بیماری سا لمونلوزیس در نشخوارکنندگان

سالمونلوزیس بیماری است باکتریایی وواگیردار که تقریبا همه انواع مهره داران به آن مبتلا می شوند . عامل این بیماری بیش از ۲۴۰۰ سروتیپ مختلف داردو جزو باکتریهای گرم منفی،چند شکلی،متحرک وهوازی و بی هوازی اختیاری دسته بندی می شودوسروتیپ های دارای خواص بی هوازی اختیاری در بافتهای صدمه دیده موجب ایجاد توکسین نیز می شوند.
این بیماری به اسامی پاراتیفوئید و حصبه نیز نامیده میشود و در زبان ترکی آذری به یاتالیق معروف است
از لحاظ درمانگا هی بیماری ممکن است سیستمیک(عمومی) و یا آنتریک( روده ای) و نیز ممکن است حاد و یا مزمن باشد. بروز بیماری بیشتر در دامهای خیلی جوان،دامهای ضعیف و ناتوان یا خیلی مسن و دامهایی که در معرض استرس واقع شده و سیستم ایمنی بد نشان تضعیف گردیده اتفاق می افتد و لازم به توضیح است که معمولا در اثر حمل و نقل ،زایمان و تغییر جیره غذایی و تغییر شرایط اب و هوایی و آلودگی انگلی وغیره دام دچار استرس می باشد ولذا در دامهای تازه خریداری شده ،تازه زا و خسته و .... احتمال وقوع بیماری بیشتر است ولی با این وجود همه دامها درهر سنی در معرض خطر ابتلا قرار دارند.
ناقلین نهفته بیماری که معمولا بدون علائم خاص می باشند و علائم بیماری را نشان نمی دهند در بین همه گو نه های حیوانی وجود دارندکه نقش مو ثری در حفظ و بقا عفونت در طبیعت ایفا نموده و همیشه به عنوان عامل بالقوه انتقال بیماری به دیگران محسوب می شوند و این مسئله کنترل بیماری را با مشکل مواجه نموده است.
دامها و یا حیوانات ناقل اگر در شرایط استرس واقع شوند دفع میکروب را شروع کرده و دیگران را در معرض آلو دگی قرار می دهند . تراکم بیش از حد دامها ،جایگاههای کثیف و غیر بهداشتی و تاریک و مرطوب نیز مو جب بقا عامل بیماری در محیط زندگی دامها می شوند.میکروب سالمونلا در خاکهای آلوده و آبهای راکد ممکن است ماهها دوام بیاورد همچنین در شرایط سرما و یخبندان میکروب زنده می ماند ولی با نور خورشید و گرما از بین می رود . میزان ابتلا و تلفات در این بیماری ممکن است شدید باشد که البته به نوع پرورش و تراکم و شرایط محیطی و بیماریهای سر کوب کننده سیستم ایمنی و عوامل مستعد کننده بیماری بستگی دارد.
با توجه به مشاهده مواردی از بیماری در ماههای اول سال ۱۳۸۴ که ممکن است ناشی از افزایش تراکم دامها، کاهش ذخیره مواد غذائی بویژه علوفه خشک ، بهبود ابزار تشخیص و دقت دکتران دامپزشک باشد مناسب دیدیم که این بیماری علاوه بر طرح جزو موضوعات رادیوئی برنامه کندیمیز که از رادیو مرکز ارومیه پخش میشود (جهت اطلاع عموم شنوندگان)باتوجه به اهمیت موضوع بویژه از جنبه بهداشت عمومی در سایت اداره کل دامپزشکی استان نیز قرار گیرد .
آب های آلوده ، اجزائ خوراک دامها ، مراتع آلوده وبویژه دامهای ناقل بیماری همیشه میتوانند موجبات ابتلا سایر دامها را فراهم نمایند .
فضولات دامی مرطوب نیز بالنسبه همیشه می تواند آلودگی مراتع و اصطبل نگهداری دامها و سایر اماکن دامی را موجب شود .
میکروب سالمونلا معمولا از طریق دستگاه گوارش و با بلع علوفه و سایر مواد غذائی آلوده بویژه سبوس و کنسانتره آلوده به فضله جوندگان و نیز آب آلوده وارد بدن دام شود . پس از ورود باکتری بدستگاه گوارش در نتیجه حمله به سلولها و نفوذ در بافت های لنفو ئیدی و سلولهای ماکروفاژ علائم بیماری بروز مینماید .
اگر میکروب سالمو نلا بمیرد و یا توسط داروها ( آنتی بیوتیکها ) کشته و نابود شود نوعی سم میکروبی
بنام ایندوتوکسین از پیکره باکتری کشته شده آزاد میشود که اغلب منجر به بروز شوک ایندوتوکسیک در دام مبتلا ء تحت درمان میشود . سایر بیماریهای عفونی نیز ممکن است همزمان و توام با سالمونلوزیس در دامها مشاهده شوند چون میکروب سالمونلا همواره دنبال فرصتی برای حمله به بدن میزبان می باشد و بعنوان عفونت ثانویه همزمان و یا متعاقب سایر بیماریها نیز مطرح است .
بعضی از سروتیپ های سالمونلا به میزبان خاصی عادت نموده اند ولی همواره تعدادی از سالمونلا ها نیز وجود دارند که اختصاصی میزبان خاصی نمی باشند . سالمونلا تیفی موریوم سروتیپی است که غالبا از همه حیوانات جدا میشود ولی سالمونلا دابلین بندرت تمایل به ایجاد بیماری در نشخوار کنندگان دارد .
● علائم بیماری در گاو
میکروب سالمونلا هم در گاوان شیری و هم پرواری هر دو ایجاد بیماری می نماید . تفکیک بین سیستمیک و یا آنتریک بودن بیماری نیز مشکل است چون ممکن است یک فرم بیماری بفرم دیگر نیز تبدیل شود و بالعکس
هرچند تحت شرایط جغرافیائی خاص سروتیپ های متفاوتی ممکن است عامل بیماری واقع شوند با بین وجود سالمونلا تیفی موریوم تمایل به انتشار جهانی دارد .
سالمونلا های نئوپورت و دابلین نیز در گاوان دارای اهمیت میباشند . سالمونلا دابلین بیشتر تمایل دارد دام را به ناقل مزمن بیماری مبدل نماید . سالمونلوز حاد بنوع پرورش دام نیز بستگی دارد بنحویکه در گاوان شیری بیشتر از گاوان پرواری مشاهده میشود . این بیماری معمولا در گوساله های با سن زیر دو هفته تظاهر پیدا نمی کند هر چند که موارد استثنائی نیز وجود دارد که حتی ابتلا گوساله های با سن زیر یک هفته نیز گزارش گردیده است .
بیماری معمولا با تب نسبتا شدید ( ۵/۴۰ الی ۵/۴۱ ) درجه سانتیگراد شروع میشود ودر موقعی که علائم اسهال مشاهده شد رو به کاهش میگذارد . ضعف عمومی ، افسردگی ، بی اشتهائی و د لدرد ، کاهش وزن و دزهیدراتاسیون ( کاهش آّب بدن ) از دیگر علائم بیماری میباشد .
با مشاهده علائم دسانتری ( اسهال آبکی به رنگ متمایل به قهوه ای حاوی رشته هائی از موکوس و لخنه های خون یا باریکه و نواری از خون تازه) میتوان به این بیماری مشکوک شد . مننژیت ( تورم پرده مغز ) و پلی آرتریت (تورم مفاصل ) و پنو مونی ( ذات ریه ) نیز ممکن است در موارد سپتی سمی بیماری مشاهد ه شوند .
در فرم روده ای اغلب گوساله های مبتلا نهایتا دچار فرم سپتی سمی بیماری خواهند شد و آنهائیکه دوام آورده زنده می مانند وضع اسف انگیزی خواهتد داشت .
منشاء عفونت شاید حیوانات ناقل تازه خرید ، خوراک آلوده ، آب آلوده ویا بستر باشد .
محرومیت از ماک (آغوز ) ، جایگاههای سرد و غیر بهداشتی و مرطوب جزو عوامل مستعد کننده بیماری محسوب میشوند .
در گاوان بالغ استرس زایمان وحمل و نقل وجایجائی و تغییر جیره و فقر غذائی از عوامل مستعد کننده بیماری میباشند و بعضی از گاوان در یکی دو هفته پس از زایمان دچار بین بیماری می شوند . علائم عمده بیماری در گاوان بالغ دگر گون شدن ناگهانی وضع عمومی حیوان و افسردگی است که با تب نسبتا شدید و افت شیر و یا قطع کامل آن در گاوان شیر ده و اسهال شدید همراه است .
اسهال آبکی و بدبو حاوی موکوس و قطعات فیبرین و مقادیری از خون تازه که در اصطلاح دسانتری گفته میشود از مشخصه های بارز این بیماری مبیاشد و اسهال مقاوم (دائمی ) و لاغری و کم آبی بدن از مشخصه های فرم مزمن بیماری است .
گاوان آبستن ممکن است سقط نمایتد . سقط جنین معمولا در اثر ابتلا به سالمونلا دابلین بیشتر از سایر سروتیپ ها اتفاق می افتد . بیماری تحت شرایط خاص ممکن است همه گیر شود بویژه در گاوان شیری
آلودگی خوراک دام به عوامل سالمونلائی در هر مرحله ای از عمل آوری ممکن است اتفاق بیافتد . و عموما بیماری بمحض دریافت خوراک آلوده و اگر حیوان در شرایط استرس واقع شود نظیر حمل و نقل و خستگی و گرسنگی حادث میشود .
بایستی توجه نمود که خورانیدن یونجه و سایر علوفه خرد شده و نیز سبوس آلوده و مخلوط با فضله موش و فضله سایر حیوانات ممکن است موجب گسترش بیماری شود .
در این بیماری نوع اسهال مشاهده شده ممکن است اسهال ناشی از بیماری مخاطی BVD-MD( اسهال ویروسی گاوان ) و بیماری کوکسیدیوزیس را تداعی نماید .
در تشخیص نفریقی بایستی به بیماری های کلی باسیلوزیس ، اسهال ویروسی گوساله ها ، پاستورلوزیس ، BVD-MD ، بیماری ین ، کوکسیدیوزیس ، اسهال های انگلی و پاره ای از مسمومیت ها در گوساله های نسبتا مسن و گاوان بالغ توجه نمود .
در بررسی تابلوی خونی لکو پنی در اوایل بیماری مشاهده میشود ولی پس از چند روز از شروع بیماری یافته های ثابت پاتولوژیک قابل استناد وجود ندارد .
● علائم بیماری در گوسفند و بز
موارد وقوع بیماری سالمونلوزیس در بره ها بسیار بالاست و لذا این بیماری از اهمیت اقتصادی فوق العاده ای در بره ها برخوردار است .
هم گله میش ها و هم بره ها در معرض ابتلا قرار دارند و ممکن است هر دو هم بفرم سپتی سمیک و هم آنتریک بیماری مبتلا شوند . میش های آبستن ممکن است سقط نمایند . میش هائیکه سقط جنین میکنند بایستی از نظر سالمونلوزیس نیز بررسی شوند .
بره ها ممکن است بمحض تغییر مکان و رسیدن به محل جدید دچار بیماری شوند . اسهال آبکی توام با موکوس و لخته های خون از علائم بیماری در گوسفندان است . ابتلا ۲۵ در صد و یااز آن در بره ها غیر متداول نمی باشد ، تلفات معمولا بالاست . سالمونلوزیس را بایستی در گوسفتد ان از کوکسیدیوزیس متمایز نمود .
ابتلا به کوکسیدیوز خیلی عادی است و یک تا سه هفته پس از رسیدن به محل جدید با مدفوع خون آلود مشاهده میشود . وجود خون در مدفوع بز های مبتلا به سالمونلوز ممکن است اسهالی باشد و یا نباشد . بره ها و بزغاله هایاز شیر گرفته شده و نیز بالغین همه ممکن است به بیماری سالمونلوزیس مبتلا شوند .
در تشخیص تفریقی با یستی به کوکسیدیوز ، آلودگی های انگلی و بیماری آنتروتوکسمی توجه نمود .
یافته های گالبد گشائی – با چشم غیر مسلح علائم و جراحات چشم گیری بغیر از جراحات روده ای ممکن است مشاهده نشود .
● پیشگیری
سالمونلا ها معمولا در محیط زندگی دامها پراکنده هستند و با توجه به وجود ناقلین فاقد علائم بیماری پیشگیری آسان نمی باشد و به زحمات و تصمیمات قاطع و همکاری نزدیک دامدار و دامپزشک فارم و صرف هزینه بستگی دارد . نگهداری دام در شرایط بسته ممکن است بهترین روش پیشگیری باشد .
قرنطینه نمودن گله جایگزین بمدت حداقل ۲ تا ۴ هفته هر چند به کنترل بیماری کمک میکند ولی همیشه صد در صد موثر نمی باشد چون همواره در صدی از حیوانات ناقل عفونت ممکن است بین آنها موجود باشد .
خرید دام از گله هائی که اصلا سابقه سالمو نلوزیس نداشته با شند عاقلانه ترین کار است .
خرید اجزاء جیره ( خوراک دام ) از کارخانجات و دلالان قابل اعتماد در درجه دوم پس از خرید دام سالم و عاری از بیماری بایستی مد نظر واقع شود .
شیر خشک ، پودر گوشت و استخوان و حتی پودر ماهی میتواند بعنوان منشاء و منبع ورود عفونت به گله مطرح باشد مگر اینکه به نحو اصولی عمل آوری شده باشند . علوفه و غلات معمولا منشاء آلودگی نمی باشتد مگر اینکه توسط فضولات جوندگان بویژه موش آلوده شده باشند .
در اغلب موارد بیماری در فصل بهار ۱۳۸۴ دردامداریهای نیمه صنعتی و سنتی و شرایط روستائی اطراف شهرستان ارومیه آلودگی سبوس و علوفه خرد شده به فضله موش و سگ مطرح بوده است .
که متاسفانه جایگاههای غیر بهداشتی ( کاه گلی ) و عدم استفاده از مصالح سیمانی و وجود مواد غذائی قابل دسترس جوندگان و عدم مبارزه اصولی با جوندگان موجبات تکثیر آنهارا در شرایط روستائی منطقه فراهم نموده و آلودگی حداقل ۱۷ الی ۲۰ در صد جوندگان به میکروب سالمونلا موجبات آلودگی خوراک دام به فضله جوندگان را فراهم نموده است که همواره تعداد کثیری از دامها با شرایط موجود در معرض ابتلا قرار دارند و ممکن است به فرم نهفته بیماری مبتلا شده و مدت های مدید ناقل بیماری واقع شوند و زمانیکه در معرض استرس واقع میشوند نظیرمواجه شدن با فقر غذائی که همواره در اواخر فصل بهار با اتمام ذخیره علوفه مرغوب وتفاله های سیلو شده اتفاق میافتد ، اتمام یک ماده غذائی و جایگزین نمودن آن با مواد د یگر نامرغوب ، متعاقب زایمان ، حمل و نقل و بویژه در دامهای تازه خرید بیماری فرصت بروز پیدا میکند .
هرجند واکسنهای تجاری برای سالمونلا تیفی موریوم و دابلین در خارج از کشور تهیه گردیده بعلت عدم دسترسی نه تنها جعیت دامی منطقه بلکه تمامی جمعیت دامی کشور هم در شرایط صنعتی و هم سنتی فعلا از آن محروم میباشند .
● درمان
این بیماری اگر بموقع تشخیص داده نشود و دامهای مبتلا بموقع تحت معالجه واقع نشوند میتواند تا ۷۵ در مبتلا یان را تلف نماید هرچند که همه موارد تحت در مان نیز منجر به بهبودی نمی شود و همیشه تعدادی از دامهای مبتلا علی رغم اقدامات درمانی بعلت شدت صدمات وارده به اندامهای درونی تلف میشوند .
● توصیه های عمومی
از جنبه بهداشت عمومی مصرف گوشت دامهای مبتلای ذبح شده برای مصرف انسان خالی از اشکال نمی باشد و معمولا مسمومیت های غذائی را بدنبال دارد لذا معدوم سازی لاشه دامهای مبتلا به روش اصولی توصیه میشود .

دکتر علی چرمدوزی

منبع : سایت دام‌آوران