تب تند عرفان زدگی در فیلم های خارجی

جهان امروز جهان تصویر است عصری که از آن با عنوان عصر انفجار اطلاعات یاد می شود و عصاره اش تصویر است . به عبارتی جذابترین موثرترین کارآمدترین و ماندگارترین شیوه بیان و ارائه اطلاعات به مخاطبان در هزاره سوم تصویر است .
روانشناسی مدرن نیز بیانگر این واقعیت است که تاثیراتی را که تصویر بر ذهن انسان می گذارد قابل مقایسه با هیچ گفتار و کلامی نیست .
بی شک عمده ترین مصداق تصویر در عصر حاضر سینماست که امروزه در جهان کوچک شده عصر ارتباطات به یکی از مهم ترین رسانه های شکل دهنده افکار عمومی بدل شده است . سینما یک وسیله القاگر و ارتباطی است که با بهره گیری از جادوی تصاویر متحرک به همراه کلام و موسیقی به یک پدیده تاثیرگذار در زندگی بشر تبدیل شده است .
امروزه به مدد شبکه های مختلف ویدئویی پرده سینماها و شبکه های مختلف صدا و سیما شاهد به نمایش درآمدن انبوهی از تولیدات کشورهای مختلف دنیا هستیم که هر یک تلاش می کنند تا همچون سفیرانی فرهنگی باورها عقاید و الگوهای خود را به مخاطبانشان در سراسر دنیا از جمله مردم ایران انتقال دهند. همین موضوع باعث شده تا مسئولان سازمان ها و دستگاه های مختلف که هر یک به نحوی با این پدیده در تعامل هستند توجه و عنایت ویژه ای نسبت به آثاری که قرار است در اختیار مخاطبان ایران قرار گیرد داشته باشند. اما اینکه توجه مسئولان تا چه حد بر اساس واقعیت های موجود فضای فرهنگی کشور و نیازسنجی مخاطبان برنامه ریزی شده و دقیق است پرسشی است که پاسخ آن نیاز به تحلیل و بررسی بیشتر دارد.
بیست و ششمین جشنواره بین المللی فیلم فجر میزبان تعداد زیادی از آثار شناخته شده از سراسر جهان در بخش های مختلفی چون جام جهان نما (مسابقه فیلم های بلند و کوتاه سینمای بین الملل ) و جلوه گاه شرق (مسابقه سینمای آسیا) بود. میزبان بودن به طور خودکار امتیازهایی به همراه دارد که استفاده درست و اصولی از آنها می تواند اهداف از پیش تعیین شده ای را تحقق بخشد. مروری بر فیلم های خارجی شرکت یافته در این دوره از جشنواره به یقین می تواند در قضاوت جشنواره تاثیرگذار باشد. گفتنی است که برخی آثار شرکت یافته در جشنواره از شبکه های مختلف سیما نیز به نمایش در می آیند که اهمیت موضوع را چند برابر می کند.
● جزیره
▪ تولید : روسیه مکزیک
▪ کارگردان : پاول لونگیتن
فیلم « جزیره » را باید ادامه فیلم های « استاکر « « سولاریس » و ... آندره تارکوفسکی دانست که در سال های پایانی جنگ سرد از ابزار موثر در براندازی شوروی سابق محسوب می شوند. در این گونه فیلم های با ظاهر مذهبی و دغدغه آمرزش و ایمان و رستگاری و ... شریعت ارتودوکسی مسیحیت به کناری نهاده شده فرد باخود اجتهادی در خیال ارتباط مستقیم و بی واسطه با خدا برمی آید.
آناتولی جوان در سال ۱۹۴۲ به اسارت آلمانیها درمی آید و به دستور آنها فرمانده خودشان تیخوین را می کشد . بعد از جنگ آناتولی در کلیسایی در جزیره ای متروک معتکف می شود و مدام خود را به کارهای بدنی مشغول می سازد تا از دغدغه خاطر کشتن فرمانده وجدان ناآرامش کمی تسلی یابد. او رهبری و شریعت کشیش های کلیسا را قبول ندارد و تنها به آنچه خود درست می پندارد عمل می کند. طبق سنتهای فرقه هایی از مسیحیت که فرد با آزار دادن خود و شکنجه بدنی که به خود تحمیل می کند روح خود را به رستگاری نزدیک می کند آناتولی هم مدام درخود آزاری خود می کوشد.
همین ظاهر پریشان و ژنده درعین حال غیرمتکلف باعث می شود نام او بر سرزبان ها بیفتد و عده ای برای معالجه تسخیر شدگی شان جن زدگی شان و ... به او مراجعه کنند و به آرامش برسند. تیخوین که دختر جوانش ناستیا هم به جنون مبتلا شده است وی را نزد مرد مقدسی می آورد که آوازه اش به گوش های زیادی در نواحی مختلف روسیه رسیده است . بعد از درمان ناستیا تازه آناتولی در می یابد که تیخوین در اثر تیراندازی او زخمی شده و در بیمارستان معالجه شده و هم اکنون ژنرال بازنشسته است . آناتولی که شعف به وی دست داده است سراسقف فیلارت و پدر جوب را مخاطب ساخته دستور می دهد تابوتش را آماده کنند. بعد از آوردن تابوت آناتولی با همان لباس معمولی درون تابوت دراز می کشد و می میرد.
فیلم « جزیره » همسو با احیا « شهر آسمانی مسیح » کالوین آناتولی را الگویی از سیر و سلوک فردی به نمایش می گذارد که نه تنها بر خود بلکه به اولیای شریعت دینی در کلیسا حجت هایی را آشکار می سازد. آناتولی به رغم زیستن در کلیسا هرگز در مناسک آن کلیسا شرکت نمی کند. تنها با خود آزاری و خلسه های فردی به عالم شهود می رسد. در پایان فیلم نگاه پرحیرت مسئولان کلیسا تاییدی از سر شکست در برابر دین و اخلاق فردی است . « شمن » درویشی گری روسی که بر نقص عضو و یا صرع و ... فرد تکیه دارد از دهه های پیشین به شدت در فیلم های سینمایی الگو قرار می گیرد. فیلم « جزیره » با دغدغه خاطر آناتولی شروع و به اوج شفابخشی و حکمت او مرگ خود خواسته اش ختم می شود. در جشنواره های امسال و سال های گذشته فیلم های مختلفی از آمیزه های جادو سحر صوفی گری و میترائیسم دیده می شود که جایگاه بازخورد خودرا با ساخته شدن فیلم های ایرانی از این دست بدست آورده است .
● الژان
▪ تولید : آلمان فرانسه قزاقستان ۲۰۰۶
▪ نویسنده و کارگردان : فولکر شولندرف
زن و بچه چارلز در یک تصادف خودرو کشته شده اند و او کتابی درباره پیوستن به ارواح را در دست مطالعه دارد. چارلز با خودروی خود راهی قزاقستان می شود جایی که کتاب محل آن را مشخص کرده است . افراد مختلفی از خلبان هواپیمایی کشوری قزاقستان خدمه های هتل در پایتخت « آستانا » به وی کمک می کنند. چارلز با مردی که می داند مادرش آلمانی است و به کار توزیع کتاب های جادوگری مشغول است و موتورسیکلتی دارد از همه امور حرف میزند. چارلز در منزلگاه بعدی با الژان (دختری که معلم زبان فرانسه برای دانش آموزان قزاقی است ) آشنا می شود و به خانه آنها می رود که مادر پیر الژان پیشانی نوشت چارلز را به وی توضیح میدهد.
چارلز اسبی راهوار از آنها می خرد و راهی می شود. در طی مراحل سلوک و عبور از سرزمین های مختلف با ویژگی های بومی خاص و از سرزمین هایی که محل آزمایش های هسته ای شوروی بوده گذشته و از کمک های الژان و مردی آلمانی تبار بهره مند می شود. در منزلگاه یکی مانده به آخر تاجر کتاب های رمز با پدرش در چادری ملاقات می کند و او جعبه ای به پسرش می دهد که حاوی عکس های آزمایش های هسته ای و آثار آن است . شوالیه درآن منزلگاه می ماند الژان هم در پای کوه اسب ها را برمی گرداند و چارلز می رود که به روح زن و بچه اش بپیوندد.
تب تند عرفان گرایی فردی بعد از سال ۱۹۹۱ شدت گرفته بنگاه های بزرگ چاپ و ترجمه کتاب که اغلب به صهیونیست ها ختم می شود فعال تر شده اند تا تولید انواع کتاب درزمینه های سحر جادوگری آثار خطی و رمزگونه انواع عرفان و ... را افزایش بخشند. از آنجایی که فلسفه تناسخ در ادیان شرقی نوید این را می دهد که فرد اگر با مرگ غیر طبیعی بمیرد روح او می تواند در قالب افراد دیگر به زندگی بازگردد انگیزه ای برای چارلز فرانسوی می شود تا با خواندن آن کتاب درباره فلسفه تناسخ سفری به معبدی خاص در عمق قزاقستان کند و در آنجا با مرگ آئینی بمیرد تا بتواند به زن و بچه اش ملحق بشود. عبور سریع دوربین از بناهای بلند و سالن های وسیع و مراکزی که در آنجا انواع خودروهای صنعتی و نظامی را ریخته اند تا به طبیعت بازگردند جاودانگی روح را مطرح می سازد. در سرزمینی که استعمار روسی از آن خارج شده است اندک بازماندگان کسانی هستند که به فلسفه « مادر اعظم » معتقدند که « خدای زن » هاله های نورانی را « به اصطلاح خودشان بر آنان تابانده اند » و آنها از زندگی مادی مگر به ضرورت استفاده ای نمی برند. مرد آلمانی ـ روسی که شوالیه ای است و با چارلز تا پایان می ماند به وی تفهیم می کند که تنها کلمات از دستخوش تغییر مصون می مانند و او و پدرانش همه در کار بازرگانی کتاب بوده و هستند.
کتابی از کسی که به آن نیاز ندارد می گیرند و به کسی که نیاز دارد می دهند و هیچ سود مادی در میان نبوده و نیست . فلسفه « مادر اعظم » یا « میترائیستی ـ مهرپرستی » که گفته می شود اول خداوند « میترا » در جهان بوده و بعد الهه های دیگری را به وجود آورده است در حرف های شوالیه و اعمال او در حرف ها و اعمال الژان و مادرش و ... به بیننده فیلم منتقل می شود. الژان در برابر اعتراض چارلز که چرا او را همراهی می کند می گوید : « من بودم و تو آمدی و باعث تغییرات شدی » مرد شوالیه ای در برشمردن گذشته خود و تبارش می گوید : « من در پترزبورگ متولد شده ام . می دانم مادرم یک آلمانی است اما چند تا پدر روس و ... داشته ام نمی دانم » آموزشی بودن فیلم از آنجاست که مرد ساحر ـ آلمانی روسی ـ هرازگاهی دچار صرع می شود و این یکی از امتیازهای صوفی گری روسی « شمن » هاست . بعد از وقوع آن حالت شمن ملهم از آگاهی های نو می شود که برخود و دیگران قابل درک نبوده است .
● کارت شناسایی
▪ تولید : سوریه ۲۰۰۷
▪ نویسنده وکارگردان : غسان شمیط
جنگ سی و سه روز اسرائیل علیه حزب الله در تابستان ۲۰۰۶ اتفاق افتاد و برگی پرغرور به تاریخ مبارزاتی ملت های لبنان فلسطین سوریه و حتی میان ملت های حق طلب در سراسر جهان افزود. داستان فیلم از ظهر هنگام که ریش سفیدان و بزرگان از روستایی سوار مینی بوس شده و از ایست بازرسی صهیونیست سه ساعت وقت می گیرند تا در تشییع جنازه ابوفیاض در روستایی در جولان اشغالی حضور یافته و برگردند شروع می شود. جوانی همراه ریش سفیدان روستا سوار مینی بوس می شود تا از وضعیت پدر و مادرش که سال ها پیش از هم جدا شده بودند مطلع شود.
حامد جوان مادر و خواهرانش را می یابد و مادر درباره برادرش حماسه ای سرهم بندی می کند که اسرائیلی ها بعد از محاصره و کشتن او جسدش را با بالگرد به تل آویو بردند. اما حامد وقتی با نامزد برادرش حرف می زند درمی یابد که برادرش به خاطر نامزدش خودکشی کرده بود. چند ساعت بعد بزرگان روستا به همراه حامد از مرز برگردانده می شوند. مردم چندی پیش در جولان کارت های شناسایی اسرائیلی ها را سوزانده بودند که این امر باعث می شود تا نیروهای امنیتی صهیونیست بیشتر مراقب جوانان باشند. در یک درگیری هنگامی که حامد قصد فرار از دست صهیونیست ها را دارد زیر رگبار گلوله ها کشته می شود. حامد پیش از مرگ به کوه های آهنی ادوات زرهی صهیونیست چشم می دوزد.
آنچه در فیلم مشهود است آنکه در کل صحنه های درگیری فلسطینی ها با ارتش اسرائیل هرگز حتی خونی از دماغ سربازان اسرائیلی سرازیر نمی شود. مردم در میان خود دو دسته اند. دسته ای همانند فیاض هستند که با اسرائیل سروسری دارد و دسته دیگر اگر رهبرانی باشند آماده جانفشانی اند. در تاریخ جنگ های هند و چین (فرانسه آمریکا) کاهن های کامبوجی با ابراز نفرت به نظامیان آمریکایی دسته جمعی خود را در برابر آنان آتش می زدند که روحیه مردم خودشان را بالا ببرند. این در حالی است که در خودکشی فیلم « کارت شناسایی » هیچ جنبه اجتماعی دیده نمی شود. از طرفی شکست حرکت مردم به رهبری ابوفیاض مبارزه را تا سال های دیگر عقب می اندازد. در پایان هم کارگردان با نمایی نزدیک آن هم از زیر زره پوش ها و تانک های اسرائیلی گرفته است پیامی جز شکست ناپذیری صهیونیست ها و ضعف آشکار اعراب را القا نمی کند.
آنچه در پایان باید به آن اشاره کرد آنکه با توجه به این موضوع که برخی فیلم ها از لحاظ موضوع و مضمون به هم نزدیک بودند توجه به چند نکته ضروری به نظر می رسد.
۱) قدرت های استعماری جهان معاصر هنگامی که به چالش کشیده می شوند در مقام توجیه خود از روش های مختلفی از جمله تولید فیلم استفاده می کنند. فیلم های « آلکساندرا » از روسیه « غیر قابل انتشار » از آمریکا و فیلم « بسیار خوب متشکرم » از فرانسه نمونه ای از این آثارند که از ابعاد مختلفی قابل بررسی و تعمق اند.
۲) برخی فیلم ها با توصیف اسف انگیز از وضع زندگی مردم کشورهای انقلابی کارکردی مخرب بر روی اعصاب تماشاگران در هرکجای جهان می گذارند. از میان این آثار می توان به فیلم « زندگی در ترس » از ویتنام و « کارت شناسایی » از کشور سوریه اشاره کرد.
۳) فیلم های سینمایی مستند رمان ها و تاریخ نگاری های وسیعی در اروپایی و آمریکا با استفاده از الگوی به اصطلاح اسطوره ای و تاریخی « دراکولا » هر ساله پی گیری می شود که فیلم « میروش » دراین راستا قرار دارد. وقایع منطقه بالکان به نوعی تسویه حساب تاریخی صلیبون با مسلمانان و ترک هاست که از دهه نود قرن بیستم با کشتار مسلمانان بوسنی و هرزگوین ابعاد تازه ای یافته است . اعلام استقلال کوزوو پی آمدهای دیگری به همراه خواهد داشت .
۴) برخی فیلم های انتزاعی با زمینه مذهبی و لیبرال علیه شریعت مذاهب اسلامی و مسیحی به تصویر درمی آیند و در آنها فرد خود محوری با باورهای اگزیستانسیالیستی به عنوان الگو معرفی می شوند مثل فیلم های « جزیره » از روسیه و « تخم مرغ » از ترکیه .
۵) برخی فیلم ها روایتی از هم آمیزی عرفان های شرقی و غربی است که راهی غیر از شریعت توحیدی را به بیننده القا می کنند که از میان این آثار می توان به فیلم « الژان » اشاره کرد. فیلم انتزاعی با زمینه مذهبی و لیبرال که از شریعت دوری می جوید و به نوعی تبلیغ اصل لیبرالیستی « اخلاق همان مذهب است » بیننده را در جذبه های فردی و تجربه های انتزاعی فردی فرو می برد. به قول استاد مطهری : « اندیشه های لیبرال و دین ستیزی های مادی گرایانه دو تیغه ی یک چاقو هستند.
در تهاجم فرهنگی کنونی که نام بردن از فلسفه های ماتریالیستی شرم آور می نماید لبه تیز لیبرالیسم با آب و رنگ مذهبی در اولویت شریعت ستیزی استعمار قرار دارد. نمونه هایی که در سال های اخیر به عنوان جریان سیاسی فعال شده اند.

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی