جایگاه دادستان در سیستم عدالت محور

در این چکیده نظرات چند تن از اندیشمندان و مسئولین قضایی کشور را در بیان جایگاه دادستان در سیستم قضایی و ذکر اهمیت آن آورده ایم .
۱) نقش دادستان در رسیدگی به جرایم :
▪ دکتر میر محمد صادقی استاد دانشگاه شهید بهشتی
قوانین باید از لحاظ شیوه تقنین و اجرا مشروع باشد و باید میان دو اصل مهم ثبات و انعطاف پذیری تعادل مناسبی را ایجاد کنیم، حاکمیت قانون مستلزم رعایت انصاف در تمامی موارد از جمله در حصول اطمینان ای تساوی همه در برابر قانون، رعایت قانون از سوی حاکمان به منظور جلوگیری از خود کامگی، احترام به موازین حقوق بشر، مشارکت مردم در تصمیم گیری ها و قطعیت و شفافیت قانون می باشد .
لزوم مشروعیت روند قانونگذاری ،استقرار یک قوه قضاییه مستقل و کارآمد،وجود یک نهاد دادستانی کارآمد و مبتنی بر موازین انصاف و عدالت که خود را نسبت به رعایت قانون و حقوق بشر ملزم بداند و وجود نهادهای منصف مجری قانون که تحت نظرت باشند و تصمیمات آنها قابل بازنگری در مراجع تجدیدنظر باشد، از مصادیق حاکمیت قانون خواهد بود .
در کنار ویژگی های مذکور، قوانین نیز باید جامع، واضح، قاطع و قابل دسترسی باشند و از لحاظ شیوه تقنین و اجرا مشروع بوده و میان ۲ اصل مهم ثبات و انعطاف پذیری تعادل مناسبی را ایجاد کنند .
حاکمیت قانون مسلتزم وجود شیوه هایی برای حصول اطمینان از تفوق قانون، تساوی در برابر قانون و پاسخگو بودن در قبال آن، رعایت عدالت و انصاف در اجرای قانون، تفکیک قوا، مشارکت در تصمیم گیری ها،قطعیت قانون، اجتناب از خود کامگی و شفافیت در اجرای قوانین از لحاظ شکلی و ماهوی است .
نقش و وظایف دادستان ها را با توجه به نظامهای حقوقی مختلف متفاوت است. دادستانها ممکن است نقش کمتر و یا بیشتری در رسیدگی به جرایم داشته باشند و این امر موجب تفاوت نوع ارتباط با پلیس در نظامهای حقوقی مختلف می گردد .
در برخی از کشورها دادستان ها انتخابی و در بعضی دیگر انتصابی، در برخی ازسیستم های عدالت کیفری دادستان ها به جای آن که از لحاظ سلسله مراتب تحت نظر یک مقام اجرایی مثل وزیر دادگستری قرار داشته باشند ، بخشی از قوۀ قضاییه را تشکیل می دهند . این امر آنها را در قبال مداخلات سیاسی مصون تر می سازد و باعث می شود آنها بهتر بتوانند به سوء استفاده مدیران از قدرت فساد مالی آنان رسیدگی کنند و پیش از توجه به مصالح دولت، به اعمال عدالت کیفری و تضمین حاکمیت قانون بیندیشند .
۲) نقش دادستانی در نظام کیفری ما :
▪ سعید مرتضوی دادستان تهران
نقش دادستان در نظام کیفری ما اساسی است ، از ابتدا با تشکیل پرونده و حضور متداعیین و طرح دعاوی جزایی حضور فعال دارد تشکیل دادگا ه های کیفری با حضور دادستان یا نماینده او است که صدور آراء، به حق محاکم را بدنبال می آورد و اجرای آراء قطعی محاکم وظیفه دادستان است در یک جمله خلاصه، دادستان در احیای حقوق عامه و حفظ حقوق شهروندی و رعایت کرامت انسانی نقش ویژه ای دارد .
اما مدیریت دادسرای تهران از بدو تاکنون بر این باور و اعتقاد عمل نموده است که دادستان باید علمی فکر کند و قانونی و قاطع عمل نماید ، بدین لحاظ مدیریت دادسرای تهران همواره پیوند و ارتباط عمیق و تنگاتنگی با اساتید محترم دانشگاه ها و محققان و پژوهشگران در حوزه مسائل حقوقی و قضایی برقرار نموده است تشکیل شورای علمی دادسرای تهران حاصل بارز این تفکر و اندیشه است . انتشار مرتب نشریه تخصصی و علمی و حقوقی دادسرای تهران نیز نمونه دیگری است که بیانگر وجود تفکری علمی و پژوهشی در مدیریت قضایی و اطلاع رسانی در مجموعه می باشد .
مدیریت دادسرای تهران از زمان احیا تاکنون در جهت ارتقای سطح علمی و تحصیلات تکمیلی قضات و کارکنان اداری آن مجموعه معظم تمام همّ و توان خود را بکار گرفته است . تشکیل کمیسیون های علمی و منظّم و متمرکز در ستاد دادسرا مرکب از نمایندگان نواحی ۲۶ گانه تهران و کمیسیون پاسخ به سوالات علمی و تشکیل نشست های قضایی قضات در تمام نواحی دادسرا تهران بصورت منظّم و هفتگی و سعی و کوشش در جهت تسهیل ادامه تحصیل در سطوح عالیه همکارن قضایی و اداری از این دست اقدامات علمی دادسرا است .
۳) نقش دادستان در کشف حقیقت در وقوع جرم :
▪ دکتر جعفرکوشا استاد دانشگاه شهید بهشتی
وقتی یک جرمی واقع می شود و یک پدیده مجرمانه اتفاق می افتد، اولین چیزی که به ذهن می رسد این است که نظم عمومی به هم می خورد، چرا که جرم در ابتدا جنبه عمومی دارد؛ اگر چه ممکن است جنبه خصوصی نیز داشته باشد .
فرآیند وقوع جرم به صورت یک مربع است، در یک ضلع این مربع جامعه و در اضلاع دیگر متهم ، بزهدیده و پدیده مجرمانه قرار دارند و حاکمیت نیز در وسط این مربع قرار دارد .
از حاکمیت انتظار می رود در مبارزه با جرایم،در اسرع وقت موضوع را کشف کرده و حقیقت را روشن نمایند ، مرتکبان اصلی را دستگیر و حقوق بزهدیده را تأمین کنند . آیا جایز است برای کشف حقیقت در یک جامعه هر اقدامی صورت گیرد یا خیر؟ کسانی که مظنون و متهم ارتکاب به جرم هستند درکشف حقیقت چه جایگاهی دارند؟آیا می توانیم حقوق و آزادیهای فردی آنها را مورد تعرض قرار دهیم ؟ اینجاست که اندیشمندان حقوق کیفری در مقوله مباحث شکلی به بحث آیین دادرسی پرداختند .
دادستان به عنوان مدعی العمومی در کشف حقیقت باید از طرفی اصل برائت را مدنظر قرار دهد و از طرفی دیگر به فکر کشف حقیقت باشد و با اشراف کامل به حقوق عامه نگاه کند. دادستان باید در مواجهه با متهم اماره قراین و دلایل را طوری در کفه ترازو قرار دهد که کشف حقیقت بر برائت اولویت داشته باشد.کشف حقیقت یکی از پارامترهای مهم در عدالت قضایی است و لازم است از قضات با تجربه تحت عنوان بازپرس استفاده کرد .
بازپرس در راستای کشف حقیقت باید آنچنان تلاش کند و معاینه محلی و تحقیقات محلی نماید تا کفه اصل برائت سبک شود و بالا رود و آنقدر دلایل در پرونده زیاد شود تا به اصل برائت حمله کند .
۴) نقش دادستان در پیشگیری از جرم :
▪ سید ابراهم رییسی معاون دادستان در پیشگیری از جرم
هیچ امنیتی جز بر مبنای عدالت پایدار نیست. امنیت بدون عدل ، آرامش گورستانی است.
در خصوص عدالت، دو بحث عدالت اثباتی و عدالت ثبوتی وارد است. قدیمی ترین تعریف از عدالت مربوط به ارسطو است، وی عدالت را از گذاشتن هز چیز در جای خودش معنی می کند. اگر حق چیزی را ادا نمایی

منبع : قوه قضاییه دادستانی کل کشور