جوان در آموزه های قرآنی

قرآن برای دوره جوانی كه بخشی از مراحل زندگی بشر است ، ویژگی هایی را بر شمرده است كه دانستن آن می‌تواند برای كسانی كه در این مرحله زندگی می‌كنند و یا با جوان و جوانان سر و كار دارند مفید باشد. در شعر پارسی و فرهنگ ایرانی اسلامی بر این نكته تاكید شده است كه چون سر و كارت با كودك فتاد ، پس زبان كودكی باید گشاد . به این معنا كه نمی توان از كودك توقع و انتظار رفتار مطابق سن خودت را از او داشته باشی ، بلكه می‌بایست با توجه به روحیات مخاطب و اقتضائات سنی او عمل و رفتار كرد. جوانی سنی است كه انسان از مرحله كودكی و بلوغ گذشته است و به سوی رشد و كامل فكری می‌رود. در این دوره برخی علائم در انسان ظاهر می‌شود كه یكی از آن ها دندان عقل است ، یعنی نخستین نشانه از بلوغ عقلی ، چنان كه بلوغ جنسی اولین علائم و نشانه های ورود به سن نوجوانی و جوانی است . با نشانه دندان عقل آدمی در می‌یابد كه در آغاز عقلانیت قرار گرفته است و مسیر رشد را طی می‌كند. انسان رشید به كسی می‌گویند كه این فرایند را در صحت و سلامت جسم و جان طی می‌كند و به بلوغ عقلی می‌رسد كه كمال آن در قرآن سن چهل سالگی است. در چهل سالگی است كه جوانی به یك معنا تمام می‌شود و میان سالی آغاز می‌گردد.
خصوصیاتی كه قرآن برای دوره جوانی بیان می‌كند نشان می‌دهد كه در این دوره برخی از خصوصیات آدمی به كمال خود می‌رسد . این خصوصیات در دو جنبه جسمی و روانی است. به یك معنا انسان در این دوره از جهت جسم به كمال می‌رسد و آن چه شایسته قوا و نیروهای غریزی و جسمی است به بلوغ و نهایت كمال خود می‌رسند. چنان كه برخی از حالات روانی و عاطفه ای نیز در این دوره تشدید و به كمال لایق خود دست می‌یابند.
قرآن بیان می‌دارد كه انسان در این دوره به نهایت قدرت جسمانی و توانایی بدنی می‌رسد كه از آن به اشد یعنی توان و شدت تعبیر می‌شود. ( كهف آیه ۱۳ و نیز حج آیه ۵ و قصص آْیه ۱۴ و ۱۵ و نیز غافر آیه ۶۷) تعبیر از استوا به معنای اعتدال در جوانب بدنی و رشد بیانگر آن است كه این بخش از قوای انسانی به كمال خود دست یافته است.
در دوره جوانی امور عاطفی در شخص تقویت و به نهایت می‌رسد، از این روست كه قرآن به مساله زیبایی طلبی جوانان اشاره می‌كند و این كه جوان در این دوره به خاطر مسائل عاطفی و روانی می‌كوشد خود را در لباس و جمال بیاراید ، بنابراین توجه فطری و غریزی به خود آرایی در جوانان امری عادی تلقی شده است و قرآن در ایه ۲۰ سوره حدید به این مساله اشاره می‌كند. تمثیل قرآنی از دوران زندگی بشر به دوره جوانی همانند دوره گیاهان اشاره شده است و بیان گردیده كه چگونه در گیاهان دوره ای است كه بهجت و رنگ های شاد در آن نمایان می‌شود كه پس از ان اندك اندك به زردی می‌گراید و از زیبایی می‌افتد. جوانی دوره ای است كه از این نظر انسان به كمال می‌رسد و رنگ و چهره اش شاد و شاداب و با طراوت است.
از خصوصیاتی كه قرآن برای جوانان بیان می‌كند ، تهور ، شجاعت و زیر پا افكندن مصحلت سنجی هاست. در این دوره جوان به چیزی كه نمی اندیشد ، مصلحت هاست و از این رو بی محابا جانش را در خطر می‌افكند. شور و شادابی و گرایش فطری و غریزی به احساس و عواطف وی را به سوی تهور و شجاعت پیش می‌برد. این گونه است محافظه كاری را كناری می‌نهد و با فرمان عشق و احساس حركت و شتاب می‌كند و عقل را به هیچ می‌گیرد؛ زیرا در این دوره كه آغازین سال های رشد عقل و عقل گرایی است ، عاطفه و احساس به اوج خود رسیده و به كمال لایق خود دست یافته است . از این رو هیچ توجه و نظری به عقل و خرد چنان كه باید و شاید ندارد. تصمیمات همه بر پایه احساس و شور و عاطفه است. ( یونس آیه ۸۳ و كهف آیه ۱۰ و ۱۶ و قصص آیه ۱۴ و ۱۵) در همه این آیات به جوانانی اشاره می‌شود كه بر خلاف مصلحت سنجی های معمول عمل می‌كردند.
سخن از اصحاب كهف است كه جوانانی شجاعی بودند كه وقتی به حقانیتی دست یافتند آن را آشكار و بی محابا بدون هیچ مصلحت سنجی بیان كردند و سر در این راه نهادند و یا سخن از ابراهیمی است كه به شناخت دست یافته است و بی محابا به جان بتان بی جان افتاد و آتش نمرودیان به جان خرید. البته این بدان معنا نیست كه جوان همواره در خطا و تحت تاثیر عاطفه عمل می‌كند ؛ زیرا زمان رشد عقلانی نیز است و سخن از جوانانی است كه در سال های میانی سی و چهل است. در این دوره نوعی هماهنگ میان عقل و عاطفه بر قرار می‌شود و احساس و عقل و نیز جسم و جان به اعتدال دست می‌یابند این گونه است كه اینان به عنوان رهبران عمل می‌كنند. قدرت ، شجاعت ، عقل و احساس به وی كمك می‌كند تا بتواند به خواسته ها ی خود به اسانی دست یابد.
اگر قرآن جوان و جوانی را به لهو گرایی و سرگرمی ها و بازی های بیهوده متهم می‌سازد ، نه از باب سرزنش است بلكه از آن روست كه این دوره اقتضائاتی دارد كه می‌بایست طی شود. بلوغ جنسی و یا بهره مندی از سرگرمی ها ، توان و قدرت فوق العاده جوان و جوانی را نشان می‌دهد. هر عنصر و قوه ای در انسان می‌بایست در یك فرایند و در زمانی به بلوغ برسد تا انسان از آن برای رشد و بالندگی اصلی و كمالی خود بهره برد. در این دوره این قوا به كمال می‌رسد ولی از آن جایی كه جوان برنامه ای عقلانی در آغاز قدرت گیری ندارد آن را صرف كارهای بیهوده می‌كند. از این رو نیاز است كه در آغاز راه وی را یاری رساند و برنامه ای متناسب و متنوع با دوره جوانی برای او فراهم آورد. در گذشته در این دوره به جوانان فنون رزمی و یا جنگی می‌آموختند تا قدرت خود را در راه درست و صحیح كه در آینده برای حفظ جان خود و خانواده و كشور مفید بود ، قرار دهد. اكنون نیز چنین چیزی نیاز است . این نیاز به برنامه دارد. به هر حال آغازین روزهای جوانی تا چند سال نخست آن ، روزهای سرگرمی و بیهودگی جوانان است مگرآن كه ساماندهی و هدایت شود.( حدید آیه ۲۰)
به هر حال از دیدگاه قرآن جوانی كه از بیست تا چهل سالگی طول می‌كشد ، دوران قدرت ، زیبایی ، شجاعت ، تهور ، بیهودگی انسان است. در این دوره است كه جسم و جان آدمی به كمال می‌رسد و عقل و خردش به نهایت خود دست می‌یابد.( حج آیه ۵) پایان این دوره نقطه اغازین منحنی نزول انسانی است ( همان و غافر آیه ۶۷)
قرآن با اشاره به زندگی جوانانی چون حضرت ابراهیم (ع) ( انبیاء ایه ۶۰ ) اسماعیل ( صافات آیه ۱۰۱ و ۱۰۲) اصحاب كهف ( كهف آیه ۱۳) موسی ( قصص آیه ۱۴) مریم ( آل عمران آیه ۳۷) و یوسف ( یوسف ایه ۲۳ تا ۳۲) نمونه های از جوانان و جوانی و شیوه جوانی كردن را به انسان می‌آموزد كه می‌توان با الگوبرداری از آنان جوانی را بر پایه آموزه های قرآنی و كمالی آن به سر آورد.

خلیل منصوری