معمای پیدایش ماه

سال‌هاست که منشا شکل گیری ماه برای منجمین ناپیداست. یافته‌های سفینه‌ی سازمان فضایی اروپا ، SMART-۱، شواهد جدیدی را در مورد طرز تشکیل قمر زمین نشان می‌دهد. این فضاپیما نشانه‌هایی از وجود موادی مانند کلسیم، منیزیم و سیلیکون را بر سطح ماه یافته است.با وجود این یافته‌ها، دانشمندان می‌توانند منشا و شکل گیری ماه را دقیق‌تر بررسی کنند.
آیا ماه در ابتدا در فضا رها بوده و بر اثر جاذبه‌ی زمین جذب این سیاره شده؟ یا این دو جسم از ابتدای شکل‌گیری منظومه‌ی شمسی در کنار هم به وجود آمده‌اند؟ شاید هم بر اثر برخورد جسمی عظیم به زمین، قسمتی از زمین کنده شده و ماه را به وجود آورده است. این‌ها همه نظریه‌هایی هستند که دانشمندان در مورد شکل‌گیری ماه مطرح کرده‌اند.
اما با وجود یافته‌های جدید فضاپیمای SMART-۱ سازمان فضایی اروپا‌، می‌توان منشا ماه را دقیق‌تر مورد بررسی قرار داد.این فضاپیما با استفاده از ابزار D-CIXS توانست اثراتی از وجود عنصر کلسیم را بر سطح ماه بیابد.
مسئولین ابزار D-CIXS در سازمان فضایی اروپا وجود عناصر آلمینیوم، منیزیم و سیلیکون را نیز تایید کرده‌اند. «مانوئل گریند» رئیس بخش ابزار D-CIXS از دانشگاه ولز می‌گوید:"ما تا پیش از این نقشه‌ی پراکندگی عنصر آهن را بر سطح ماه داشتیم. حال وقت آن است که نقشه ی پراکندگی عناصر دیگر را به دست آوریم".
در نهم اوت ۱۹۷۶ فضاپیمای روسی LUNA۲۴ به سمت ماه پرتاب شد و در ۱۸ اوت در دریای بحران‌ها بر سطح ماه فرود آمد. این فضاپیما نمونه‌هایی را از خاک ماه در منطقه‌ی دریای بحران‌ها به زمین آورد.
در ژانویه‌ی ۲۰۰۵ ، هنگامی که SMART-۱ بر فراز دریای بحران‌ها (همان منطقه‌ای که سفینه ی روسی فرود آمده بود) قرار داشت، در سطح خورشید انفجاری عظیم رخ داد. عموما دانشمندان سعی دارند تا در زمان وقوع این نوع انفجار ها فضاپیما را دور از تابش خورشید نگه دارند اما این بار، این اتفاق دقیقا همان چیزی بود که مسئولین ابزار D-CIXS منتظر آن بودند. این ابزار با تابش پرتو ایکس کار می‌کند.به این طریق که هنگامی که پرتو ایکس به سطح ماه می‌تابد،مولکول‌های سطحی ماه تحریک شده و از خود پرتو ایکس تابش می‌کنند.
این امواج از سطح ماه به ابزار D-CIXS می‌رسد و این ابزار با بررسی هر کدام از آنها، به خواص مولکولی که موج را تابش کرده پی می‌برند. در طی انفجار خورشیدی پرتو ایکس لازم برای انجام این کار به مولکول های سطح ماه تابید. پس از انجام تجزیه و تحلیل‌ها، دانشمندان این پروژه به این نتیجه رسیدند که یافته‌های آنها با نمونه‌هایی که فضاپیمای روسی از همان منطقه آورده بود، همخوانی دارد.
پس از ماموریت سفینه های آپولو به ماه در دهه‌ی‌ ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ و نمونه‌های خاک ماه که با خود به زمین آوردند ، دانشمندان به شباهت بسیار زیاد مواد سطحی ماه و مواد درونی زمین که قسمت‌هایی از گوشته (یکی از لایه‌های درونی زمین) را تشکیل می‌دهد پی‌بردند. این نتایج نشان داد که به احتمال زیاد ماه بر اثر برخورد سیاره ای به اندازه ی مریخ با زمین، از زمین کنده شده و در فضا رها شده است. اما مشکلاتی هم در این نظریه وجود دارد. مثلا ایزوتوپ‌هایی که در سنگ‌های ماه پیدا شده و در زمین موجود نیست.
گریند می گوید:"در نتیجه می‌توان گفت که سنگ‌هایی که سفینه‌های آپولو با خود به زمین آورده اند‌، تنها متعلق به بخشی از سطح ماه است و گواه بر وجود عناصری خاص در کل سطح ماه نیست.»
با به دست آوردن پراکندگی عناصر مختلف بر سطح ماه، دانشمندان می‌توانند ترکیب مواد در زمین اولیه را دقیق‌تر مشخص کنند. همچنین می‌توان گفت که ممکن است بیشتر عناصر ماه از جسم برخورد کننده با زمین (به اندازه ی مریخ) گرفته شده باشد و این دلیلی است بر متفاوت بودن بعضی از عناصر زمین و ماه. برای پی‌بردن به عناصر داخلی ماه در آینده دانشمندان به مدل‌های دقیق‌تری از ساختار و تحول قمر زمین نیاز خواهند داشت.

سهند پیربادیان

منبع : سایت ابوالوفا