رقیبی برای اتحادیه اروپا

اولین نشست اتحادیه مدیترانه ای (Union Mediterranean) هفته گذشته به ریاست نیکلاسارکوزی رئیس جمهوری فرانسه و حسنی مبارک رئیس جمهوری مصر در پاریس با حضور ۴۳ نفر از سران کشورهای حوزه این منطقه و اتحادیه اروپا برگزار شد. اتحادیه مدیترانه نخستین نشست خود را در ۱۳ جولای در پاریس برگزار کرد. نیکلاسارکوزی، رئیس جمهور فرانسه، نه تنها میزبان بوده، بلکه مبتکر ایده تشکیل این اتحادیه نیز است. سران اتحادیه اروپایی و رهبران کشورهای حاشیه دریای مدیترانه سرانجام پس از کش و قوس های فراوان در ۱۳ جولای ۲۰۰۸ در پاریس گردهم آمدند تا در زمینه تشکیل اتحادیه مدیترانه به گفت وگو بنشینند. این نشست، سران کشورهای ۲۷گانه عضو اتحادیه اروپا و رهبران برخی از کشورهای آفریقایی و خاورمیانه را که در حاشیه دریای مدیترانه قرار دارند در شهر پاریس، پایتخت فرانسه گردهم آورد. رهبران شرکت کننده در این نشست به مذاکره بر سر تشکیل اتحادیه مدیترانه پرداختند و توافق کردند این اتحادیه به زودی تشکیل شود. پیشنهاد اولیه تشکیل اتحادیه مدیترانه پیشتر توسط نیکلاسارکوزی، رئیس جمهور وقت فرانسه به اتحادیه اروپا تسلیم شده بود. در نشست اتحادیه مدیترانه، موضوعاتی چون منازعات منطقه ای، مهاجرت و آلودگی محیط زیست و خاورمیانه بررسی شد. سارکوزی امیدوار است با ابتکار تشکیل اتحادیه مدیترانه، ۴۴ کشور کنار این دریا را در سه قاره با جمعیتی بالغ بر ۷۸۰ میلیون نفر متحد کند. پیش از آغاز رسمی این نشست، نیکلا سارکوزی با رهبران اصلی این اجلاس، نشست های دوجانبه ای را برای انجام آمادگی های لازم در زمینه برپایی این اجلاس برگزار کرد. سران این نشست در سخنان آغازین خود خواستار تلاش تمام اعضا در جهت حل کشمکش ها در منطقه خاورمیانه و برقراری صلح در آن شدند. اولین نتایج نخستین نشست اتحادیه مدیترانه بدین صورت بود که روسای جمهور سوریه و لبنان اعلام کردند که مایلند به تنش سیاسی بین دو کشور پایان دهند. ایهود اولمرت و محمود عباس آینده مذاکرات صلح در خاورمیانه را روشن ارزیابی کردند. در حاشیه این نشست، سارکوزی با بشار اسد رئیس جمهور سوریه و میشل سلیمان رئیس جمهور لبنان دیدار کرد و دیدار روسای جمهوری فرانسه و سوریه در کاخ الیزه و گشایش سفارتخانه های سوریه و لبنان در بیروت و دمشق نیز از جمله نتایج دیدار این دو رهبر کشورهای عربی بود. در آستانه آغاز این نشست، ایهود اولمرت، نخست وزیر اسرائیل و محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین باهم دیدار و گفت وگو کردند.
● پیشینه اتحادیه مدیترانه
کشورهای عضو اتحادیه اروپایی در اجلاس ۱۴-۱۳ مارس ۲۰۰۸ با پیشنهاد فرانسه و آلمان مبنی بر تشکیل اتحادیه کشورهای حوزه دریای مدیترانه اعلام موافقت کردند. گسترش فرایند بارسلون و گسترش روابط کشورهای عضو اتحادیه اروپایی با حوزه دریای مدیترانه از اهداف نشست ماه مارس سران کشورهای اروپایی بود. یانز یانسا نخست وزیر اسلوونی که کشورش در آن تاریخ ریاست دوره ای اتحادیه را بر عهده داشت گفته بود: «ما امروز به این نتیجه مشترک دست یافتیم که فرایند بارسلون قویتر شود. این فرایند بهتراست درجهت تشکیل اتحادیه مدیترانه توسعه یابد.» فرایند بارسلون هدف برنامه ریزی شده سیاست اتحادیه اروپایی درحوزه دریای مدیترانه است، که درسال ۱۹۹۵ در بارسلونای اسپانیا مطرح شد. بر اساس این برنامه کشورهای حوزه دریای مدیترانه دراروپا، شمال آفریقا و خاورمیانه درزمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی همکاری های مشترکی را انجام خواهند داد. این همکاری با درنظر گرفتن موازین حقوقی کشورهای حوزه و با هدف صلح، ثبات و رفاه کشور آنهاست. بدلیل بحران خاورمیانه و فشارهای ناشی ازآن، این برنامه اینک مورد توجه بیشتری قرارگرفته و با سرعت بیشتری پیش می رود. دولت آلمان درابتدا مخالف طرح فرانسه بود، ولی در روز دوم نشست سران اتحادیه اروپایی با آن اعلام موافقت کرد. نیکولاسارکوزی رئیس جمهور فرانسه در پایان این نشست خوشنودی خود ازموضع آنجلا مرکل و دولت آلمان را این گونه بیان کرد: «وقتی این موافقت را می شنیدم برای من جالب و شادی بخش بود و این دقیقا هدف دولت های آلمان و فرانسه است.» لازم به ذکر است که پیشتر رئیس جمهور فرانسه و صدراعظم آلمان، در ۳ فوریه ۲۰۰۸، در ملاقاتی، در زمینه ارائه پیشنهادی واحد در مورد تشکیلات موسوم به «اتحادیه مدیترانه» به توافق رسیده بودند. دیدار سارکوزی و مرکل در شهر هانوفر آلمان و پس از آن صورت گرفت که این دو مقام عالیرتبه سیاسی، نمایشگاه کامپیوتر CeBIT را رسما افتتاح کردند.
اتحادیه اروپا در سال ۱۹۹۵، پروژه ای را موسوم به «پیمان اسپانیا» آغاز کرد. هدف این برنامه استحکام بخشیدن به روابط بین کشورهای اتحادیه اروپا و دیگر کشورهای ساحل مدیترانه است. نیکلای سارکوزی قصد داشت اما تشکیلات دیگری (اتحادیه مدیترانه) را مستقل از پیمان اسپانیا بنیان گذاری کند. این تصمیم فرانسه انتقاد شدید صدراعظم آلمان را برانگیخت. مرکل بر این عقیده بود که چنین اقدامات یک جانبه ای می تواند به گسست در میان کشورهای اتحادیه اروپا منجر شود. هرچند که سارکوزی تاکید می کرد که این برنامه در جهت منافع اتحادیه اروپاست. در نشست اخیر پاریس اتحادیه مدیترانه به عنوان پروژه ای مطرح شد که بایستی با شرکت همه ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپایی شکل گیرد و در جهت پیشبرد اهداف پیمان اسپانیا باشد. بر این قرار، این پروژه دیگر یک طرح خاص فرانسه نیست. پیشنهادهای مرکل و سارکوزی در مورد «اتحادیه مدیترانه» در نشست آینده سران اتحادیه اروپا در بروکسل مورد بررسی قرار گرفتند. فرانسه اول جولای ۲۰۰۸ ریاست دوره ای اتحادیه اروپا را برعهده گرفت. نشست پاریس «اتحادیه مدیترانه» سومین مرحله از همکاری ها میان کشورهای دو سوی دریای مدیترانه به شمار میآید، مرحله اول این همکاری ها از پیمان بارسلون در سال ۱۹۹۵ آغاز شده است. پیمان بارسلون به نوعی توافقنامه همکاری میان اتحادیه اروپایی با کشورهای خارج از این اتحادیه اما عضو پیمان حوزه مدیترانه به شمار میآید چنانچه این پیمان نوعی توافقنامه همکاری های منطقه ای به شمار میآید. گام دوم همکاری ها در حوزه مدیترانه، سیاست همکاری با همسایگان غیر اروپایی اروپا است، در این مرحله سیاست همکاری اروپا با کشورهای غیر اروپایی پیگیری شد. کنفرانس پاریس، آغاز گام سوم همکاری ها بود که با نام اتحاد برای مدیترانه آغاز شد. کارشناسان معتقدند، در این مرحله تلاش براینست تا پیمان بارسلونا، با تشکیل کمیته های مختلف سیاسی، وارد مرحله سیاسی شود. اتحادیه مدیترانه هر دو سال یک بار در سطح روسای کشورهای عضو نشست رسمی خواهد داشت تا براساس اظهارات سارکوزی، در این نشست ها درباره راهکارهای مبارزه با تندروی و تروریسم تبادل نظر شود اما صاحبنظران هدف اساسی در تشکیل این اتحادیه را حل مشکلاتی می دانند که تاکنون کارشناسان موفق به حل آن نشده اند. به نظر می رسد گام اول در زمینه حل مشکلات پیش رو، حل مشکلاتی است که میان اعضای اتحادیه مشهود است که این امر بیش از هرچیز به اختلافات اعراب - اسرائیل اشاره دارد، گذر از این مرحله می تواند حل مشکل دیگران را در دستور کار اتحادیه مدیترانه قرار دهد.
● واکنش ها نسبت به تشکیل اتحادیه اروپایی
پروژه اتحاد مدیترانه توسط اسپانیا، ایتالیا، و یونان مورد حمایت واقع شده و کمیسیون اروپایی نیز تاکید کرده که چنین ابتکاراتی همکاری منطقه ای را گسترش خواهد داد. هانس گئورگ پوترینگ، رئیس پارلمان اروپا، از امکانی که یک چنین همکاری می تواند فراهم کند استقبال کرد. ولی وی همزمان گفت: «پارلمان دقت زیادی خواهد کرد که موضوع در چارچوب بحث بافی نماند، بلکه ما واقعا در گفت وگوی سیاسی، مسائل اقتصادی، محیط زیست، ترابری و گفت وگوهای فرهنگی به نتایج مشخصی برسیم. این تنها نشستی است که اسراییلی ها و فلسطینی ها هر دو در آن شرکت می کنند و ما به عنوان پارلمان اروپا می خواهیم از آن با تمام قدرت پشتیبانی کنیم». خوزه مانوئل باروسو، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپایی نیز آشکارا از سارکوزی پشتیبانی کرد و پیشنهادهای او را برای تشکیل اتحادیه مدیترانه در راستای سیاست دفاعی اتحادیه اروپایی، با اهمیت خواند. باروسو افزود که این فرصتی است برای اتحادیه اروپایی تا نقش خود را در جهان روشن سازد. با این همه باید گفت ایده اتحادیه مدیترانه که در نشست پاریس درباره آن مذاکره شد، دیگر آن چیزی نیست که زمانی در رویای نیکلاسارکوزی وجود داشت. آلمان کشوری بود که باعث شد از نقشه های بلندپروازانه رئیس جمهوری فرانسه چیز زیادی باقی نماند. آنگلا مرکل صدراعظم آلمان طرفدار آنست که اتحادیه مدیترانه در چارچوب ساختارهای موجود اتحادیه اروپایی گنجانده شود. معنای آن این است که اتحادیه مدیترانه چیزی فراتر از احیای پویایی برنامه های اتحادیه اروپایی در منطقه نخواهد بود.
اتحادیه مدیترانه که به ابتکار رییس جمهوری فرانسه، نیکولاسارکوزی است، و نشست دوروزه پاریس که برای تشکیل آن بر پا شد، توجه بسیاری از روزنامه های اروپایی را به خود جلب کرد. روزنامه اتریشی «استاندارد» در ۱۶ جولای در تحلیلی علایق سیاسی و اقتصادی سارکوزی را انگیزه اصلی وی از تشکیل اتحادیه مدیترانه ای و پیش قدم شدن در این زمینه ارزیابی کرد. این روزنامه در این تحلیل به قلم «استفان براند» نوشت: سارکوزی بالاخره موفق شد با وجود مخالفت های بسیار پروژه اتحادیه مدیترانه ای اش را عملی کند. نویسنده در ادامه این سوال را مطرح می کند که اما هدف اصلی سارکوزی از چنین تصمیمی چیست؟ سارکوزی در حالی سخنان زیبایی بیان می کند و از صلح و نزدیکی بین ملت های مدیترانه ای به عنوان اهداف چنین پروژه ای سخن می گوید که انگیزه های واقعی وی در جای دیگری قرار دارد. وی افزود: موضوع اصلی در این میان علائق و منافع اقتصادی و سیاسی سارکوزی است. فرانسه از طریق وسعت اتحادیه اروپا به حاشیه غربی این قاره می خواهد بار دیگر یک جایگاه مرکزی بین اروپا و کشورهای شمال آفریقا بیابد. وی درصدد فروش رآکتور اتمی و سلاح به این کشورها است. از طرفی او می خواهد به خاورمیانه دیپلماسی فرانسوی قوی تری را ارائه دهد. کشورهای مدیترانه ای به ندرت از چنین اتحادیه ای نفع می برند. چنین اتحادیه ای مانند پروژه مشابه فبلی موسوم به بارسلونا به ندرت می تواند محرک های اقتصادی خوبی را برای این کشورها ارائه دهد. نویسنده همچنین در راستای برطرف کردن مشکلات خاورمیانه به عنوان هدف دیگر نشست اتحادیه مدیترانه ای اظهار داشت: این گونه مشکل گشایی های فرانسه گره های خاورمیانه ای را باز نمی کند و تک روی های فرانسه در این راستا تلاش های اتحادیه اروپا را هم خنثی می کند.روزنامه اتریشی «زالتسبورگر ناخریشتن»، نیز نوشت که اتحادیه مدیترانه بدون استقرار دموکراسی در کشورهای تشکیل دهنده آن، باشگاهی است که تنها برای مبادلات اقتصادی و سیاسی بنیانگذاری شده است و به صلاح کشورهای شرکت کننده است که با دشمنی های موجود میان کشورهای ساحلی دریای مدیترانه مبارزه کنند. همچنین ضرورت تقویت همکاری های اقتصادی و مبارزه با بلایای آب و هوایی و آلودگی آب ایجاب می کند که همکاری شمال و جنوب شدت گیرد. اما پیشرفت، تنها با همگامی دموکراسی بوجود خواهد آمد. به همین علت است که اتحادیه مدیترانه باید جامعه مدنی در جنوب را تقویت و وارد این فرایند کند. در غیر این صورت اتحادیه، به باشگاهی بدل خواهد شد که مبادلات اقتصادی و سیاسی میان شمال و جنوب را سامان می دهد، با دیکتاتورهای بیشمار و بدون حقوق بشر و دموکراسی.»
تیری میسن، در مقاله «واقعیت های پنهان در طرح اتحادیه مدیترانه ای» در می ۲۰۰۸نوشت که طرح تشکیل اتحادیه مدیترانه ای مهمترین برگ بازی نیکلاسارکوزی در سیاست خارجی است. این طرح حرکتی است که بر اساس آن رئیس جمهور فرانسه تلاش دارد تا یک اتحادیه اروپایی در اطراف زوج انگلیس و فرانسه ایجاد کند. نیکلاسارکوزی پس از آنکه در تاریخ ۶ می ۲۰۰۶ میلادی به ریاست جمهوری فرانسه برگزیده شد خطاب به طرفداران خود گفت با تشکیل اتحادیه مدیترانه ای نفرت از این منطقه از بین خواهد رفت و صلح جای آن را خواهد گرفت. در کوران مبارزه انتخاباتی طرح تشکیل اتحادیه مدیترانه ای به عنوان نوعی تضمین برای پیروزی نیکلاسارکوزی مطرح شد و پس از آن چند نشست بین المللی در این زمینه برگزار شد. اما واقعیتی که در این طرح ناگفته مانده این است که یک لابی تجاری قدرتمند برای حمایت از طرح سارکوزی تشکیل شد. صهیونیست ها بسیار امیدوارند از چنین طرحی برای تحکیم روابط اسرائیل با کشورهای اروپایی استفاده کنند. البته یک علت پنهان پیشنهاد سارکوزی درباره تشکیل اتحادیه مدیترانه ای بحث عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا بود. کشورهای اروپایی پیش از هر چیز یکی از پیش شرط ها برای عضویت در این اتحادیه را پایان دادن به حکومت ژنرال ها عنوان کردند. ترکیه با توجه به کاستن از قدرت نظامی ها در این کشور شرایط را برای عضویت در اتحادیه اروپایی فراهم آورد و ژاک شیراک رئیس جمهور پیشین فرانسه در دفاع از مردم ترکیه با عضویت این کشور در اتحادیه اروپایی موافقت کرد. این در حالیست که سارکوزی در این مسیر مانع تراشی کرد و برای خروج از این بن بست پیشنهاد داد ترکیه به جای پیوستن به اتحادیه اروپایی به اتحادیه مدیترانه ای بپیوندد. هانری گوئنو یکی از مشاوران سارکوزی نیز گفت ایجاد تحول در اتحادیه اروپایی با توسعه این اتحادیه در شرق باید با توسعه اتحادیه اروپایی در جنوب جبران شود که در این صورت نقشی محوری به فرانسه خواهد داد. به هر حال طرح اتحاد مدیترانه ای موضوعی است که پاریس امیدوار است در سایه آن بتواند ضعف های بنیادین سیاست خارجی خود را برطرف کند. برپایه این طرح فرانسه نقشی محوری دراین زمینه ایفا خواهد کرد و این کشور از این پس به عنوان یک قدرت دریایی در برابر انگلیس سربرخواهد آورد و پایگاه های نظامی دریایی خود را در مدیترانه افزایش خواهد داد. در بعد دیگر این طرح با انگیزه ایجاد موازنه بین شرق و جنوب اروپا بیانگر این است که باید به لهستان و جمهوری چک این نکته اعلام شود که کمک های اساسی که برای آنها در نظر گرفته شده بود به نفع مدیترانه ای ها از بین خواهد رفت، زیرا هیچ کشوری در شرق اروپا که به عضویت این اتحادیه درآمده باشد دلیلی برای از بین بردن این کمک ها نخواهد داشت. به همین دلیل بود که سخنان مشاور سارکوزی نه تنها با استقبال روبه رو نشد بلکه نگرانی های بسیاری نیز برانگیخت. حتی این موضوع باعث واکنش ترک هایی شد که عقیده داشتند «سیلی نقد به از حلوای نسیه». از سوی دیگر کشورهای اروپایی نیز با این پیشنهاد مخالفت کردند زیرا عقیده داشتند هر گونه طرحی که به عنوان رقیبی برای اتحادیه اروپایی مطرح شود باید از بین برود. اما سارکوزی با ایجاد اندکی تغییر در طرح پیشنهادی خود اعلام کرد طرح مدیترانه ای باعث برطرف شدن اختلافات پیشین و در نهایت آشتی ملت ها خواهد شد. در واقع سارکوزی ادعا دارد با این طرح و با استفاده از مشوق اقتصادی می توان داروی تلخ اسرائیل را به کشورهای عربی خوراند. دارویی که هنوز پس از شصت سال به اعراب خورانده نشده است. این در حالیست که روسای کشورهایی مانند تونس، الجزایر و حتی ترکیه با این موضوع مخالفت کردند و از این پس بود که قدرت های عربی با کنار گذاشتن اختلاف نظرهای خود یکصدا با این طرح به مخالفت برخاستند. درست است که نخست وزیران ایتالیا و اسپانیا از طرح سارکوزی حمایت کردند، حتی رومانو پرودی در سخنانی ادعا کرد که این طرح به معنای بهانه و مفری برای حل موضوع پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپایی است اما واقعیت اینست که این طرح مخالفان جدی دارد. این مخالفت ها آنگاه نمایان شد که در ۲۰ دسامبر ۲۰۰۷ سارکوزی به همراه زاپاته رو و رومانو پرودی فراخوان رم را برای اجرای طرح اتحادیه مدیترانه ای امضا کردند. آلمان ضمن انتقاد شدید از این اقدام، فرانسه را متهم کرد که قصد دارد اتحاد فرانسه و انگلیس را جایگزین اتحاد آلمان و فرانسه کند و از طرح اتحادیه مدیترانه ای به عنوان اسب تروا بر ضد آلمان استفاده کند و در نهایت آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان در اعتراض به این پیشنهاد فرانسه بسیاری از دیدارهای سیاسی خود را با سارکوزی لغو کرده بود ولی نهایتا با آن کنار آمد. روزنامه الوطن عربستان سعودی نیز در اشاره به نشست اخیر کشورهای حاشیه دریای مدیترانه در پاریس که رئیس جمهور سوریه و نخست وزیر رژیم صهیونیستی هم در آن حضور داشتند، نوشت: رئیس جمهوری فرانسه تلاش می کند تا با برهم زدن روابط حسنه میان کشورهای اسلامی و عربی، منافع اسرائیل را در منطقه تامین کند. نیکلاسارکوزی رئیس جمهوری فرانسه در اولین سال ریاست جمهوری خود در کاخ الیزه، دو سیاست را عملی کرد که جرج بوش رئیس جمهوری آمریکا طی دو دوره ریاست جمهوری نتوانست آن را عملی کند. این روزنامه افزود: اول اینکه سارکوزی تلاش کرد تا به بهانه خدمت به فرایند سازش درمنطقه و به دور از به صدا در آوردن طبل های جنگ، درروابط میان سوریه و ایران شکاف ایجاد کند دوم اینکه رئیس جمهوری فرانسه با دعوت از روسای جمهوری سوریه و لبنان به کاخ الیزه سعی کرد تا بحران لبنان را به دوراز تهدید و ارعاب و نیز جانبداری از گروهی لبنانی علیه گروه دیگر حل و فصل کند.
فرانسه در زمان ژاک شیراک رئیس جمهوری سابق این کشور نقش منفی را در روابط با سوریه ایفا کرد، زیرا شیراک پس از ترور رفیق حریری نخست وزیر اسبق لبنان موضع گیری شخصی و خصمانه برضد دمشق اتخاذ کرد. به دنبال آن، آمریکا نیز در زمان ریاست جمهوری جورج بوش بر کاخ سفید طی دو دوره، نه تنها اساس سیاست خود را در قبال سوریه مجازات و تنبیه این کشور قرار داد، بلکه کوشید تا موضع تند و خصمانه ای را در قبال سوریه بر سر مسئله کشته شدن رفیق حریری و ائتلافش با ایران و حمایتش از حزب الله لبنان اتخاذ کند. این روزنامه افزود: به هرحال تلاش برای گشایش سفارتخانه ها در بیروت ودمشق براساس قطعنامه ۱۵۵۹ شورای امنیت سازمان ملل متحد، پس ازعقب نشینی نیروهای سوریه از لبنان، یک مساله محوری به شمار می آید.اما سارکوزی تلاش می کند تا همه سوریها و لبنانی ها وحتی ناظران بر توافقنامه دوحه را راضی نگه دارد تا درسایه آن نام خود را در لیست کسانی ثبت کند که درروابط میان سوریه و لبنان پیشرفت تاریخی ایجاد کردند.در پایان این مطلب آمده است: علاوه برآن رئیس جمهوری فرانسه به دنبال فرصتی است تا با جمع کردن بشار اسد رئیس جمهوری فرانسه و ایهود اولمرت نخست وزیر اسرائیل بر سر میز مذاکره، به هدف مورد نظرخود برسد. رئیس جمهوری سنگال «عبدالله واد» نیز در بیانیه ای گفت: ائتلاف مدیترانه که به تازگی تاسیس شده، کشورهای شمال آفریقا را از کشورهای جنوب صحرا جدا خواهد کرد و ایجاد یک همکاری با سرعت دو برابر با اروپا در قاره سیاه را به فراموشی خواهد سپرد.
وی که از طرفداران اتحاد آفریقاست بر این باور است که این اتحاد خارج از قاره ای، چشم انداز آتی را برای تقویت روابط بین کشورهای قاره آفریقا ضعیف تر می کند.با توجه به موارد بالا، با این حال در کنار سران دولت های اتحادیه اروپایی، بسیاری از رهبران کشورهای حوزه مدیترانه، کشورهای عربی این حوزه و همچنین روسای دولت های اسراییل و ترکیه، در نشست پاریس شرکت کردند.

نویسنده : نادعلی بای

منبع : روزنامه مردم سالاری