جایگاه خوب فیلم‌های مستند در سینما

▪ شما از مدیران دوبلاژ پیشکسوت هستید و سال‌های زیادی در دوبله‌ی آثار مستند و انیمیشن فعالیت کرده‌اید؛ از ورودتان به این حرفه بفرمایید و این ‌که چه‌طور شد به دوبله‌ی مستند و انیمیشن پرداختید.
ـ ۲۲ ساله بودم که وارد این حرفه شدم؛ بهمن سال ۱۳۳۸، در ابتدا کار دوبله را با فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی شروع کردم و بعد از ۱۲ سال گویندگی مدیر دوبلاژ شدم. در آن سال‌ها کسی خیلی راحت نمی‌توانست مدیر دوبلاژ شود؛ در واقع مدیر دوبلاژی ضوابط خاصی داشت و باید استخوان خرد می‌کردید، به همین دلیل کم‌تر کسی مدیر دوبلاژ می‌شد و باید انجمن سندیکا که در آن زمان قدرت زیادی داشت شما را برای مدیریت دوبلاژ تأیید می‌کرد.
قبل از افتتاح شبکه‌ی اول تلویزیون در سال ۴۵، از سال‌های ۴۱ و ۴۲ برای شبکه‌ی خصوصی تلویزیون که الآن همان شبکه‌ی دومِ خیابان الوند است فیلم‌های تلویزیونی را دوبله می‌کردم؛ با مرحوم مانی که بانی مدیر دوبلاژی در تلویزیون بود. کارهای زیادی برای این شبکه دوبله کرده بودم، تا این‌که شبکه‌ی اول افتتاح شد و اولین کارم را در این شبکه با پرویز بهرام شروع کردم. این روند تا زمان انقلاب ادامه داشت. اولین انیمیشنی که دوبله کردم سال ۶۰ یا ۶۱ بود با عنوان «پسر شجاع» و بعد از آن انیمیشن «هاچ زنبور عسل» را با رفعت هاشم‌پور کار کردم. در آن سال‌ها کار محدود بود و بیش‌تر گویندگان کم‌کار بودند تا این‌که سال ۶۳ مسئول دوبلاژ شبکه‌ی یک پیشنهاد دوبله‌ی فیلم‌های مستند را به من داد. تا آن زمان دوبله‌ی مستند کار نکرده بودم، ولی بعد از دوبله‌ی چند مستند همان مسئول خیلی راضی بود.
▪ فکر می‌کنم دوبله‌ی مستند برایتان خیلی جذابیت داشت که بعد از آن بیش‌تر دوبله‌ی فیلم‌های مستند را پذیرفتید.
ـ بله، دوبله‌ی مستند تأثیر عجیبی بر من داشت؛ همان‌طور که فیلم و مجموعه‌ی تلویزیونی پیامی به مخاطب منتقل می‌کند، دوبله‌ی مستند باعث می‌شود اطلاعات زیادی از علوم مختلف کسب کنم و مرا ترغیب می‌کند به کتاب‌ها و دایر‌ةالمعارف‌ها مراجعه کنم تا اطلاعاتم را افزایش دهم. پیش خود فکر می‌کنم اگر به عنوان مدیر دوبلاژ نتوانم کار مستند و اطلاعات آن را برای خودم تحلیل کنم، چه‌طور می‌توانم به سؤالاتی که برای گویندگان پیش می‌آید پاسخ دهم!؟ در کنار دوبله‌ی مستند به دوبله‌ی انیمیشن هم خیلی علاقه‌مندم و بیش‌ترِ انیمیشن‌هایی که سازمان «هور» تولید می‌کند را دوبله می‌کنم. به همین دلیل چند سالی است که در دوبله‌ی مستند و انیمیشن ماندگار شده‌ام.
▪ در حال حاضر مشغول دوبله‌ی مستند «چهار سوی علم» هستید که روزهای شنبه تا چهارشنبه روی آنتن شبکه‌ی چهار سیما می‌رود؛ تا چه حد به دوبله‌ی این مستند علاقه‌مندید؟
مستند چهار سوی علم جزو مستندهایی است که دوبله‌ی آن را دوست دارم، چون گنجینه‌یی از علوم مختلف است و اطلاعات جالبی به بینندگان منتقل می‌کند.
▪ شما در کنار مدیر دوبلاژی سه سال هم اجرای برنامه‌ی «آسمان شب» را بر عهده‌ داشتید، چه‌طور شد که اجرای این برنامه را پذیرفتید؟
ـ برنامه‌ی آسمان شب اولین اجرای من در تلویزیون نبود، چون که سال‌های ۶۵ - ۶۴ اجرای برنامه‌ی «ره‌آورد» را در شبکه‌ی اول به عهده داشتم؛ آن برنامه را من و محمد عمرانی اجرا می‌کردیم که بعد از مدتی عمرانی به دلیل مشکلاتی که داشت دیگر اجرا نکرد و من به تنهایی کار را ادامه دادم. برنامه‌ی ره‌آورد علمی بود و من اجرای برنامه‌ی علمی را خیلی دوست داشتم. بعد از این برنامه، اجرای برنامه‌های متفاوتی به من پیشنهاد شد اما نپذیرفتم، چرا که مجری نبودم، تا این‌که از طرف سیاوش صفاریان‌پور اجرای برنامه‌ی آسمان شب به من پیشنهاد شد؛ در ابتدا تمایلی نداشتم و به او گفتم که اطلاعات زیادی درباره‌ی نجوم ندارم، اما صفاریان‌پور اصرار کرد که با تولید این برنامه قصد دارد جایگاه نجوم را در برنامه‌های تلویزیونی تثبیت کند. اجرای برنامه را پذیرفتم و با اجرای آن اطلاعات خوبی هم درباره‌ی نجوم کسب کردم. البته قبل از ما آقای دالکی این کار را برای مدت کوتاهی انجام داده بود.
▪ چرا اجرای برنامه‌ی آسمان شب را ادامه ندادید؟
ـ من ۶۷ سالم است و فعالیت زیاد برایم مشکل است، علاوه بر آن استرس برنامه‌ی زنده خیلی زیاد است و این برنامه هم به صورت زنده پخش می‌شد، در عین حال خیلی مقید به زمان هستم و این‌ که کارها به موقع انجام شود که برخی مواقع هماهنگی‌ها به موقع انجام نمی‌شد؛ به همین خاطر بعد از سه سال به تهیه‌کننده‌ی برنامه پیشنهاد دادم خودش آن را اجرا کند، ابتدا فکر نمی‌کرد بتواند از عهده‌ی این کار برآید اما با تشویق من راضی به این کار شد. در حال حاضر هم برنامه‌هایش را دنبال می‌کنم و اگر موردی باشد به او گوشزد می‌کنم.
● کار اجرا و بازیگری
▪ برخی گویندگان معتقدند که گوینده نباید کار اجرا و بازیگری را قبول کند، چرا که صدایش برای بیننده می‌شکند؛ شما تا چه حد به این مسئله اعتقاد دارید؟
ـ من با حرف شما موافقم، اما باید قبول کرد، برخی مواقع ناچاریم خلاف دل عمل کنیم. به یاد دارم در زمان قدیم وقتی به رادیو گوش می‌دادیم و بعد گوینده‌یی به تلویزیون می‌آمد تعجب می‌کردیم؛ بله، ممکن است تصور بیننده به هم بریزد. البته این مورد درباره‌ی من صدق پیدا نمی‌کند، چون صدای خاصی ندارم؛ گویندگانی همچون خسرو خسروشاهی که جای آلن دلون صحبت کرده‌اند یا پرویز بهرام به جای اتللو، صداهای خاصی دارند.
من در انیمیشن‌ها صدای خودم را تغییر می‌دادم و مردم کم‌تر متوجه می‌شدند که من همان گوینده هستم. علاوه بر آن معمولاً در مقابل درخواست‌های جوانان کوتاه می‌آیم و به آن‌ها خیلی بها می‌دهم؛ البته نمی‌خواهم بگویم که فقط من پذیرای جوانان هستم، آینده در دست جوانان است. همیشه می‌گویم نباید به جوانان حسد ورزید، هر کس کار خود را به نحو مطلوب انجام دهد مسلماً ماندگار است. به گویندگان جوان هم تأکید می‌کنم که به پیشکسوتان احترام بگذارند.
● آموزش گویندگان جوان
▪ شما در زمان کدخدازاده - مسئول سابق دوبلاژ سیما - به گویندگان جوان، دوبله را در سیما آموزش می‌دادید؛ تا چه حد به این کار علاقه‌مند بودید؟
ـ من به آموزش گویندگان جوان علاقه‌مندم، چون حرفه‌ی دوبلاژ کار فرهنگی و خاصی است. تا حالا گویندگان جوان بااستعدادی را آموزش داده‌ام که وقتی کار آن‌ها را می‌بینم لذت می‌برم. اگر الآن هم دوستان بخواهند دوست دارم به گویندگان جوان آموزش دهم. اکثر مردم به دوبله علاقه‌مندند. باید این حرفه را زنده نگه داشت. وقتی این حرف‌ها را می‌زنم ناخودآگاه اشکم درمی‌آید. افرادی همچون کسمایی، مانی، رسول‌زاده، کاملی، زرندی و ... زحمات زیادی برای دوبله کشیده‌اند. این حرفه در کنار سینما قرار دارد و حتی گاهی به آن تنه می‌زند. دوبله حرفه‌ی بزرگی است، ولی نمی‌دانم چرا آن‌طور که باید و شاید موردوجه قرار نگرفته و متأسفانه آن بهایی که باید به این حرفه داده شود را نمی‌دهند!؟
▪ به نظر شما مشکل عدم توجه به حرفه‌ی دوبله از کجا ناشی می‌شود؟ با این ‌که رییس رسانه‌ی ملی هم نشستی با گویندگان برگزار کرد، اما مشکلات هم‌چنان سر جای خود باقیست.
ـ ضرغامی از مدیران خیلی خوب است و این حرف من تملق‌گویی نیست، چون کارمند صدا و سیما نیستم و نیازی به تملق‌گویی ندارم؛ اگر هم روزی به من بگویند در تلویزیون کار نکنم آن‌قدر دارم که زندگی‌ام را بچرخانم، در حال حاضر هم برای دلم کار می‌کنم. آقای ضرغامی تنها مدیری است که بعد از انقلاب جلسه‌ی صمیمانه‌یی با گویندگان برگزار کرد تا آن‌ها مشکلاتشان را از نزدیک با او در میان بگذارند؛ درباره‌ی بیمه و بازنشستگی هم صحبت شد. رییس صدا و سیما قول مساعد داد تا کارهایی را برای رفاه گویندگان انجام دهند که البته بخشی از کارها انجام شد و بخشی دیگر نه؛ او مقصر نیست، تشریفات اداری دست و پاگیر است. آقای ضرغامی دستور داد گویندگانی که بالای ۶۵ سال هستند از طرح سپاس استفاده کنند؛ نام من هم جزو آن‌ها بود که البته از قلم افتاد، آقای کدخدازاده قول پیگیری را به من داده بود که رفت و آقای بزرگی جایگزین شد. حتی آقای ضرغامی دستور داد برای گویندگان بالای ۶۵ سال کارت خودرو صادر شود تا به راحتی رفت و آمد کنند، اما بعد از این‌که مهلت کارت تمام شد کارت جدید صادر نشد و مسئولان مربوطه اعلام کردند آقای ضرغامی باید در نامه سال را هم قید می‌کرد؛ وقتی آقای ضرغامی مدیر یک سازمان است و چنین دستوری داده، چرا تمدید کارت در تشریفات اداری گیر می‌کند!؟ من خار پا دارم و نمی‌توانم راحت راه بروم و با توجه به این‌که کارت جدید صادر نشده در حال حاضر برای دوبله‌ به شبکه‌ی اول نمی‌روم. جالب است که برخی را می‌بینم کارت خودرو دارند که جای نوه و فرزند من هستند!
▪ برخی مدیران دوبلاژ از وضعیت ترجمه گلایه دارند، شما چه‌طور؟
ـ مترجمان خاصی برای مستند هستند که از مترجمان فیلم و مجموعه‌ی تلویزیونی جدا هستند؛ باید مستندها را اصولی ترجمه کرد و بهتر است مترجمان متشکل از کارشناسان مختلف در علوم فیزیک، شیمی، محیط زیست، پزشکی، تاریخ و ... باشند. تلویزیون چنین امکاناتی دارد و آن‌ها می‌توانند در واحد دوبلاژ تجمع کنند تا در مواقعی که مدیران دوبلاژ با مشکلی روبه‌رو شدند کمک کنند. در حال حاضر من مستند چهار سوی علم را دوبله می‌کنم؛ متناسب با نام این مستند باید چهار کارشناس مترجم مستند باشد، اما الآن این‌طور نیست. البته ما سال‌های زیادی است که مستند دوبله می‌کنیم و مسلماً این سابقه‌ی کاری به ما کمک می‌کند.
● ویژگی‌های گوینده‌ی آثار مستند
▪ یک گوینده‌ی مستند باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
ـ گویندگان مستند باید متن را درست بخوانند و اطلاعات خوبی هم داشته باشند، باید اندازه‌ی جملات را بدانند و آن را حفظ کنند، باید جای مکث‌ها را بدانند؛ به عنوان نمونه در صحنه‌یی که پرنده در حال غذا دادن به بچه‌اش است، گوینده باید بداند در چه زمانی مکث داشته باشد و چه زمانی با حرارت بیش‌تری متن را بخواند. در دوبله‌ی مستند صدا رل زیادی بازی نمی‌کند، بلکه درست خواندن اهمیت دارد تا مفهوم خوب استنباط شود.
▪ آیا نوع صدای گوینده‌ی خارجی در انتخاب گوینده به شما کمک می‌کند؟
ـ این مسئله بیش‌تر در فیلم‌ها صدق پیدا می‌کند و زیاد در مستند کارایی ندارد. در مستند چهار سوی علم تمام گویندگان مرد بودند و من برای این‌که بیننده خسته و مستند برایش یکنواخت نشود سعی کردم از صدای خانم نشیبا هم استفاده کنم.
▪ به نظر شما هر گوینده‌یی می‌تواند مستند حرف بزند؟
ـ خیر، هر گوینده‌یی نمی‌تواند، چون باید اطلاعات خوبی در زمینه‌ی مستند داشته باشد و همان‌طور که گفتم متن را درست بخواند و جای ویرگول و نقطه را بداند.
▪ شما قبل از ضبط مستند تمرین می‌کنید؟
ـ بله، یک دور تمرین می‌کنیم و گویندگان تصویر را می‌بینند. من جای علامت‌ها را در متن مشخص می‌کنم؛ ضربدر یعنی مکث کوتاه، خط‌های بدون ضربدر یعنی مکث بزرگ و دو خط در کنار هم یعنی مکث خیلی طولانی. برخی مدیران دوبلاژ می‌گویند گوینده باید خودش این مسایل را بداند، اما من در خانه جای علامت‌ها را مشخص می‌کنم.
▪ آیا عشق و علاقه به کار در دوبله را در گویندگان جوان می‌بینید؟
ـ بله، جوانان بااستعدادی در حرفه‌ی دوبله داریم و من همیشه گویندگان جوان بااستعداد را تشویق می‌کنم. در این حرفه نمی‌توان با پارتی باقی ماند.
▪ بعد از این همه سال فعالیت در دوبله، آیا به چیزهایی که مد نظر داشتید رسیده‌اید؟
ـ بله، من هر چه دارم از دوبله دارم. به نظرم دوبله نه تنها فن، بلکه هنر است و تا زمانی که ذوق نداشته باشید موفق نمی‌شوید؛ باید زیر و بم این کار را یاد گرفت تا موفق شد.
▪ به نظر شما فیلم مستند می‌تواند جایگاه خوبی در سینما داشته باشد؟
ـ بله، اتفاقاً سؤال جالبی است! فیلم‌های مستند می‌توانند جایگاه خوبی در سینما داشته باشند، اما سینمای ما سینمایی عقب‌افتاده است و ما سینما نداریم؛ بیش‌تر فیلم‌ها گیشه‌یی است و تعداد فیلم‌هایی که حرفی برای گفتن داشته باشند خیلی کم است، در حالی که سینما در دنیا یک صنعت است و فیلم‌های مستند جایگاهی تثبیت‌شده در آن دارند. باید هزینه کرد!

منبع : سورۀ مهر