راز سرزمین آفتاب

کشور ژاپن پس از قرن ها انزوا، در نیمه قرن نوزدهم ناگهان سربرآورد و به سرعت صنعتی شد.در جنگ جهانی شرکت کرد و در آن شکست خورد، سپس قد راست کرد تا به صورت یک قدرت جهانی درآید و همگی این ماجرا در مدت کوتاه یکصد سال صورت پذیرفت.امروزه به ژاپن به صورت «معجزه آسیا» نگریسته می شود، زیرا تنها ملت غیر غربی بود که برای نخستین بار به صورت کشوری نیرومند و صنعتی و جدید درآمد.نویسندگان بسیاری در پی کشف آن برآمده اند که چگونه ژاپن معیار جهان سومی را در هم شکسته است در این میان کمتر کسی به نقش دین و تأثیر آن در این سیر تحول و دگرگونی توجه کرده است.اینک جای خوشوقتی است که کتاب «دین ژاپن: یکپارچگی و چندگانگی» نوشته اچ.بایرون ارهارت(۱) با ترجمه ملیحه معلم به همت انتشارات سمت انتشاریافته است.خانم معلم که قبلاً کتاب ادیان شرقی در امپراتوری روم، نوشته فرانتس کومون را که از آثار ارزشمند کلاسیک در حوزه دین پژوهی جهان باستان است به فارسی ترجمه کرده بود، اینک نیز کتاب دین ژاپنی را در نهایت دقت و صحت و با نثری شیوا و روان به زبان فارسی برگردانده است.مخاطب این کتاب هم عامه خوانندگان و هم دانشجویان و استادانی هستند که به ژاپن شناسی یا دین شناسی علاقه مندند.به گفته مؤلف کتاب «ضمن اینکه عامه خوانندگان می توانند به مثابه نخستین گام در شناخت عمیق تر دین ژاپن از آن بهره ببرند، دانشجویان و استادان نیز می توانند از آن برای تلفیق مطالعات تخصصی خود استفاده کنند».
کتاب دین ژاپن پس از مقدمه ای مفصل در باب مضامین پایدار در تاریخ دین ژاپنی، در سه بخش به شکل گیری دین در ژاپن، تحول و گسترش آن و سرانجام به تحجر و تجدید حیات دین در ژاپن می پردازد.نخستین امری که خواننده را به شگفتی می اندازد این است که هیچ دین نظام مند واحدی که بتوان آن را «دین ژاپنی» بنامیم، حداقل به آن صورتی که مثلاً به اسلام یا مسیحیت اشاره می شود، در ژاپن وجود ندارد.در ژاپن سه دین شینتویی، بودایی و کنفوسیوسی وجود دارد و اکثر مردم ژاپن همزمان به همه آنها اعتقاد دارند و آگاهانه و ناآگاهانه در مراسم عبادی آنها شرکت می جویند.هر فرد ژاپنی در لحظات مختلف زندگی خود در تمام این سه آئین سرنوشت ساز ژاپن شرکت می کند.او اجرای اعمال دینی را منحصر به یکی از این آئین ها نمی داند، بلکه آن را مربوط به نیروی مقدسی می داند که در مجموع آنها نهاده شده است.در واقع تعامل بین آئین های ژاپنی شیوه تلفیقی دارد نه جایگزینی.حقیقت مطلب یکسره در ید هیچ کدام از این آئین ها نیست.طی تاریخ ژاپن این تنوع و کثرت به جای آنکه وحدت کلی ملت ژاپن را تهدید و تضعیف کند، آن را قوت بخشیده است.در میان این سه آئین، آئین شینتو بومی ژاپن است؛ آئین بودایی اصل هندی دارد و از طریق چین و کره وارد ژاپن شده است و آئین کنفوسیوسی (و در کنار آن آئین تائویی) مستقیماً از چین به ژاپن آمده است، ولی این دو آئین اخیر را نباید خارجی تلقی کرد.قطعاً هم بودا و هم سنت های چینی ماهیتی ژاپنی به خود گرفته اند و چنان عمیقاً در زندگی ژاپنی ها ریشه دوانده اند که هر روستایی معمولی می پندارد که تمام جنبه های آن خاص روستای اوست.
در دین ژاپن شش مضمون پایدار به چشم می خورد:
۱) نزدیکی انسان، طبیعت و خدایان؛
۲) نقش حیاتی دین در نظام خانواده که هم شامل اعضای در قید حیات و هم اعضای متوفی می شود، خانه مرکز مهر و ایثار دینی است؛
۳) اهمیت تطهیر، تعویذ و مناسک عبادی.تطهیر و پاکی، هم جسمی و هم معنوی، در دین ژاپن اهمیتی اساسی دارد؛
۴) جشن های محلی آئین های خاص.این جشن های دوره ای بیانگر حیات جمعی مردم ژاپن و شیفتگی آنان به امور معنوی است؛
۵) درآمیختگی دین با زندگی روزمره و نقش اساسی آن در فعالیت های اقتصادی و اجتماعی؛
۶) آخرین مضمون مهم پیوند دین با دولت و ملت است.عصر جدید ژاپن با «تجدید حیات مسیحی» در ۱۸۶۸ میلادی آغاز شد و دین ژاپنی ویژگی ملی گرایی به خود گرفت و با تار و پود حیات جدید مردم ژاپن در هم تنیده شد.در این دوره بود که در نظام آموزشی ژاپن، آئین شینتویی که در واقع کیش ساده پرستش طبیعت بود و از مشتی اسطوره تشکیل یافته بود، تحول یافت و چون ژاپنی خالص بود به عنوان دین رسمی دولتی پذیرفته شد و جزء بنیادین آن ایدئولوژیی شد که پشتیبان ملی گرایی ژاپن بود.در کنار آن آئین کنفوسیوسی که در تعیین نقش خانواده به راه و رسم سنتی از اهمیتی خاص برخوردار بود، استحاله یافت و از یک نظام اخلاقی دینی مبتنی بر تعلیمات حکیمان چینی به یک نظام اخلاقی وطن پرستانه بومی درآمد.تلفیق این دو آئین به نحوی فزاینده در مبارزه با هجوم اندیشه ها و ارزش های غربی به کار گرفته شد و زمینه رشد و تحول سریع ژاپن را فراهم آورد.
ژاپن از حیات دینی غنی و خاصی برخوردار است.عقاید و اعمال گوناگون در دین ژاپن شبکه ای به هم پیوسته از یک جهان بینی کلی را به وجود آورده است که با ایجاد ارتباط بین انسان و یک قدرت الهی یا مقدس، زندگی وی را غنی می سازد.اشکال دینی ای که واسطه انتقال این قدرت مقدس اند، هرچند از لحاظ نوع و تغییرات تاریخی تا حدی متفاوت اند، اصول آنها یکی است و این همه سرنوشت مشترک را برای مردم ژاپن رقم زده است و آن را شالوده وحدت ملی و بستر توسعه و پیشرفت فرهنگی و اجتماعی قرار داده است.

کامران فانی
ٍٍٍ,Japanese Religion:(۱۹۴۷)۱‎/Earhart.H.Byron
Unity and Diversity, Dickenson Publishing Co, Colifornia .

منبع : روزنامه ایران