تحقیق و توسعه ؛ از حرف تا عمل

تأثیر فرایند تحقیق و توسعه»R&D«، براقتصاد جوامع پیشرفته سبب شده تا این پدیده به منزله كلید بهبود عملكرد اقتصادی و رفاه جامعه شناخته شود.
R&D در دنیا از بعد از جنگ جهانی دوم و در ایران به گفته برخی از صاحبنظران طی حدود۳ دهه اخیر شكل گرفته و با وجود این در میان آمارهای جهانی مربوط به پیشرفتR&D جایگاه برجسته ای به كشورما اختصاص نیافته است.
در صورتی كه بخواهیم براساس مقایسه، وضعیت تحقیق و توسعه كشورمان را با كشورهای منطقه مورد سنجش قرار دهیم البته از كشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس و اكثر كشورهای خاورمیانه عقب نیستیم، زیرا كشورهای یاد شد، اصولاً برایR&D برنامه ندارند یا به تازگی به آن می اندیشند.
اما چنانچه وضعیت خود را با كشورهایی مانند مالزی، سنگاپور، تایوان، تایلند و آفریقای جنوبی در ترازوی مقایسه قرار دهیم، از این كشورهای تازه صنعتی شده به مراتب عقب تر هستیم. در اینجا نباید از كشورهای صنعتی پیشرفته برای مقایسه یاد كرد، زیرا كشورهایی مانند آلمان، اتریش، ایتالیا، سوئد، سوئیس، فرانسه و نظایر آن، بخش R&D را به عنوان پیشتازان این پدیده در كشورهای خود نهادینه كرده و بهره مندی از همین امر است كه بخشی از تكنولوژی و اقتصاد جهانی را در اختیار دارند.
اینكه ما برای تحقیق و توسعه چه گامهایی برداشته ایم، مطالب مكتوب و پراكنده ای وجود دارد، اما این مطالب شواهدی را بدست نمی دهد كه براساس آن بتوانیم قانع شویم كه از مرحله حرف در بحث تحقیق و توسعه، به عمل به معنای واقعی رسیده ایم!
براساس گزارشی كه دستاوردهای علمی كشور را توضیح می دهد، در بخش نانو فناوری، ژنتیك، فناوریهای زیستی، رشد مقالات علمی، رشد ثبت اختراعات و غیره دست آوردهایی داشته ایم كه مهمترین آنها از تعداد انگشتان دست تجاوز نمی كند. این در حالی است كه در بحث توجیه و تفسیر اهمیت و ارزش»توسعه و تحقیق« بیشتر ازدستاوردهای تكنولوژیكی، گامهای وسیعی از طریق ایجاد تشكلات و برگزاری سمینارها و همایش ها علمی برداشته ایم، به بیان دیگر در مدت حدود سه دهه، به ویژه طی دهه اخیر، محتوای همایش ها و سمینارهای ما توضیح و تفسیر اهمیت»تحقیق و توسعه«، از طریق سخنرانی بوده است.
بیشتر سمینارهای ما، هر چند با القاب علمی عنوان می شوند، اما آنچه به عنوان مقاله علمی در این سمینارها مطرح می شود، بحث و گفتگویی است درباره علوم كه از محتوای علمی كاربردی برخوردار نیست.
مقاله های علمی ارایه شده، معمولاً مقاله های نظری مكتوب، پیرامون معرفی، یا تشریح پدیده ای علمی است كه از منابع مختلف گردآوری شده، لیكن سهمی از نوآوری تكنولوژیكی در داخل كشور را به همراه ندارد. در اكثر این مقاله ها، البته اشاره به مفاخر علمی گذشته و اینكه ما در دنیای علم چه سهمی داشته ایم و چه بوده ایم، جزیی مفصل و جدایی ناپذیر است! بدون انكار گذشته درخشان علمی در ایران، البته سخن و سخنگویی اگر به شیرینی و عذوبت گفته شود، به مذاق همگان خوش می آید، لیكن خوش تر آن خواهد بود كه در یك همایش علمی- ولو اینكه سالی یك همایش برگزار كنیم، تنها یك اختراع، یك اكتشاف، یك نوآوری یا فن آوری نو ارایه شود تا بتوان ارزیابی درستی از پیشرفتR&D در كشور در اختیار داشت.
در یك نگاه كلی همه دست آوردهای كنونی تحقیق و توسعه، قابل تمجید است، اما به نظر می رسد، در این بخش علیرغم اینكه صدها واحد تحقیق و توسعه در مراكز صنعتی كشور وجود دارد، همچنان در مرحله توجیه، معرفی و سخنان جذاب هستیم كه البته این نیز خود نعمتی است و این امید را به ذهن نزدیك می كند كه راهكارهایی كه توسط علاقمندان فعال به R&D ارایه می شود به سرانجامی ارزشمند خواهد رسید.
یكی از مدیران R&D برای ارتقای این پدیده در كشور به چند نكته اساسی اشاره می كند.
▪ مدیرانR&D باید بیش از گذشته خواست های خود را افزایش دهند. واحدهای R&D نباید حتی برای یك لحظه وقت خود را تلف كنند.
▪ پژوهشگران و محققان باید صبور باشند و حركت آنها مستمر باشد. برای تولید یك فناوری نو یا پژوهشِ پایه، ساعت ها، روزها، ماهها و سالها كار و تلاش مورد نیاز است.
▪ محیط كار باید برای پژوهشگران فراهم باشد. محیط باید بستر لازم را فراهم كند، در كشوری مانند استرالیا دولت۱۷۵ درصد از هزینه های R&D را از مالیات معاف می كند، یعنی۷۵ درصد اضافه تر از هزینه ها به دست اندركاران»تحقیق و توسعه« در صنایع می پردازد.
▪ وسایل ارتباط جمعی باید تحقیق و توسعه را در ذهن جامعه نهادینه كنند. تلویزیون تایلند،۶ برنامه متفاوت برای رده های سنی مختلف در رابطه با تحقیق و توسعه تولید و پخش می كند. وسایل ارتباط جمعی نباید به این پدیده نگاه تجاری داشته باشند مطبوعات به ویژه نشریات علمی نیز باید نقش خود را در این زمینه پررنگ تر كنند، نقشی كه همچنان بیرنگ است...

منبع : ماهنامه نفت پارس