روشهای پیشگیری از بارداری

امروزه روش های متعدد و متنوعی برای پیشگیری از حاملگی وجود دارد ولی هیچ روشی ۱۰۰ درصد موفقیت آمیز نمی باشد. بطور کلی روشهای جلوگیری از حاملگی به ۶ دسته عمومی تقسیم می شوند.
۱) هورمونی
۲) داخل رحمی
۳) موانع مکانیکی
۴) شیمیایی
۵) فیزیولوژیک
۶) عقیم سازی
موثرترین روشها به ترتیب عبارتند از عقیم سازی مرد یا زن، قرص ضدبارداری، IUD، دیافراگم، کاندوم، مقاربت منقطع، اسپرم کش ها است.
۱) داروهای ضدبارداری هورمونی
داروهای ضدبارداری هورمونی که امروزه در دسترس می باشند، عبارتند از قرص های خوراکی، آمپولهای تزریقی و کپسولهای کاشتنی. قرص های ضد بارداری خوراکی به سه گروه عمده تقسیم می شوند. گروه اول ترکیبی از استروژن و پروژسترون، گروه دوم ترکیب چند مرحله ای که موثرترین قرص های ضدبارداری اند و گروه سوم ترکیبات پروژسترون به تنهایی( داروهای ضد بارداری تزریقی و کاشتنی از نوع پروژسترونی) هستند.
الف) قرص های ضدبارداری حاوی پروژسترون و استروژن( قرص های ترکیبی)
۱) مصرف قرص از روز پنجم خونریزی قاعدگی (در افرادی که قبلاً از قرص مصرف نکرده اند) یا روز هشتم(در افرادی که قبلاً از قرص مصرف کرده اند) یک قرص روزانه به مدت ۲۱ روز خورده می شو د سپس یک هفته قرص قطع و دوره بعدی از روز هشتم استفاده می شود.
۲) در صورت فراموشی یک قرص باید روز بعد دو قرص خورده و بعد از آن روزی یک قرص تا اخر دوره مصرف کرد.
۳) در صورت فراموشی دو قرص باید دو روز بعدی روزی ۲ قرص خورده و بعد از آن روزی یک قرص تا اخر دوره و لازم است تا خونریزی بعدی از سایر روشهای جلوگیری از حاملگی نیز استفاده شود.
۴) در صورت فراموشی ۳ قرص باید مصرف قرص ها را قطع و از سایر روشهای جلوگیری از حاملگی استفاده کند.
۵) بدلیل عرضه گوارشی و عصبی باید شبها و هنگام خواب و در ساعت معین مصرف شود.
۶) قرص های ضد حاملگی جذب اسید فولیک را کاهش داده و گیرنده های انسولین را می بندد.
۷) بخاطر تداخل دارویی بهتر است از پزشک خود در مورد عارضه داروهای مصرفی خود سوال کنید.
ب) قرص های ضدبارداری حاوی پروژسترون
۱) این دارو معمولاً هنگامی که مصرف استروژن ممنوع یا اثرات جانبی شدید دارند یا در هنگام شیردهی استفاده می شود.
۲) میزان بارداری با مصرف این قرص ها زیاد و کنترل چرخه قاعدگی ضعیف است.
۳) قرص های استروزنی در زنان مسن، زنان جوان دارای خطر نئوپلازی، زنان بالای ۳۵ سال، افراد مبتلا به پرفشاری خون، دیابت یا واریس قابل استفاده است.
۴) مصرف این قرصها بصورت یک عدد روزانه می باشد.
۵) عوارض عمده آن بروز حاملگی، خونریزی نامنظم، افسردگی، درد پستان آکنه و پرمویی است.
ج) قرص صبح بعد از نزدیکی
هرگاه خانمی بدون استعمال هیچ روش جلوگیری از حاملگی نزدیکی نماید با تجویز استروژن به مقدار زیاد می توان از حاملگی جلوگیری کرد. قرص هایی که به منظور جلوگیری از بارداری در روز بعد از نزدیکی استفاده می شوند عبارتند از:
۱) Ethinyl Estrodiol به میزان ۵/۲ یا ۵ میلی گرم هر ۱۲ ساعت به مدت ۵ روز.
۲) Conjugated Estrogen به میزان ۲۵ میلی گرم به مدت ۵ روز.
۳) Contraceptive HD دو قرص هر ۱۲ ساعت یا ۴ قرص به صورت تک دوز
۴) Contraceptive LD ۴ قرص هر ۱۲ ساعت یا ۸ قرص به صورت تک دوز
۵) استفاده از دو دوز ۶۰۰ میلی گرم دانازول به فاصله ۱۲ ساعت.
ـ پس از مصرف این داروها باید قاعدگی در ۵ روز آینده ایجاد شود در صورت عدم قاعدگی باید به مادر توصیه کرد به حملگی خاتمه دهد زیرا این داروها تراتوژن می باشند.
ـ بدلیل عارضه تهوع و استفراغ این داروها بهتر است نیم تا یک ساعت قبل از مصرف این قرص ها یک عدد قرص دیمن هیدرینات ۵۰ میلی گرمی یا قرص متوکلوپرامید ۱۰ میلی گرمی استفاده کرد.
ـ راه دیگر جلوگیری از حاملگی بعد از مقاربت گذاشتن IUD در ۷۲ ساعت اول است.
فواید قرص های ضدبارداری برای مادر / عوارض مهم قرص های ضدبارداری
محافظت از عفونت لگن و سرطان رحم، تخمدان و پستان / سردرد شدید
کاهش خطر حاملگی نابجا / مشکلات چشمی مثل تاری دید
کاهش بروز آرتریت روماتوئید / درد شدید اندام تحتانی
کاهش تنش های قبل از قاعدگی/ درد یا ناراحتی در شکم
منظم شدن قاعدگی / درد قفسه سینه یا تنگی نفس
کاهش خونریزی و خطر کم خونی و فقر آهن
د) آمپول های تزریقی ضد بارداری
۱) دپومدروکسی پروژسترون استات(DMPA)
۲) نور اتی استرون انانتات(NET_EN)
ـ مقدار استاندارد آمپول DMPA، تزریق عضلانی(۱۵۰mg) هر سه ماه یکبار در حین قاعدگی
ـ مقدار استاندارد آمپول NET_EN، تزریق عضلانی(۲۰۰mg) هر ۶۰ روز یکبار در حین قاعدگی
ـ درصد موفقیت ۹۹% است و بر شیر دهی تاثیر ندارد.
ـ عوارض آن افزایش وزن، نامنظمی قاعدگی، طولانی شدن قابلیت باروری پس از قطع دارو هستند.
ه) کپسول های کاشتنی زیر پوست
ـ در این روش پزشک کپسول ها را با بی حسی موضعی در قسمت بازو کار میگذارد.
ـ مدت پیشگیری موثر آن ۵ سال است و اثر پیشگیری آن پس از برداشتن از بین می رود.
ـ عرضه عمده آن بی نظمی در خونریزی قاعدگی، سردرد افزایش وزن، آکنه و اختلالات خلقی است.
۲) دستگاه داخل رحمی یا IUD
۱) IUD مسی: در صورت عدم پیدایش عارضه میتواند تا ۶ سال در رحم بماند.
۲) IUD پروژسترونی: هر سال باید تعویض شود و شانس حاملگی خارج رحمی بیشتری می باشد.
مزایای IUD / عوارض IUD
ساده بودن جایگذاری در عرض چند دقیقه / خونریزی، درد و سوراخ شدن رحم
ارزان است/ عفونت لگنی
اثر پیشگیری از بارداری قابل برگشت است./ سقط
عاری از عوارض هورمونی داروها است / حاملگی نابجا
۳) دیافراگم
دیافراگم از جنس لاستیک و حاوی ژل اسپرم کش است که باید قبل از مقاربت در مجرای تناسلی زن گذاشته و حداقل ۶ تا ۸ ساعت پس از آمیزش در جای خود بماند تا اسپرمها از بین بروند پس از این مدت باید برداشته و با آب و صابون شسته، پودر زده و در جای مخصوص دور از هوا نگهداری شود.
▪ نحو قراردادن دیافراگم
قبل از اینکه اقدام به قراردادن دیافراگم در داخل مهبل نمایید ، حدود یک قاشق از ژل یا کرم اسپرم کش را درداخل دیافراگم بریزید . حلقه دور دیافراگم را فشار دهید و آن را طوری نگه دارید که مواد اسپرم کش به بیرون نریزد. درهنگام قرار دادن دیافراگم ، یک وضعیت مناسب و راحت را برای خود انتخاب نمایید . شما می توانید در حالت ایستاده و بصورتی که یک پایتان را بلند نموده و بر روی صندلی قرارداده اید این کار را انجام دهید و یا اینکه بنشینید و پاهایتان را از هم باز نمایید و یا اینکه در حالت خوابیده اقدام به قرار دادن دیافراگم نمایید . با استفاده از یک دست ، لب های مهبل را از هم جدا نمایید . با دست دیگرتان ،حلقه دیافراگم را فشار دهید و آنرا به داخل مهبل فرو نمایید
▪ نحوه بیرون آوردن دیافراگم از داخل مهبل
بعد از مقاربت حدود ۶ تا ۸ ساعت صبر نمایید و سپس اقدام به بیرون آوردن دیافراگم نمایید . با استفاده از یک انگشت ، اقدام به بیرون آوردن دیافراگم نمایید . اگر ناخن های شما بلند می باشد ، مراقب باشید که باعث پارگی لاستیک دیافراگم نشوید.
ـ رعایت نکات زیر در هنگام استفاده از دیافراگم الزامی است
پس از اینکه دیافراگم را ازداخل مهبل بیرون آوردید ، آن را با آب گرم و صابون بشویید و سپس آن را خوب خشک نمایید .
یک دیافراگم خوب نباید دارای سوراخ و یا ترک خوردگی باشد . برای اینکه ببینید که آیا دیافراگم سوراخ شده است یا خیر می توانید آن را جلوی نور نگاه کنید و یا اینکه در داخل آن آب بریزید و ببینید که آیا چکه می کند یا خیر.
چرب کردن دیافراگم یا روغن های نرم کننده مثل وازلین ، می تواند باعث آسیب دیدن و خرابی دیافراگم شود.
عوامل موثر در تغییر اندازه دیافراگم متناسب با دهانه رحم خانمهایی که اخیرا وزن آنها بیشتر از ۵ کیلوگرم اضافه یا کم شده است و همچنین خانمهایی که زایمان انجام داده اند باید یک دیافراگم با اندازه جدید و متناسب استفاده نمایند.
▪ عوارض جانبی استفاده از دیافراگم
۱) اگر شما و همسرتان از بودن دیافراگم در مهبل ناراحت هستید و یا دچار خارش ، ترشح و یا عفونتهای مثانه شده اید با پزشک خود در این مورد مشورت نمایید. عفونتهای مثانه شایعترین عارضه جانبی استفاده از دیافراگم ها می باشند.
۲) بعضی از خانمها ممکن است نسبت به لاستیک دیافراگم و یا مواد اسپرم کش دچار آلرژی یا حساسیت باشند .
▪ مزایای استفاده از دیافراگم
می توان آنها را تا دو ساعت قبل از مقاربت نصب نمود . استفاده از آنها راحت می باشد . تغییری در چرخه قاعدگی نمی گذارد . در حاملگی های آینده مشکلی ایجاد نمی کند .
۴) کاندوم
کاندوم یک پوشش پلاستیکی است که مرد قبل از مقاربت بر روی آلت خود می کشد در صورت پاره شدن در حین نزدیکی باید در عرض ۷۲ ساعت به مراکز بهداشتی مراجعه و از روشهای بعد از نزدیکی استفاده نماید.
۵) مواد اسپرم کش
دسته ای از مواد شیمیایی هستند که باعث کشته شدن اسپرم می شوند و ممکن است خطر بیماریهای مقاربتی را کاهش دهد.
۶) اسفنج ضد حاملگی
این وسیله در طی ۲۴ ساعت قبل از مقاربت توسط شخص در واژن قرار داده می شود اثر ضد حاملگی آن از سه راه می باشد:
۱) ماده اسپرم کش آزاد می کند.
۲) از ورود اسپرم جلوگیری می کند.
۳) جاذب منی می باشد.
۷) وازکتومی
۱) وازکتومی یکی از روشهای عقیم سازی در مردان است که تحت بی حسی موضعی انجام میشود که به دنبال این عمل مجاری منی بر در هر دو بیضه بسته می شوند.
۲) ۲-۱ ماه پس از عمل باید آزمایش اسپرم انجام شود تا عقیمی ثابت گردد.
۳) ترس از کاهش قدرت مردانگی بی پایه است.
۴) خطر سرطان پروستات را بیشتر می کند.
۵) برگشت پذیری آن بسیار سخت و شاید غیر ممکن باشد.
۸) بستن لولهای فالوپ
بستن لوله های فالوپ شایعترین روش عقیم سازی در زنان است، بهترین زمان بستن لوله ها حین سزارین است.

محمد رضا یگانه خواه کارشناس ارشد مدیریت پرستاری