
در ادامه به برخی توانمندی ها و پتانسیل های کشور در زمینه نفت و گاز و پتروشیمی اشاره کرده و امیدواریم که روزی فرا رسد که از خام فروشی رهایی یافته و همچون کشور چین که عمده وارد کننده گاز، نفت و محصولا ت پتروشیمی ماست، توان تولید محصولا ت صنعتی و غیرصنعتی و تسخیر بازارهای داخلی و خارجی را بیابیم.
میدان گازی پارس جنوبی بزرگترین میدان گازی جهان است که بر روی خط مرزی مشترک ایران و قطر در خلیج فارس قرار دارد و در حال حاضر اصلی ترین منبع انرژی کشور در حوزه گاز به شمار می رود.
مساحت این میدان ۹ هزار و ۷۰۰ کیلومتر مربع است که سهم متعلق به ایران در آن سه هزار و ۷۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد. ذخیره این بخش از میدان ۱۴ هزار میلیارد (تریلیون) متر مکعب به همراه ۱۸ میلیارد بشکه میعانات گازی است.
میدان گاز پارس جنوبی بیش از هشت درصد کل گاز شناخته شده دنیا و بیش از نیمی از ذخایر گاز ایران را در خود جای داده است.
برخی دیگر از محصولات صنایع پتروشیمی که از اهمیت بالایی در صنایع میان دستی و پایین دستی برخوردارند عبارتند از:
▪ محصولا ت متانول:
در صنایع پایین دستی، انواع چسب، رزین ها انواع پلا ستیک، انواع ظروف و تجهیزات آشپزخانه، دوربین های عکاسی، کلید و پریز برق کاربرد دارد. متانول همچنین برای تهیه اسیداستیک و استفاد از آن به عنوان محصول نهایی یا استفاده برای تهیه انواع استات مانند سلولز برای انواع الیاف و پارچه و تهیه متیل متاکریلات برای تولید انواع لا مین ها و انواع ورنی به کار می رود.
▪ اوره و آمونیاک:
یکی دیگر از محصولات پتروشیمی است که به عنوان کود کشاورزی به مصرف داخل کشور می رسد، و مازاد آن صادر می شود.
▪ پلی اتیلن:
از دیگر محصولات پتروشیمی است که در تولید فیلم، کیسه، ظروف، پوشش کابل و قطعات صنعتی کاربرد دارد. پلی اتیلن سنگین و متوسط آن نیز در تهیه لوازم خانگی، بطری های پلاستیکی و لوله کاربرد دارد.
برخی دیگر از تولیدات مجتمع های پتروشمی پاراز ایلینی، ارتوزایلن، بنزن، رافینیت، آروماتیک سنگین، گاز مایع (ال پی جی)، هیدروکربن های سبک و سنگین و برش پنتان است.
که بخشی از آن به خارج از کشور صادر و بخشی نیز به عنوان خوراک اولیه به مجتمع های دیگر پتروشیمی داخل کشور ارسال می شود. محصول پاراز ایلین جهت تولید اسید ترفتالیک یا دی متیل ترفتالیک و همچنین به عنوان مواد میعانی در تولید پلی استر و فیبر استفاده می شود. بنز ن جهت تولید استایرن، دود سیل بنزن جهت شوینده ها، سیلکو هلگزان برای تولید نایلون، فنل و نیترو بنزن برای تولید آنیلین و حلا ل ها استفاده می شود. محصول ارتوزایلین نیز برای ساخت نرم کننده ها و داروها، مجموع سموم دفع آفات، رنگ و انیدرید فتالیک به کار می رود.

نویسنده : پیمان جنوبی

منبع : روزنامه مردم سالاری