سفر خانوادگی به مصر ؛ عادی‌سازی آرام آرام روابط تهران - قاهره

دکتر «علی لاریجانی»، نماینده مقام معظم رهبری در شورای عالی امنیت ملی کشورمان بامداد روز دوشنبه برای دیدار از مراکز فرهنگی و دانشگاهی راهی مصر شد.
علی لاریجانی قرار است در مدت اقامت خود در مصر ضمن بازدید از آثار مذهبی، تاریخی و فرهنگی با تنی چند از مقامات،‌ اندیشمندان و اساتادان این کشور ملاقات کند.
بنا به گزارش‌ها سفر دکتر لاریجانی به مصر در حدود یک هفته خواهد بود.
همچنین بنا به گزارش‌ها برنامه‌ای برای دیدار با مقامات بلند پایه مصر در خصوص روابط دو کشور و مسایل سیاسی دو جانبه در سفر لاریجانی تدارک دیده نشده است.
این نخستین سفر یک مقام بلندپایه ایرانی به صورت غیررسمی پس از تمایلات دو کشور برای بهبود روابط سیاسی بین دو کشور است. پیش از این «منوچهر متکی» وزیر امور خارجه و «کمال خرازی» وزیر امور خارجه سابق کشورمان سفرهایی به مصر داشته‌اند.
«احمد ابوالغیط» نیز سال گذشته در جریان اجلاس وزیران امور خارجه کشورهای همسایه عراق به تهران سفر کرده بود. دو کشور تا کنون علاقمندی خود را برای بهبود روابط و ارتقا آن اعلام داشته‌اند که طی آن «عباس عراقچی» و «حسین ضرار» معاونین وزرای امور خارجه ایران و مصر به کشورهای دو طرف رفت و آمد داشته‌اند.
تازه‌ترین اظهار نظرها مربوط به دو هفته پیش است که «محمود احمدی‌نژاد» رئیس‌جمهوری ایران ابراز تمایل کرده بود که روابط ایران و مصر عادی شود و حتی گفته بود که حاضر است برای عادی سازی روابط در صورت دعوت رئیس‌جمهوری مصر از وی به آن کشور سفر کند.
بلافاصله پس از آن «احمد ابوالغیط» وزیر امور خارجه مصر در مصاحبه با روزنامه الشرق‌الاوسط گفت: «ما در صددیم روابط خود را با ایران عادی کنیم و با حل مشکلات موجود که چندان هم حلشان آسان نیست، روابط حسنه را بر روابطمان با ایران حاکم کنیم.»
وی در پاسخ به این سئوال که چه کسی مسئول هدایت سکان دیپلماسی خارجی مصر است، گفت: «حسنی مبارک رئیس‌جمهوری مصر خود سکان هدایت سیاست خارجی مصر را بر عهده دارد و ما اجرا کننده خواسته‌های او هستیم.»
وی در ادامه افزود: «برقراری روابط میان ایران و مصر زیر نظر مستقیم شخص رئیس‌جمهوری مصر حسنی مبارک قرار دارد.»
● برقراری روابط، خواسته‌ای فرامنطقه‌ای
پیش از این و در مقاله «آیا دوران طلایی روابط ایران و مصر در راه است؟» که در سایت ایران دیپلماسی به نمایش در آمد، به تفصیل به دلایل و حساسیت‌های موجود برای از سرگیری روابط میان ایران و مصر پرداختیم.
در این مقاله تلاش می‌شود به دیدگاه‌های و تحلیل‌های دیگر عموما از نگاه عربی به این موضوع بپردازیم.
به اعتقاد کارشناسان عرب چندین هدف در عادی سازی روابط ایران و مصر مد نظر است. مقاومت در برابر طرح خاورمیانه بزرگ، ایجاد نزدیکی بیشتر کشورهای عرب منطقه به ایران به خواسته آمریکا، ایفای نقش بیشتر مصر در تحولات عراق، حل اختلاف سه جزیره تنب کوچک، تنب بزرگ و ابوموسی با امارات متحده عربی، همکاری‌های هسته‌ای، همکاری‌های اقتصادی و حل اختلاف‌های فرقه‌ای شیعه و سنی که اکنون در منطقه بسیار مطرح شده و به دغدغه‌ای تبدیل شده، مهمترین اهداف برای از سرگیری روابط میان ایران و مصر تعبیر شده است.
درباره طرح خاورمیانه بزرگ باید گفت، این طرح بیش از ایران دغدغه‌ای برای تمام اعراب شده است. زیرا نظام دموکراتیک در بیشتر کشورهای عربی وجود ندارد و در صورتی که روزی بنا باشد خاورمیانه بزرگ شکل گیرد، کشورهای عربی بیشترین ضرر و زیان را متحمل خواهند شد. این طرح در حقیقت عاملی شده که کشورهای عربی به یک اتحاد نزدیک با هدف رو در رویی با این طرح بیافتند.
علاوه بر آن کشورهای عربی اعتقاد دارند، هدف از اجرای طرح خاورمیانه بزرگ در حقیقت تضمین امنیت برای اسرائیل است. البته پرواضح است که این ادعا تنها دستاویزی برای توجیه برقراری نظام‌های دیکتاتوری در کشورهای عربی است.
اعراب از وجود اسرائیل در منطقه هراس ندارند، بلکه هراس اصلی آنها این است که از آنجا که اسرائیل یک کشور متکثرگرا و دموکراتیک است، با تشکیل خاورمیانه بزرگ، به الگویی برای کشورهای منطقه تبدیل می‌شود. علاوه بر آن در صورت اجرای این ایده اسرائیل با وجود برخورداری از حمایت کشورهای بزرگ و قدرتمند غربی به قدرتمندترین دولت خاورمیانه تبدیل خواهد شد.
به هر حال ترس از اجرایی شدن طرح خاورمیانه بزرگ سبب شده اعراب به فکر نزدیکی روابط با ایران باشند. بویژه این که ایران نخستین کشور خاورمیانه است که از تکنولوژی انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای بهره می‌برد و اتحاد با آن می‌تواند وزنه پر زوری را برای کشورهای عربی در برابر اسرائیل بوجود آورد.
مصری‌ها حتی برای اقناع ایرانی‌ها اقدام به نزدیکی به گروه‌های نزدیک به ایران در منطقه نیز کرده‌اند. مثلا روابط دولت مصر تحت نظارت سازمان امنیت این کشور روز به روز به جنبش حماس نزدیک‌تر شده و حتی به جایی رسیده که دستگاه‌های امنیتی مصر چشمان خود را بر سر جابه‌جایی اسلحه از مرزهای خود به غزه بسته‌اند. موضوعی که خشم اسرائیلی‌ها را برانگیخته و حتی وعده‌های تلافی‌جویانه داده است.
در رابطه با عراق نیز باید گفت، پس از آن که مصری‌ها از شکست دولت شیعه عراق ناامید شدند و نفوذ ایران را در آن بسیار بالا دیدند، ترجیح دادند دست از لجاجت برداشته و خود نیز در بهره‌برداری منافع موجود در عراق اقدام کنند. ایرانی‌ها اکنون بواسطه روابط بسیار خوبی که با نظام عراق دارند، توانسته‌اند بهره‌های کلانی از عراق ببرند که از جمله آن می‌توان به مبادلات اقتصادی ۱۰ میلیارد دلاری ایران به عراق ظرف سال‌های اخیر اشاره کرد.
در تمام مدتی که ایرانی‌ها به فکر سرمایه‌گذاری و نقش‌آفرینی در عراق بودند، کشورهای عربی بر عکس با قطع رابطه با نظام عراق و حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی سنی مخالف دولت و حتی بقایای نظام بعثی علیه دولت و نظام عراق فعالیت می‌کردند. اما ظاهرا گذشت زمان به آنها ثابت کرده که بازگشت دوباره اقلیت‌ها به قدرت و حفظ انحصاری آن در دستان سنیان رویایی بیش نیست و آنها در طول این مدت تنها فرصت را از دست داده‌اند.
در این میان مصری‌ها تلاش می‌کنند ضمن رفع کدورت با دولت عراق، ضمن نزدیکی به ایران به نقش‌آفرینی در عراق نیز بپردازند.
در همین حال مصری‌ها تلاش دارند در مسئله مورد اختلاف سه جزیره مورد اختلاف تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی میان ایران و امارات متحده عربی نیز میانجیگری کنند. بسیار واضح است دخالت مصر به عنوان یک کشور مطرح منطقه‌ای و عربی که یک طرف سکان رهبری دنیای عرب را بر عهده دارد، می‌تواند منافع بسیاری را برای مصری‌ها به ارمغان آورده و از آن بهره‌های بسیار هم از جبهه ایران و هم از جبهه امارات ببرد.
علاوه بر آن ممکن است با هوشیاری تمام تلاش کنند ضمن وارد شدن به مسئله سه تنب و ایفای نقش در حل آن موضوع سه تنب را به یک دغدغده عربی تبدیل کرده و در پی آن پای مجامع بین‌المللی را نیز به میدان بکشند که این موضوع می‌تواند در تبدیل کردن مصری‌ها به یک بت بزرگ عربی کمک شایانی کند.
اما همکاری هسته‌ای نیز از دیگر اهداف مصر در برقراری رابطه با ایران است. بنا به گزارش‌ها پس از انتشار گزارش‌ سازمان‌های امنیتی آمریکا مبنی بر این که ایران از سال ۲۰۰۳ فعالیت های هسته‌ای خود برای ساخت بمب هسته‌ای را متوقف کرده، کشورهای عربی بویژه مصر تلاش تازه‌ای را برای نزدیکی روابط با ایران و بهره از انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز این کشور آغاز کرده‌اند.
بویژه این که بخوبی می‌دانند که کشورهای غربی به هیچ وجه کمکی برای رسیدن آنها به انرژی هسته‌ای نمی‌کنند. خصوصا این که اسرائیل نیز از هم‌اکنون نسبت به دست‌یابی کشورهای عربی بویژه مصر که مرز مشترک با آن دارد به انرژی هسته‌ای هشدار داده‌ است.
اخیرا روزنامه‌های مصری به نقل از دولت مصر اعلام کرده‌اند، حال که صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران توسط سازمان‌های امنیتی آمریکا تایید شده، مصر مایل است همکاری‌های مستقیم در زمینه انرژی هسته‌ای با ایران داشته باشد.
این گفته می‌تواند دلیلی بر ادعای تمایل مصر به همکاری هسته‌ای با ایران باشد.
برخی از کارشناسان حتی پیش‌بینی می‌کنند، عربستان سعودی و دیگر کشورهای عرب خواهان استفاده از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای نیز در نهایت دست همکاری به سوی ایران دراز کنند. برخی کارشناسان دعوت‌های اخیر مقام‌های عربی از محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهوری ایران برای سفر به کشورشان برای نزدیکی بیشتر روابط دو جانبه را در حقیقت تلاشی برای رسیدن به اهدافی این چنینی می‌دانند.
در همین حال فعالیت‌های اقتصادی و گسترش مناسبت تجاری نیز بسیار مد نظر دولتمردان مصری است. کشور مصر از فقر شدید اقتصادی به شدت رنج می‌برد. بحران‌های شدیدی اقتصادی که این کشور از آن رنج می‌برد باعث شده تا بسیاری از جمعیت مصر در زیر خط فقر زندگی کنند.
همکاری‌های صنعتی که تاکنون بسیار گسترش یافته از جمله این تلاش‌ها است. تا کنون شرکت ایران خودرو در مصر به راه‌اندازی خط تولید خودرو اقدام کرده و دو کارخانه تولید شکر مصری نیز در ایران فعال هستند.
ایران همچنین با صادارت گندم به مصر بخشی از نیازهای این کشور به این محصول مهم کشاورزی را برطرف می‌کند.
«عبدالستار عشره» رئیس جمعیت دوستی ایران و مصر در جریان سفر معاون وزیر خارجه مصر به ایران که خود نیز در آن حضور داشت در این باره گفت: «ما باید همکاری‌ها خود را با ایران گسترش دهیم. ما با ایرانی‌ها رقابت نمی‌کنیم بلکه خواهان ایجاد زمینه همکاری با ایران برای تکمیل و پیشرفت صنایعمان هستیم. امیدواریم بتوانیم در آینده نزدیک با وارد کردن تکنولوژی صنعتی ایران سهم بسزایی در پیشبرد صنایع مصر ایفا کنیم.»
همچنین همکاری‌های اقتصادی مصر با ایران نیز ظاهرا به سمت رشد متمایل شده است. در همین راستا ظاهرا بزودی بانک مشترک ایران و مصر نیز فعال خواهد شد.
عشره در این باره می‌گوید: «بر اساس اجماع صورت گرفته تصمیم گرفته شد تا بانک مشترکی میان ایران و مصر تشکیل شود تا تسهیلاتی را در مبادلات تجاری میان دو کشور بوجود آید. این تصمیم می‌تواند به نوعی در مقابل تحریم‌هایی که از سوی آمریکا علیه ایران صورت گرفته بسیار مفید باشد.»
همکاری‌های گردشگری از دیگر نکاتی است که مصری‌ها به آن چشم دوخته‌اند. به اعتقاد آنها بازار ایران بازار بکری است که می‌تواند تحول بزرگی را از لحاظ گردشگری در مصر بوجود آورد. عبدالستار عشره در این باره نیز می‌گوید: «ایران قادر است سالانه ۵۰۰ هزار گردشگر و زائر به مصر بفرستد که خود به تنهایی تحولی بزرگ در صنعت گردشگری دو کشور خصوصا مصر بوجود می‌آورد.»
از سوی دیگر مطرح شدن توطئه تفرقه میان شعیه و سنی نیز خود عاملی برای ایجاد نزدیکی میان ایران و مصر شده است. مصری‌ها از گسترش روز افزون نگرش‌های شیعه در دنیای اسلام بویژه در کشورهای عربی و خصوصا مصر نگرانند. در همین حال آنها بر این باورند که در عین گسترش اندیشه‌های شیعی مقاومت‌هایی در برابر آن وجود دارد که می تواند به درگیری‌های طائفه‌ای و فرقه‌ای در منطقه دامن بزند. از این رو معتقدند باید برای رفع فتنه تفرقه میان شیعه و سنی مواضع خود را به ایران نزدیک کنند.
در این میان همکاری ایران و مصر منافع سیاسی نیز برای مصر دارد. برخی گروه‌های سیاسی فعال در مصر از جمله اخوان‌المسلمین و احزاب شیعه با گرایش به تحولات ایران و الهام گرفتن از ایده‌های ایرانی در مصر فعال هستند. دولت مصر تلاش می‌کند با نزدیک کردن روابط خود با ایران همکاری گروه‌ها و احزاب سیاسی داخل مصر را نیز ترغیب کند.
اما تمام آنچه گفته شد از دید منافع مصری به مسئله روابط ایران و مصر بود. در این میان یک هدف فرامنطقه‌ای نیز وجود دارد. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که آمریکایی‌ها از گسترش روابط اعراب با ایران و در حال حاضر مصر با ایران حمایت می‌کنند.
تحلیلگران عرب معتقدند، امکان ندارد نزدیکی روابط میان ایران و مصر و بطور کلی توسعه روابط کشورهای عربی با ایران با چراغ سبز آمریکا همراه نباشد.
یکی از دلایل این حمایت می‌تواند به ایجاد زمینه برای برقراری روابط آمریکا و ایران در آینده که بسیاری امیدوارند نزدیک باشد، تعبیر می‌شود. به عبارت دیگر آمریکا در ابتدا متحدان عرب خود را ترغیب می‌کند که با ایران رابطه برقرار کند تا در نهایت خود نیز برای ایجاد رابطه با ایران اقدام کند.
در این میان دو دلیل دیگر نیز برای حمایت آمریکا از نزدیک روابط با ایران یاد می‌شود. نخست این که از این طریق می‌توانند کنترل بیشتری بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران داشته باشند. بویژه این که مصر با وجود یک برخورداری از نظام استبدادی از مدرن‌ترین نظام بهره می‌برد و در عین حال نزدیک‌ترین روابط را با آمریکا دارد. این موضوع می‌تواند کنترل ایران را از این طریق آسان‌تر کند.
به عبارت دیگر آمریکایی‌ها بر این باورند که هر چه روابط کشورهای عربی متحد آمریکا با ایران نزدیک‌تر و محکم‌تر باشد، ایران بیشتر مجبور به اتخاذ رفتارهایی مطابق با سیاست‌های منطقه‌ای خواهد کرد که مهمترین آن در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای است.
و آخر این که آمریکایی‌ها تلاش دارند با نزدیک کردن مصر به ایران که بر خلاف دیگر کشورهای عرب منطقه از مشترکات فرهنگی بسیاری برخوردار هستند، بواسطه مصر ایران را به همکاری بیشتر در عراق ترغیب کنند.

نویسنده : علی موسوی خلخالی

منبع : دیپلماسی ایرانی