گذری در شهر باستانی ئیری در اردبیل

شهرستان مشگین شهر در استان اردبیل یكی از مناطق ارزشمند تاریخی برای مطالعه گذشته انسان پیش از تاریخ تا عهد پرشكوه اسلامی است. آثار تاریخی و طبیعی زیادی در این شهرستان وجود دارد كه این شهر را در رده مهمترین مناطق گردشگری كشور قرار می دهد.
یكی از آثار تاریخی منحصر به فرد این شهر، محوطه «شهر ئیری» (محلی كه موقعی شهر و آبادی بوده است) را می توان نام برد. ئیری در سال ۱۳۸۱ از سوی میراث فرهنگی استان اردبیل در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسید و در منتهی الیه دشت مشگین شهر و به فاصله ۷۰ كیلومتری شمال غرب اردبیل با وسعتی در حدود ۴۰۰ هكتار در كنار رودخانه تمدن ساز قره سو و روستای پیرازمیان واقع شده است.
شهر ئیری اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره نخست قبل از میلاد از آبادی های مهم منطقه بوده است. این محوطه باستانی در حال حاضر با سنگ چینی های معروف به «مكتب اوشاقلاری» (بچه های مكتب) در جهت شمالی - جنوبی امتداد یافته و در كناره قره سو جلوه نمایی می كند.
لازم به ذكر است قبل از هزاره اول، در دوران نوسنگی این محل مسكونی بوده و بخشی از تمدن درخشان منطقه در این نقطه متمركز بوده است.
این محوطه مشتمل است بر قلعه ای وسیع با دیوار دفاعی سنگین از نوع خشكه چین، محلی در ارتباط با برگزاری آئین های مذهبی به نام «مكتب اوشاقلاری»، كه این قسمت دارای فضاهای معماری با دیوارهای سنگی از نوع استیل های منقوش است.
گورهای باستانی متعددی از نوع كلانسنگی و گوركان كه حدود ۴۵۰ گور در این محل شناسایی شده است و یك غار باستانی و تپه ای متعلق به دوران اسلامی.
محوطه شهر ئیری پیش از این در سال ۱۹۷۸ میلادی به وسیله هیأت چارلز برنی شناسایی و بررسی شده است. وی معتقد است برخی آثار آن تا هزاره سوم قبل از میلاد و برخی دیگر تا اواخر هزاره نخست قبل از میلاد، عصر آهن و سفال خاكستری قرار می گیرد. چارلز برنی تاریخ بیشتر گورهای این محل را هزاره دوم و اوایل هزاره نخست قبل از میلاد می داند.
بزرگترین سنگ افراشت این محوطه به ارتفاع ۳‎/۲۵ سانتی متر و به شكل مستطیل وجود دارد كه در وسط بقیه سنگ افراشت ها بوده و مانند معلمی است كه در مكتب خانه در وسط دانش آموزان ایستاده است. در رویه بیشتر این سنگ افراشت ها، شكل انسانی (به صورت مذكر و مؤنث) كه شمشیرش را حائل كرده، حجاری شده است كه معرف بهترین هنر حجاری در این دوره است. صورت این سنگ افراشت ها به سمت شرق و غرب بوده و رو در روی هم به صورت كلاس درس امروزی ۳ ، ۴ سنگ افراشت بزرگ در جلو و بقیه در ۳ یا ۴ ردیف در پشت سر هم واقع شده اند.
در سمت غرب تجمع سنگ افراشت ها یك حفره غار مانندی به نام «قارا كوهیل» (دخمه سیاه) وجود دارد كه در نزدیكی این غار به طرف شمال یك تخته سنگ بسیار بزرگ جلوه نمایی می كند.
این تخته سنگ به شكل میز به صورت افقی بر روی سنگ های بزرگ دیگر خوابانیده شده است. میزهای سنگی دارای انواع متفاوت هستند ، همچنین ۶ عدد سنگ افراشت به فاصله دورتری جدا از تجمع سنگ افراشت ها قرار دارد كه این سنگ افراشت ها به منزله خوشه پروین است. سنگ افراشت بزرگ دیگری نیز در شمال محوطه مذكور به مانند ستاره قطب شمال است كه محوطه مذكور را زیر نظر دارد. در نحوه نشاندن سنگ ها نهایت دقت و توجه را از لحاظ علوم ریاضی و هندسه و نجوم به كار برده اند.
در كاوش هایی كه به وسیله دكتر نوبری در آذر ۱۳۸۲ در این محل صورت گرفته، اشیای با ارزشی از داخل گورها كشف گردیده. آثار به دست آمده از محوطه شامل استقرار عصر آهن ۲ تا عصر آهن ۴ است.
از جمله محل های حفاری شده، محوطه مكتب اوشاقلاری است كه براساس پلان مكشوفه به نظر می رسد این محل در ارتباط با برگزاری آئین های مذهبی بوده و به طور غیرمستقیم درباره آئین تدفین استفاده می شده است و در ساخت فضاهای معماری این محل از استیل های منقوش بهره برده شده است.حسن یوسفی، كارشناس باستان شناسی، اشیای مكشوفه از این شهر را به ۴ گروه زیر دسته بندی می كند:
۱) آثار سفالی، پیاله، فنجان، كاسه، آبریز شانه دار
۲) اشیای فلزی شامل آویزهای طلایی، خنجرهای آهنی و مفرغی و آئینه های برنزی
۳) سنگ های تزئینی شامل مهرهای عقیق و فیروزه
۴) خمیر شیشه
وی بسیاری از اشیای مكشوفه را قابل مقایسه با محوطه های معاصر از جمله مارلیك و حسنلو می داند و معتقد است: با تداوم حفاری در این محوطه، بسیاری از زوایای مبهم و تاریك تاریخی آن معلوم خواهد شد.همچنین ندایی، معاون فنی سازمان میراث فرهنگی استان اردبیل، این محوطه را ارزشمند و تاریخی عنوان می كند و می افزاید: در آینده نزدیك نسبت به ساخت سایبان یا سازه فضایی برای حفاظت از آثار ارزشمند حجاری شده این محوطه اقدام خواهد شد.وی می افزاید: سازمان میراث فرهنگی استان قصد دارد پس از تكمیل سازه فضایی این محوطه، نسبت به ایجاد موزه نیز در كنار آن برای گردشگران اقدام نماید.

مسلم نوروززاده

منبع : روزنامه ایران