چهارشنبه, ۱۲ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 1 May, 2024
مجله ویستا
مشروعیت نظام اسلامی
مسئله تحولات زمان و ثابتبودن ضوابط و قوانین اسلامی مسئلهای است که همواره این شبهه را ایجاد میکند که چگونه میتوان این ثابت را با آن متغیر تلفیق کرد.مسئله زمان و تغییر و تحول مسئله درستی است اما ظرافتی در آنست که اغلب نسبتبه آن بیتوجه میمانند.فرد انسان و همچنین جامعه انسانی، حکم قافلهای را دارد که دائما در حرکت و طی منازل است.فرد و جامعه هیچکدام در حال سکون و ثبات و یکنواختی نیستند بنابر- این اگر بخواهیم انگشتبر روی یکی از منازل بگذاریم و جامعه بشر را در یکی از منازلی که برای مدت کوتاهی توقف کرده،برای همیشه ثابت نگاهداریم بدون شک بر خلاف ناموس طبیعت عمل کردهایم.
اما باید توجه داشت که فرق است میان منزل و میان راه، منزل تغییر میکند اما آیا راه هم لزوما تغییر میکند؟آیا مسیر جامعه انسانی که همه قبول دارند که یک مسیر تکاملی است آیا آنهم تغییر میکند؟به بیان دیگر آیا راه هم در راه است؟و آیا بشر و جامعه بشری هر روزی در یک جهت و در هر مرحلهای از مراحل در یک مسیر جدید و بسوی یک هدف تازه حرکت میکند؟
پاسخ اینست که نه،خط سیر تکاملی بشر خط ثابتی استشبیه مدار ستارگان.ستارگان دائما در حال حرکتند ولی آیا مدار آنها دائما در حال تغییر است آیا باید چنین استدلال کرد که چون ستارگان در یک مدار حرکت میکنند مدار آنها هم ضرورتا باید تغییر کند و اگر تغیر نکند آن ستاره در یک نقطه میخکوب میشود؟ واضحست که جواب منفی است.لازمه حرکت داشتن ستاره این نیست که مدار ستاره هم قطعا و ضرورتا و لزوما تغییر بکند.
نظیر همین مسئله برای انسان و برای انسانیت مطرح است. سؤال اساسی اینست:آیا انسانیت انسان،ارزشهای انسانی،کمال انسانی،واقعیتهای متغیر و متبدلی هستند؟یعنی همانطور که لوازم زندگی و مظاهر تمدن روز به روز فرق میکنند آیا معیارهای انسانیت هم روز به روز فرق میکنند؟آیا چیزی که یک روز معیار نسانیتبود و قابل ستایش و تمجید،روز دیگر از ارزش میافتد و چیز دیگری که نقطه مقابل اولی بود،معیار انسانیت میشود؟
آیا فکر میکنید روزی در آینده خواهد آمد که چومبه بودن و معاویه بودن معیار انسانیتبشود و لومومبا بودن و ابو ذر بودن معیار ضد انسانیت؟یا اینکه نه، معتقدید چنین نیست که ابو ذر بودن،از خط سیر انسانیتبرای همیشه خارج بشود،بلکه انسانیت انسان دائما تکامل پیدا میکند،و معیارهای کاملتری برای آن پدید میآید.
انسان بحکم اینکه خط سیر تکاملش ثابت است،نه خودش، یک سلسله معیارها دارد که بمنزله نشانههای راهند.درست همانگونه که در یک بیابان بر،که حتی کوه و درختی ندارد، نشانههایی میگذارند که راه را مشخص کنند این نشانهها و این معیارها،همیشه نشانه و معیار هستند و دلیل و ضرورتی ندارد که تغییر بکنند.
من در یکی از کتابهایم،بحثی کردهام راجع به اسلام و تجدد زندگی و در آنجا این مسئله را روشن کردهام که اسلام با مقتضیات متفاوت زمانها و مکانها، چگونه برخورد میکند (۱)
در آنجا ذکر کردهام که اساسا این مسئله که آیا زندگی اصول ثابت و لا یتغیر دارد یا نه؟بر اساس یک سؤال مهم فلسفی بنا شده و آن سؤال اینست:آیا انسان لا اقل در مراحل تاریخی نزدیکتر بما،یعنی از وقتی که بصورت یک موجود متمدن یا نیمه متمدن در آمده است،تبدل انواع پیدا کرده یا نه؟آیا انسان در هر دورهای غیر از انسان دوره دیگر است؟آیا نوع انسان تبدیل به نوع دیگر میشود؟و قهرا اگر این تبدیل امکان پذیر باشد،آیا همه قوانین حاکم بر او،الا بعضی از قوانین که فی المثل با حیوان مشترک است،عوض میشود؟درستشبیه آبی که تا آن هنگام که مایع است قوانین مایعات بر آن حکمفرماست و وقتی به بخار تبدیل میشود مشمول قوانین گازها میگردد.یا آنکه نه،در طول تاریخ، نوعیت انسان ثابت مانده است و تغییر نکرده؟
اینجا نمیخواهم چندان وارد مباحث فلسفی بشوم.اما اجمالا میگویم نظریه صحیح همین است که انسان با حفظ نوعیتش در مسیر تکاملی گام برمیدارد.یعنی از روزی که انسان در روی زمین پدیدار شده است،نوعیت او از آن جهت که انسان است تغییر نکرده و او به نوع دیگری تبدیل نشده است.البته انسان درجا نزده و نمیزند و از این جهتیک مسیر تکاملی را طی میکند،ولی گویی در قانون خلقت،تکامل از مرحله جسم و اندام و ارگانیزم بدنی به مرحله روانی و روحی و اجتماعی تغییر موضع داده است.
از آنجا که نوعیت انسان تغییر نمیکند،بناچار یک سلسله اصول ثابت که مربوط به انسان و کمال اوست،خط سیر انسانیت را مشخص میسازد و بر زندگی او حاکم است،و از آنجا که انسان در چنین مسیری حرکت میکند و در آن،منازل مختلف را میپیماید- بواسطه اختلاف منازل،احکام مربوط به هر منزل با منازل دیگر متفاوت خواهد بود همین امر او را ناگزیر میسازد که در هر منزل بشیوهای خاص-متفاوت با دیگر منازل-زندگی کند.
قوانین اسلام آنگونه که در متن تشریعات دین منظور گردیده منزلی وضع نشده بلکه مسیری وضع شده است،اما در عین حال برای منازل هم فکر شده و مقدمات و تمهیدات لازم برای آنها در نظر گرفته شده است.اسلام برای نیازهای ثابت،قوانین ثابت،و برای نیازهای متغیر،وضع متغیری در نظر گرفته است.خصوصیات این قوانین را باجمال در همان کتابی که ذکرش رفت،تشریح کردهام.اینجا برای روشن شدن موضوع به ذکر مثالی اکتفا میکنم.
اسلام در رابطه جامعه اسلامی با جامعههای دیگر به قدرتمند شدن و قدرتمند بودن و تهیه لوازم دفاع از خود،در حدی که دشمن هرگز خیال حمله را هم نکند،توصیه کرده است.
آیه: و اعدوا لهم ما استطعتم من قوة و من رباط الخیل ترهبون به عدو الله و عدوکم (۲) در واقع بیانگر این اصل اجتماعی اسلامی است.
از سوی دیگر میبینیم که در فقه اسلامی بر اساس سنت پیامبر(ص)به چیزی توصیه شده است که آنرا سبق و رمایه مینامند.یعنی شرکت در مسابقه اسب دوانی و تیراندازی به منظور مهارت یافتن در امور جنگی.خود پیامبر اکرم در این مسابقات شرکت میکرد.
حالا اگر به اصل و اعدوا لهم... توجه کنیم میبینیم یک اصل همواره نو و زنده است،چه در آن زمان چه در زمان ما و چه آینده. اما در مورد حکم سبق و رمایه دیگر ضرورتی ندارد که چنین مسابقاتی به آن نیتسابق برگزار شود.یعنی به نظر میرسد که این حکم دیگر مصداق ندارد و زمانش گذشته است.دلیل این امر این است که سبق و رمایه«اصالت»ندارد و حکم مربوط به یکی از منازل است،اصالت مال و اعدوا لهم... است که مسیر را مشخص میکند.در همین زمان میتوان این حکم را با توجه به شرایط زمانه با صورت اجرایی تازهای،بمرحله اجرا درآورد.
از اینگونه مثالها الی ما شاء الله داریم و تازه آن پیچ و لولائی که به قوانین اسلام انعطاف میدهد تا بتواند خود را با شرایط نو تطبیق دهد،بدون آنکه از اصول تخلف بشود منحصر به این موارد نیست.من بعوض ورود به جزئیات که به زمان زیادی نیاز دارد مثال دیگری برایتان میزنم تا موضوع روشنتر بشود.
اصلی در قرآن داریم راجع به مبادلات و کیفیت گردش ثروت در میان مردم که باین تعبیر در قرآن بیان شده است: لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل (۳) یعنی نقل و انتقال مملوکها نباید به صورت بیهوده انجام شود.یعنی اگر شما مال و ثروتی مشروع بدست آوردهاید و خواستید آنرا بدیگری منتقل کنید،این نقل و انتقال باید بصورتی باشد که از نظر اجتماعی شکل مفیدی داشته باشد و یکی از نیازهای اصیل زندگی افراد جامعه را رفع کند.حالا فرض کنید کسی بخواهد با پولی که در اثر تلاش شرافتمندانه بدست آورده کالایی بی مصرف و بیفایده مثلا یک گونی مورچه مرده را بخرد، آنهم برای آنکه آنرا دور بریزد،این معامله از نظر قرآن از اساس باطل است.اما فرض کنید زمانی بیاید که علم بتواند از مورچه مرده استفاده بکند در آنصورت میبینیم که همین معامله که تا دیروز باطل و حرام بوده به معامله صحیحی تبدیل میشود.چرا؟ باین دلیل که مجتهد فقیه واقعی،مصداق حکم کلی آیه لا تاکلوا... را بطور صحیح در هر زمان تشخیص میدهد و بر اساس آن،حکم به وجوب شرعی معامله و یا عدم آن میدهد.
نظیر همین مسئله در مورد خرید و فروش خون پیش آمده است.در گذشته که از خون استفادهای نمیشد معامله خون باطل بود.زیرا اکل مال به باطل محسوب میشود.اما امروز که در اثر پیشرفت علم،خون بصورت یک مایه حیات در آمده،دیگر نمیتوان گفت معامله خون مصداق اکل مال به باطل است.بلکه در اینجا بدلیل عوض شدن مصداق،حکم جزئی تغییر میکند اما حکم کلی همچنان پا بر جا و بیتغییر باقی میماند و بر مصادیق تازه منطبق میگردد.
در انطباق احکام کلی با مصادیق جدید،این اجتهاد است که نقش اصلی را بازی میکند. وظیفه فقیه اینست که بدون انحراف از اصول کلی،مسائل جزئی و متغیر و تابع گذشت زمان را بررسی کند و بر اساس همان احکام و چهار چوبهای اصلی که توسط وحی عرضه شده است احکام مناسب را صادر کند.
کتاب: پیرامون انقلاب اسلامی صفحه ۸۸
نویسنده: استاد شهید مرتضی مطهری
پینوشتها:
۱- نظام حقوق زن در اسلام-فصل اسلام و تجدد زندگی-نوشته-استاد مطهری، انتشارات صدرا.
۲- ای مؤمنان،در مقام مبارزه با آنان خود را مهیا کنید و هر چهمیتوانید ابزار جنگی برای ترساندن دشمنان خدا و خودتان فراهم کنید.
(سوره انفال-آیه ۶۰) ۳- مال یکدیگر را به ناحق صرف نکنید.
(سوره بقره-آیه ۱۸۸).
نویسنده: استاد شهید مرتضی مطهری
پینوشتها:
۱- نظام حقوق زن در اسلام-فصل اسلام و تجدد زندگی-نوشته-استاد مطهری، انتشارات صدرا.
۲- ای مؤمنان،در مقام مبارزه با آنان خود را مهیا کنید و هر چهمیتوانید ابزار جنگی برای ترساندن دشمنان خدا و خودتان فراهم کنید.
(سوره انفال-آیه ۶۰) ۳- مال یکدیگر را به ناحق صرف نکنید.
(سوره بقره-آیه ۱۸۸).
منبع : پایگاه اطلاع رسانی تبیان زنجان
همچنین مشاهده کنید
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید بلیط هواپیما
روز معلم معلمان ایران رهبر انقلاب مجلس مجلس شورای اسلامی خلیج فارس بابک زنجانی دولت دولت سیزدهم حجاب شورای نگهبان
معلم شهرداری تهران تهران هواشناسی پلیس آموزش و پرورش سیل قوه قضاییه فضای مجازی سلامت دستگیری شورای شهر تهران
قیمت دلار خودرو قیمت خودرو بانک مرکزی ایران خودرو دلار سایپا چین قیمت طلا بازار خودرو تورم کارگران
مسعود اسکویی تلویزیون سریال دفاع مقدس سعید آقاخانی موسیقی سینمای ایران فیلم نون خ تئاتر رسانه ملی کتاب
رژیم صهیونیستی اسرائیل فلسطین غزه آمریکا جنگ غزه حماس نوار غزه روسیه عربستان ترکیه نتانیاهو
فوتبال استقلال پرسپولیس رئال مادرید بایرن مونیخ لیگ قهرمانان اروپا سپاهان تراکتور باشگاه استقلال تیم ملی فوتسال ایران فوتسال بازی
وزیر ارتباطات اینستاگرام تبلیغات اپل گوگل ناسا نخبگان همراه اول آیفون ویروس
دیابت کاهش وزن پرستار ویتامین قهوه خواب بیماری بارداری