جهان تشنه انرژی و جاذبه های قاره سیاه

در دنیایی که رشد اقتصادی و توسعه فناوری ها به افزایش لجام گسیخته مصرف انرژی دامن زده است و در حالی که ذخایر انرژی محدود دنیا سرانجام تا چند سال دیگر به پایان خواهند رسید، توجه کشورهای مصرف کننده به ذخایر بکر و دست نخورده قاره آفریقا معطوف شده است.
در سال های اخیر نه تنها شاهد حضور کشورهای اروپایی در آفریقا بوده ایم، بلکه با افزایش گرایش کشورهای آفریقایی به صادرات نفت و گاز خود به اروپا رو به رو شده ایم، زیرا متاسفانه بیشتر ساکنان این قاره غنی از ذخایر معدنی در فقری تلخ به سر می برند.
به باور بعضی کارشناسان، مناطق فراساحلی قاره آفریقا به ویژه غرب این قاره، تا چند سال آینده به کانون تامین نفت و گاز مورد نیاز جهان تبدیل خواهد شد. در حقیقت، نگرانی ها در باره کاهش تولید نفت و گاز در جهان و کاهش دسترسی به مناطق نفتی و گازی مختلف مانند روسیه و ایران، موجب شده تا شرکت های نفتی بین المللی به مناطق نفت خیز آفریقا توجهی ویژه پیدا کنند.
در دو سال گذشته ۵/۶ میلیارد بشکه نفت خام در مناطق فراساحلی غرب آفریقا کشف شد و روند اکتشاف همچنان ادامه دارد. به همین نسبت در زمینه گاز آفریقا نیز، پیشرفت چشمگیر تولید را شاهد بوده ایم.
بر اساس آمار رسمی، آنگولا، الجزایر، لیبی و نیجریه میزان تولید خود را ظرف سال های اخیر به شدت افزایش داده و ۸۰ درصد تولیدات مناطق غربی آفریقا را در اختیار گرفته اند.
دیگر دلیل گرایش کشورهای مصرف کننده به قاره آفریقا، تنش های موجود در برخی مناطق تولید کننده به ویژه در خاورمیانه و بی اعتمادی مصرف کننده ها به برخی از تولید کننده های بزرگ و مهم از جمله روسیه است، زیرا بخش عمده ای از گاز جهان در مناطقی قرار دارد که از نظر ژئوپولیتیک یا سیاست های انحصارطلبانه دولت آنها چندان قابل اعتماد نیست همچون روسیه و سیاست های گاه خودخواهانه آن.
در چنین شرایطی، طبیعی است که کشورهای مصرف کننده برای تضمین تامین نیازهای خود در آینده به دیگر مناطق جهان روی بیاورند و چه مکانی بهتر از سرزمین بکر آفریقا؟
شرکت «گازپروم» روسیه که حدود یک چهارم گاز مورد نیاز اروپا را تامین می کند، در چند سال اخیر بارها موجب نگرانی شدید اروپا در باره عرضه گاز شد و این قاره را به فکر منابع جدید تامین نیازهای خود انداخت.
بهترین نمونه، بحران گازی اوکراین و مسکو است که هر روز به منزله شوک جدیدی برای اروپا و موجب سرعت گرفتن اروپایی ها به دستیابی به منابع جدید برای تامین گاز شده است.
البته روسیه نیز در این میان منفعل نمانده و دست روی دست نگذاشته است. گرایش شدید این کشور به بخش گازی نیجریه و احتمال سرمایه گذاری تا سقف ۵/۲ میلیارد دلار در این کشور، نشانه ای مهم از تلاش مسکو برای تضمین حضور خود در قاره آفریقاست که این تلاش های مسکو باعث نگرانی کشورهای اروپایی شده است تا جایی که روزنامه انگلیسی «فایننشال تایمز» چندی پیش نوشت: شرکت گازپروم روسیه درصدد سلطه افکنی بر ذخایر گاز آفریقا و افزایش تسلط خود بر منابع عرضه گاز به اروپا است.
به هر حال، از آنجا که این علامت سوال هنوز در ذهن اروپایی ها باقی است که آیا دلیل توجه روسیه به گاز آفریقا این است که در میدان های گازی خود با افت تولید رو به رو شده است و در نتیجه به منابع جدید گاز نیاز پیدا کرده یا در این اندیشه است که با ورود به آفریقا، نبض بازار گاز اروپا را در دست بگیرد. کشورهای اروپایی هنوز نگران تامین گاز مورد نیاز خود و خطر روز افزون روسیه هستند.
نگرانی ای که با انتخاب دمیتری مدودف، رئیس پیشین شرکت گازپروم روسیه به ریاست جمهوری این کشور، به طور قطع بیشتر و بیشتر خواهد شد.
در ذیل به طور اجمالی به بررسی پروژه های مهم ترین کشورهای صادرکننده گاز و یا دارای منابع بزرگ گاز در آفریقا خواهیم پرداخت:
● الجزایر
در میان کشورهای آفریقایی، الجزایر یکی از کشورهایی است که از سال ها قبل با اروپا روابط تجاری در زمینه انرژی دارد.
این کشور یکی از مورد اعتمادترین تامین کننده های انرژی اروپا است؛ به طوری که آندریاس پیه بالگز، کمیسر انرژی اتحادیه اروپا چندی پیش گفت: الجزایر برای مدت بیش از ۳۰ سال تامین کننده قابل اعتماد انرژی کشورهای اروپایی بوده است و ما در صدد تعمیق روابط و همکاری های دو جانبه با این کشور هستیم.
اسپانیا٬ ایتالیا٬ پرتغال و فرانسه در دستیابی به حدود ۲۵ درصد از نیاز گازی خود به آفریقا وابسته هستند. اسپانیا و پرتغال به ترتیب ۷۰ و ۹۰ درصد از نیاز خود به گاز را از الجزایر تامین می کنند.
الجزایر نه تنها دارای ذخایر غنی نفت و عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) است بلکه در عرصه گاز نیز یکی از مهم ترین بازیگران جهانی به شمار می رود. این کشور پنجمین تولید کننده و چهارمین صادرکننده نفت در دنیا، همچنین سیزدهمین تولید کننده و نهمین صادرکننده جهانی گاز است و در نظر دارد صادرات گاز خود را تا سال ۲۰۱۰ میلادی به ۸۵ میلیارد متر مکعب افزایش دهد.
الجزایر یکی از ثروتمندترین کشورهای قاره آفریقا و دومین قدرت اقتصادی این قاره، پس از کشور آفریقای جنوبی است.
این کشور یکی از تامین کنندده های بزرگ گاز اتحادیه اروپا است و حدود ۱۲ درصد از واردات گاز اروپا را تامین می کند که شامل صدور گاز از طریق دریای مدیترانه با خط لوله گاز «ترانسمد» از مسیر تونس به ایتالیا و خط لوله ای است که گاز الجزایر را به «کوردوبا» در اسپانیا منتقل می کند.
شکیب خلیل چند ماه قبل ابراز امیدواری کرد که الجزایر بتواند در سال ۲۰۰۸ میلادی ۵ میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب گاز را به خط لوله «ترانسمد» تونس وارد کند و از این طریق صادرات گاز خود به اروپا را افزایش دهد.
▪ انتقال گاز الجزایر به ایتالیا
الجزایر یک سال قبل با شرکت «انل» ایتالیا قراردادی مبنی بر افزایش صادرات گاز خود به ایتالیا به میزان یک میلیارد متر مکعب از سال ۲۰۰۸ امضا کرد.
«انل» که بزرگ ترین شرکت برق ایتالیا است، سالانه شش میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به طور مستقیم از الجزایر وارد می کند.
الجزایر همچنین با شرکای اروپایی خود برای ساخت خط لوله یک هزار و ۳۵۰ کیلومتری «گالسی» به منطقه «ساردینی» در ایتالیا همکاری می کند.
▪ انتقال گاز الجزایر به اسپانیا
یکی از دیگر از مهم ترین پروژه های گازی الجزایر، پروژه خط لوله «مدگاز» و قرار است در سال ۲۰۰۹ میلادی به بهره برداری برسد.
خط لوله مدگاز که اولین خط لوله مستقیم زیردریایی از الجزایر به اسپانیا است، بین «بن سیف» الجزایر و «آلماریا» در اسپانیا کشیده خواهد شد. قرار است این خط لوله در مرحله بعدی تا پرتغال و فرانسه نیز کشیده شود.
خط لوله یادشده ظرفیت انتقال سالانه هشت میلیارد متر مکعب گاز را دارد و امکان افزایش این ظرفیت به ۱۶ میلیارد متر مکعب تا سال ۲۰۱۵ وجود دارد.
با افتتاح خط لوله «مدگاز» و نیز با در نظر گرفتن گاز انتقالی به وسیله خط لوله «گالسی»، صادرات گاز الجزایر به اروپا به ۸۵ میلیارد متر مکعب در سال خواهد رسید.
▪ انتقال گاز الجزایر به لهستان
لهستان نیز امیدوار است در سال ۲۰۱۰ یا ۲۰۱۱ میلادی اولین محموله گاز طبیعی مایع شده (ال. ‌ان. ‌جی)‌ وارداتی از الجزایر را دریافت کند.
این اقدام لهستان به منظور متنوع ساختن منابع تامین انرژی و کاستن از وابستگی به انرژی روسیه صورت می‌گیرد.
لهستان در دو سال اخیر به دلیل اختلاف های روسیه با اوکراین و بلاروس برسر بهای گاز و تعرفه‌ صادرات نفت و گاز، دو بار قطع گاز و نفت روسیه را تجربه کرده است.
در نتیجه این وقفه‌ها در عرضه گاز و نفت روسیه، کابینه یاروسلاو کاژینسکی، نخست وزیر لهستان، درصدد متنوع ساختن منابع تامین انرژی لهستان برآمد.
لهستان هم‌اکنون ۴۲ درصد گاز طبیعی مورد نیاز خود را از روسیه وارد می‌کند و این در حالی است که روابط شرکت دولتی گاز لهستان با شرکت گازپروم روسیه تیره شده است.
● نیجریه:
دیگر بازیگر قوی گازی در آفریقا، نیجریه است. این کشور نه تنها مورد توجه کشورهای اروپایی قرار دارد بلکه جولانگاه جدیدی برای شرکت «گازپروم» روسیه نیز شده است.
نیجریه یکی از کشورهایی است که رشدی چشمگیر در زمینه تولید گاز طبیعی مایع شده (ال.ان.جی) دارد.
اتحادیه اروپا امیدوار است با افزایش واردات ال.ان.جی از نیجریه، وابستگی خود به روسیه را کاهش دهد.
▪ خط لوله گاز سراسری صحرا:
یکی از جدیدترین پروژه های گازی نیجریه در رابطه با اروپا، پروژه ای۱۰ میلیارد دلاری به نام خط لوله گاز سراسری صحرا و قرار است از سال ۲۰۱۵ میلادی روزانه ۲۰ تا ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی منطقه «دلتای نیجر» واقع در جنوب نیجریه را از طریق همسایه شمالی آن یعنی نیجر، به الجزایر، سپس از بستر آب های دریای مدیترانه به اروپا منتقل کند.
طول این خط لوله که قرار است دو قاره آفریقا و اروپا را به هم پیوند دهد، چهار هزار و ۳۰۰ کیلومتر است که یک هزار و ۳۷ کیلومتر آن در کشور نیجریه، ۸۴۱ کیلومتر آن در کشور نیجر و دو هزار و ۳۱۰ کیلومتر آن تا دریای مدیترانه در کشور الجزایر خواهد بود.
آندریاس پیه بالگز، کمیسر انرژی اتحادیه اروپا چندی پیش ابراز امیدواری کرد که خط لوله گاز سراسری صحرا به جز ایتالیا و اسپانیا به سایر کشورهای اروپایی نیز کشیده شود.
▪ خط لوله گاز غرب آفریقا:
دیگر پروژه عظیم گازی در نیجریه، پروژه خط لوله گاز غرب آفریقا به ارزش یک میلیارد و ۱۰۰میلیون دلار است که یک سال قبل به بهره برداری رسید.
این پروژه بزرگ منطقه‌ای در قالب قراردادی میان نیجریه و همسایگان آن غنا، جمهوری بنین و توگو، اجرا شده است.
خط لوله گاز غرب آفریقا گاز تولیدی نیجریه را در مسیری به طول حدود ۶۳۰ کیلومتر از منطقه «دلتای نیجر» از مسیر لاگوس به جمهوری بنین و غنا منتقل خواهد کرد.
طول مجموع بخش‌های دریایی و خشکی این خط لوله از دلتای نیجر تا مقصد نهایی آن در غنا ۶۲۰ مایل (۱۰۳۳ کیلومتر) است.
بخش اول خط لوله پیش از این احداث شده است که در ابتدا روزانه ۱۲۰ میلیون فوت مکعب گاز را منتقل خواهد کرد.
حجم انتقال گاز در سال ۲۰۰۷ به ۱۵۰ میلیون فوت مکعب و در مدت هفت سال به ۲۱۰ میلیون فوت مکعب در روز خواهد رسید. بیشترین ظرفیت این خط لوله حدود ۱۵ سال پس از احداث آن به ۴۰۰ میلیون فوت مکعب خواهد رسید.
همچنین پیش‌بینی شده است که خط لوله گاز غرب آفریقا در نهایت به کشور سنگال برسد، اما مشکلات امنیتی جاری در کشورهایی مانند ساحل عاج، لیبریا و سیرالئون که در مسیر سنگال قرار دارند، هر گونه امتداد این خط لوله را با مانع روبه‌رو خواهد کرد.
● لیبی
لیبی که تا چند سال قبل به دلیل مسائل سیاسی، تحت تحریم های بین المللی قرار داشت، چندی است که با قدرت به عرصه بین المللی انرژی بازگشته است.
این کشور عضو اوپک یز می باشد با یک هزار و ۳۱۴ میلیارد متر مکعب ذخایر گاز، یکی دیگر از امیدهای کشورهای اروپایی است.
در پی عادی شدن روابط غرب و لیبی، این کشور به تکاپو افتاده است با استفاده از تجربه و فن آوری شرکت های نفتی، بخش نفت و گاز خود را هر چه بیشتر رونق دهد و جبران سال های از دست رفته را نیز بکند.
امضای قراردادی بین لیبی و شرکت نفتی «انی» ایتالیا مبنی بر تمدید قراردادهای صدور گاز تا سال ۲۰۴۷ در چارچوب همین نگرش لیبی قرار دارد.
لیبی همچنین قصد دارد ظرفیت صادرات گاز خود را به ۱۶ میلیارد متر مکعب در سال افزایش دهد.
در همین چارچوب، لیبی در تیر ماه گذشته از شرکت های بین المللی دعوت کرد در مناقصه اکتشاف میدان های گازی خشکی و فراساحلی این کشور شرکت کنند.
شرکت ملی نفت لیبی بیش از ۱۰ قرارداد برای عملیات اکتشاف در ۴۱ بلوک گازی در دریای مدیترانه، حوضه گازی «سرت» در شمال مرکزی کشور و حوضه های «سایرینایکا» در شرق و «مورزق» و «قادامس» در جنوب اعطا خواهد کرد که این بلوک های گازی منطقه ای به وسعت ۷۲ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع را در بر می گیرد.
لیبی در آذر ماه امسال برای اولین بار در تاریخ صنعت اکتشاف گاز این کشور، چهار قرارداد اکتشاف گاز با شرکت انگلیسی- هلندی «شل»، «گازپروم» روسیه، «سوناتراک» الجزایر و «پولسکی» لهستان امضا کرد.
در پی انفجار هواپیمای مسافربری بویینگ ۷۴۷ آمریکا در ۲۱ دسامبر ۱۹۸۸ بر فراز شهر «لاکربی» اسکاتلند و کشته شدن ۲۷۰ مسافر آن و متهم شناخته شدن لیبی در این ماجرا، این کشور مورد تحریم سازمان ملل متحد و آمریکا قرار گرفت و بیشتر شرکت های خارجی به جز شرکت های فرانسوی خاک آن را ترک کردند.
روند عادی سازی روابط لیبی و جامعه بین الملل که در ماه مه ۲۰۰۶ با عادی شدن روابط این کشور و آمریکا جنبه کاملا رسمی به خود گرفت؛ با تحویل دادن دو فرد مشکوک به دست داشتن در حادثه لاکربی به دادگستری انگلیس در سال ۱۹۹۹و تعهد رهبر لیبی به گسترش ندادن سلاح های اتمی و کشتار جمعی در سال ۲۰۰۳ آغاز شد.
● مصر
مصر، دیگر کشور آفریقایی است که در سال های اخیر فعالیت های قابل ملاحظه مشترک گازی با دیگر کشورها به ویژه کشورهای اروپایی داشته است.
احمد نظیف نخست وزیر مصر خرداد ماه امسال گفت: با توجه به موقعیت راهبردی مصر و همجواری این کشور با تولید کننده های مهم انرژی در آفریقا و خاورمیانه، همچنین با مصرف کنندگان اروپایی، مصر قابلیت تبدیل شدن به مرکزی مهم برای انرژی جهان را دارد.
وی تاکید کرده بود: با توجه به این که مصر گذرگاه عبور نفتکش‌ها و خطوط لوله انتقال نفت و گاز است، باید موضوع قابلیت تبدیل آن به منطقه محوری انرژی جهان بررسی شود.
مصر ششمین صادرکننده گاز طبیعی پس از روسیه، ایران، قطر، ونزوئلا و الجزایر است و میزان تولید گاز آن در سال ۲۰۰۷ میلادی ۶۲ میلیارد متر مکعب بود.
▪ خط لوله گاز عربی
مهم ترین پروژه گازی مصر، خط لوله زیردریایی «العریش» یا خط لوله گاز عربی است که گاز مصر را به خاورمیانه صادر می کند و امکان ادامه آن تا اروپا نیز وجود دارد.
کار احداث بخش اول این خط لوله که از شهر «العریش» در شمال شبه جزیره «سینا» واقع در مصر تا بندر «عقبه» در اردن امتداد دارد، با هزینه ۲۲۰ میلیون دلار در ژوئیه ۲۰۰۳ به اتمام رسید. این بخش ظرفیت انتقال سالانه یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون متر مکعب گاز را دارد.
بخش دوم این خط لوله از «عقبه» تا «الرهاب» در اردن ( ۲۴ کیلومتری مرز سوریه) امتداد یافت. ساخت این بخش از خط لوله به طول ۳۹۰ کیلومتر و با هزینه ۳۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۰۵ به پایان رسید.
کشورهای مصر، سوریه، اردن، ترکیه، لبنان و رومانی در مارس ۲۰۰۶ در زمینه امتداد این خط لوله از خاک سوریه تا مرز ترکیه به توافق رسیدند.
این خط لوله قرار است از مرز ترکیه به خط لوله گاز «نابوکو» برای انتقال گاز به اروپا متصل شود. البته پیش بینی می شود زودترین زمان ممکن برای این کار در سه ماهه چهارم سال ۲۰۰۹ باشد.
خط لوله گاز «نابوکو» گاز حوزه دریای خزر را از طریق ترکیه به اروپای غربی انتقال خواهد داد.
پیش‌بینی می‌شود که ترکیه سالیانه حدود دو تا چهار میلیارد متر مکعب گاز از طریق خط لوله گاز عربی دریافت کند.
هم اکنون کار ساخت بخش سوری خط لوله عربی به پایان رسیده و این خط لوله آماده است گاز مصر را از طریق اردن به پایانه های «تشرین» و «دیرعلی» در جنوب سوریه انتقال دهد.
ساخت بخش های اردنی خط لوله یادشده نیز در آینده ای نزدیک به پایان خواهد رسید. دیگر اهمیت خط لوله گاز عربی در این است که شاید در آینده گاز عراق را نیز به لبنان، ترکیه و اروپا منتقل کند.
علی عباس، مدیر کل شرکت گاز سوریه، حدود یک سال قبل از هماهنگی با عراق در مورد ساخت یک خط لوله گاز به طول ۵۰۰ کیلومتر که شبکه گاز سوریه و عراق را به یکدیگر مرتبط می کند، خبر داده بود.
به گفته وی، قرار است سوریه و عراق برای توسعه میدان های گازی کشف شده در عراق با یکدیگر همکاری کنند و گاز عراق به منطقه «دیر الزور» در شرق سوریه که در مرز دو کشور واقع شده است، منتقل شود.
گاز عراق پس از انتقال به سوریه در اختیار مصرف کنندگان سوری قرار می گیرد یا به ترکیه و اروپا صادر خواهد شد.
▪ انتقال گاز مصر به رژیم صهیونیستی
رژیم صهیونیستی نیز به تازگی به جمع وارد کنندگان گاز مصر پیوسته است.
صادرات نفت مصر به رژیم صهیونیستی از طریق خط لوله ای به طول ۱۰۰ کیلومتر که بین شهر «العریش» و بندر «عسقلان» در نزدیکی «تل آویو» کشیده شده است به رژیم صهیونیستی صادر می شود.
● آنگولا
آنگولا دیگر کشور آفریقایی است که تا چند سال دیگر (سال ۲۰۱۱ میلادی) به جمع صادرکنندگان گاز طبیعی مایع شده (ال.ان.جی) خواهد پیوست.
پیش بینی می شود پروژه ال.ان.جی آنگولا سالانه ۱۰ میلیارد دلار فقط از محل مالیات برای دولت این کشور درآمد داشته باشد.
آنگولا که پس از پیوستن به سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در ماه ژانویه از اهمیت بیشتری در صحنه بین المللی برخوردار شد، قصد دارد در بازار جهانی ال.ان.جی نیز نقشی داشته باشد.
● سومالی
توجه کشورهای خارجی به سومالی را شاید بتوان محکم ترین دلیل برای اثبات ارزشمندی قاره سیاه در نظر کشورهای مصرف کننده دانست.
بهترین مثال، اقدام ریسک آمیز چین و تصمیم به فعالیت در سومالی است.
شرکت ملی نفت فراساحلی چین (سی.ان.او.او.سی) چند ماه قبل یک قرارداد مشارکت در تولید با سومالی امضا کرد.
این کشور واقع در شاخ آفریقا یکی از ناآرام ترین سرزمین های دنیا است و تا کنون چندان مورد توجه شرکت های بین المللی قرار نداشت، زیرا آنها حاضر نبودند برای به دست آوردن اندکی سود، خود را در معرض خطر قرار دهند، اما ظاهرا ۲۰۰ میلیارد فوت مکعب ذخایر گازی اثبات شده این کشور، چینی ها را کاملا فریفته خود کرده است.
● تشکیل «کمیسیون انرژی آفریقا»
افزایش اهمیت آفریقا در عرصه انرژی، لزوم داشتن نهادی برای انسجام بخشیدن به انرژی این قاره را بیشتر می کند. در همین راستا، چندی قبل شاهد تشکیل «کمیسیون انرژی آفریقا» بودیم. «کمیسیون انرژی آفریقا» که مقر و دبیرخانه آن در شهر الجزیره پایتخت الجزایر خواهد بود، سازکاری برای رایزنی و برقراری هماهنگی بین کشورهای آفریقایی در زمینه انرژی است.
اهداف «کمیسیون انرژی آفریقا» ایجاد استراتژی های نو و برنامه ریزی برای گسترش انرژی در آفریقا و نیز راه اندازی بانکی از داده های انرژی در آفریقا و همچنین تبادل اطلاعات و اخبار بین کشورهای عضو است.
حسین الحق، مدیر اجرایی موقت «کمیسیون انرژی آفریقا» ضمن بیان این مطلب که آفریقا ۹ میلیون بشکه در روز نفت تولید می کند اما تنها یک سوم از این میزان را مصرف می کند، گفت: باید کاری کرد که تولید آفریقا تمام نیازهای کشورهای غیر تولید کننده آفریقایی را که همچنان در حال وارد کردن نفت از خارج قاره هستند، تامین کند.
وی توسعه بخش پالایش و نیز شبکه حمل و نقل گاز و افزایش تولید برق را از جمله راه های دستیابی به این هدف برشمرد.
قاره آفریقا ۲/۷ درصد از ذخایر جهانی نفت، ۳/۷ درصد از ذخایر جهانی گاز و ۶ درصد از ذخایر زغال سنگ دنیا را در خود جای داده است.

سیما ناصری

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا