مسـاجــد

● جمعه مسجد اردبیل
این مسجد باقی مانده یک بنای بزرگ از دوره سلجوقیان است که در محله پیر شمس‌‌‌الدین میان گورستانی قرار گرفته و از سه قسمت تشکیل شده است. اولین قسمت بنا پایه مناره ای است که در فاصله اندکی از مسجد به چشم می خورد .این مناره شیوه سلجوقی دارد و از دو قسمت پایه هشت ضلعی (هر ضلع ۱۰/۲متر)و بدنه استوانه ای به قطر پنج متر تشکیل شده است.در بدنه مناره دو سنگ نبشته باقی مانده که عبارت است از فرمان اوزون حسن آق قویونلو و کتیبه ای که تاریخ ۸۷۸ هجری را دارد و در اداره فرهنگ و هنر سابق حفاظت می شود . دومین قسمت اصلی این بنا مسجد تیرپوش است به ابعاد ۸۰/۵۰* ۹/۱۲ متر که روی ۹ ستون چوبی قرارگرفته است و ستون ها هم بر پایه های سنگی غیر منتظم استوار شده اند .در ورودی چوبی تکه کوب شده میخ های آهنی برجسته دارد و بالای یک لنگه آن نوشته ای کنده کاری شده است. سومین قسمت بنا مسجد قدیم است که بنایی مرکب از چهار تاق وگنبد است .تمام بنا آجری و به مقدار خیلی کم در تزئینات آن کاشی به‌کار رفته است.بسیاری از نما تقریبا از بین رفته و تنها مقداری از آن باقی مانده است. در سالهای گذشته سازمان میراث فرهنگی کشور کاوش هایی در محل مسجد اردبیل به انجام رسانده که به نتیجه ای بسیار درخشان نیز رسیده است.حفاری انجام شده هیات باستان شناختی را با شبکه گسترده مسجدی عظیم و ویران شده روبرو ساخت که تاکنون کسی گمان وجودآن را نداشت و بیشتر نوشته ها و مطالعات تنها به مبنای سر پای مکعب مستطیلی شکل محدود می شد . در حالی که حجم موجود و سراپای ایوان و گنبدخانه، مجموعه ای بزرگ بود که با گذشت زمان، دست حوادث روزگار، اجزا وبخش های مختلفآن را به تل خاک بدل ساخت و عظمتی را در حجمی ناهماهنگ به اندازه های ۳۰*۲۰ متر محدود ساخت که آخرین کف متعلق به سده نهم هجری درحدود‌‌‌۱۰ متر ارتفاع دارد. از مسجد بزرگ سلجوقی نیز جز مناره آجری استوانه ای شکل چیزی برجانمانده است و مسجد عصر ایلخانی نیز با تغییراتی در پلان و فضاهای آن در دوره قره قویونلوها دستخوش تخریب و دگرگونی شد. سفال ها و آثارمکشوفه در جریان کاوش های هیأت باستان شناختی بیشتر به سده های پنج و شش هجری و مسجد سلجوقی تعلق دارد.بقایای کتیبه های فرو ریخته و شکسته سده های سوم و چهارم نیز در زیر دیوار سنگی سراسری که شبستان قرن نهم را محصور می کرد، به دست آمده است.
● مسجد اعظم اردبیل
مسجد اعظم اردبیل تا اندازه‌ای نوساز است با سبک نو و در ابعاد قابل توجه که از گنبد الله الله شیخ صفی تقلید شده ، ساخته شده است.منبر مسجد متناسب با شبستان بزرگ آن از‌‌چوب بادوام و به صورت زیبا از تصاویرخاتم کاری ساخته شده است. مؤذنه مسجد در گوشه شمال غربی خارج شبستان واقع شده و ارتفاع آن از کف صحن مسجد ۱۱متر و قطرش ۷۸/۲ متر است.تزئینات آن از پایین به بالا ، آجر با کاشی فیروزه ای است که چهارخانه‌‌‌‌هایی درمتن آجرها به وجودآورده است. بالای آن مقرنس آجری و یک ردیف الله است که هفت بارتکرار شده و هفت پنجره کنگره دار دارد. مؤذنه مسجد در زمان قاجاریه و به سبک آن دوره ساخته شد ولی مسجد در سال های اخیر بازآفرینی شده است. ‌
● مسجد میرزا علی اکبر مجتهد
مسجد مجهز و مجلل میرزا علی اکبر دارای دو در است. این مسجد بنایی‌دارد به ابعاد ۲۴*۳۰ متر و سقف آن روی ۳۰ ستون با قطر متوسط ۸۸ سانتی متر بنا شده است.سقف آن دارای گنبدهایی است که روی تاق میان ستون ها ساخته شده و مصالح ساختمانی آن آجر است. در پشت در دوم مسجد به کوچه شهید گاه مشرف می‌شود ، زنجیری وجود دارد که یک طرف آن پاره شده و روی لوله اتصالی آن " بسم الله الرحمن الرحیم- ادخلو الباب مسجداً- وقولواحطه نغفرلکم- خطایاکم و سنزید المحسنین- عمل مرتضی" نوشته شده است. زنجیر به سقف و طرفین در، آویخته است.حیاط خلوت مسجدمستطیل است و تاق‌‌نماهای آن آجری و ازاره آن از سنگ تراشیده شده است.در ضلع جنوبی حیاط خلوت پنجره مشبک گره چینی بالنسبه پرکاری باقی مانده است. گوشه جنوب شرقی حیاط خلوت باکف شکن دراز به شبستان مسجد مرتبط است که در آن اتاقی مستطیل شکل با تزئینات چوبی به نام اتاق یا حجله حضرت ابوالفضل العباس ساخته شده است. در ضلع شرقی مسجد حجره های طلاب علوم دینی در دو طبقه ساخته شده است . دروازه از سنگ و آجر است و پایه های آن نیز از سنگ ساخته شده است. وسط صحن کنار حوض بزرگ سنگی ، یک سنگاب شیاردار با قطر دهانه ۱۶/‌‌۱ و ارتفاع ۷۶/۰ متر و ۳۲ شیار عمودی از سنگ خارا قرار دارد. از دیگر جاذبه های این بنا، دو منبر است که یکی مشبک وچوبی و دیگری به صورت صندلی بازودار چرخدار است. بر حاشیه مسند منبر اول، کلام " نصر من الله و فتح قریب و بشر المؤمنین ۱۲۴۹" مشبک کاری شده است.در انتهای بالای پایه های منبر چرخدار نیز چهار لوحه نقاشی شده وجود دارد که بر آنها حضرت امیر علیه السلام :۱۲۹۳ نوشته شده است .‌

منبع : روزنامه آفتاب یزد