نگاهی به وضعیت هنر انیمیشن ایران از ابتدا تاکنون (۲)

علاوه بر این تا كنون حق نمایش برخی تولیدات انیمیشن كانون به صدا و سیما فروخته شده است. در ضمن كانون به طور مستمر فیلم های انیمیشن هنری را به سایر جشنواره های بین المللی جهت شركت در مسابقات ارسال می دارد كه تاكنون هنرمندان انیماتور ایرانی جوایز بسیاری كسب كرده اند و امیدواریم شاهد موفقیت های بیشتر هنرمندان ایرانی باشیم و باید بگویم كانون حمایت از فیلمسازان انیماتوری می كند كه مخاطب آثارشان كودك و نوجوان است ولی با این حال بنا به سنت گذشته یكی از مهمترین سیاست های كانون، حمایت از استعدادهای جوان و هنرمند است كه كانون نقش تهیه كننده را بازی می كند و مخارج و دستمزد هنرمندان را تقبل می كند و آنها می توانند از استودیوها و آتلیه های ویژه تهیه فیلم های انیمیشن در كانون استفاده كنند و در آینده نزدیك طرحی در دست داریم كه انیمیشن در مدارس راهنمایی كشور تدریس شود و شاهد انیمیشن های خوبی كه كودكان و نوجوانان در مدارس تولید می كنند خواهیم بود.» برگزاری آبرومندانه و منظم جشنواره و هجوم علاقه مندان برای تماشای مجموعه ای از بهترین فیلم های انیمیشن ایران و جهان، باعث رشد انیمیشن در ایران می شود. از دهه ۴۰ تا به امروز، كانون به عنوان اصلی ترین نهاد تولید فیلم انیمیشن شناخته شده است. جشنواره بین المللی پویانمایی تهران از آن جهت اهمیت فراوانی دارد كه محل نمایش آثار هنری انیماتورهای مستقل و محل رقابت شركت های خصوصی انیمیشن تازه تاسیس با یكدیگر و با سایر هنرمندان از جمله دیگر كشورهای جهان و محل خرید و فروش بین المللی آثار انیمیشن است كه تاثیر مستقیم روی تولید آثار هنرمندان انیماتور ایرانی از نظر كمی و كیفی دارد و از طرفی دیگر فروش آثار تولید شده كه در آرشیوها و انبارهای دولتی و شركت های نیمه دولتی و غیردولتی و منازل هنرمندان تلنبار شده است را تسهیل می كند. اعلام ایجاد بازار فیلم های انیمیشن در سومین جشنواره بین المللی فیلم های پویانمایی تهران سال ،۱۳۸۱ هنرمندان انیماتور را دلگرم تر كرد.
•نسل دوم و سوم و مدیریت انیمیشن
پس از انقلاب، انتقادات و حملات شدید و تندی كه خواستار انحلال كانون به عنوان نمادی از دوران طاغوت شد، كانون را تا مرز انحلال پیش برد. ولی با نظر مساعد شهید رجایی و شهید باهنر و شورای انقلاب، حیات مجدد كانون در فضای فرهنگی كشور تداوم یافت اما فضای فكری و روشنفكرانه كانون به طور كلی تغییر یافت و انیماتورهای نسل اول به كارهای دیگری مشغول شدند. این بحران انیماتورهای كانون را به ركود ده ساله سوق داد. بنابراین نسل دوم انیمیشن ایران در این دوران كه بستر مناسبی برای تولید فیلم انیمیشن وجود نداشت، از نظر كمی و كیفی نتوانستند ادامه دهنده راه انیماتورهای نسل اول باشند گرچه در این میان تلاش هایی برای حضور انیمیشن ایران در عرصه بین المللی و داخلی شد. از شاخص ترین چهره های پس از انقلاب می توان از وجیه الله فردمقدم، مهین جواهریان، بهروز یغمائیان، عبدالله علیمراد، احمد عربانی و ... نام برد. فیلم «كوه جواهر» اثر عبدالله علیمراد برنده جایزه بهترین فیلم كوتاه جشنواره كاروسل كانادا سال ۱۹۹۵ و جایزه فیل نقره ای جشنواره حیدرآباد هندوستان و تقدیرنامه یونیسف جشنواره برلین در سال ۱۹۹۵ شد و احمد عربانی (كاریكاتوریست و انیماتور) فیلم مستقل خودش به نام «تبر» را ساخت كه بارها از تلویزیون پخش شد. مهین جواهریان (انیماتور، گرافیست) می گوید: «یكی از دلایل مهم ركود تولید انیمیشن، دوران جنگ عراق با ایران است ولی از زمانی كه جنگ پایان یافت و كامپیوتر به خانه ها راه یافت و جشنواره پویانمایی تهران برگزار شد این هنر در ایران متحول شد. تولید انیمیشن بسیار سخت است و سرمایه گذاری و صبر فراوان می خواهد ولی متأسفانه هنوز در ایران مدیریت فیلمسازی انیمیشن برای مخاطب عام را یاد نگرفته ایم. در فیلم زنده تصمیم گرفته می شود، سپس كلید زده می شود ولی در انیمیشن چند سال قبل باید تدارك دیده باشی و پس انداز عوامل متخصص می خواهد و سرمایه و صبر زیادی طلب می كند كه متأسفانه باید بگویم تهیه كننده خصوصی در انیمیشن برای مخاطب عام «تجاری» نداریم. بنابراین انیمیشن حمایت واقعی واقعی واقعی دولت را می خواهد. نسل سوم انیماتورهای ایرانی از اولین جشنواره پویانمایی تهران تا چهارمین جشنواره، آثار خود را به نمایش گذاشتند كه اسامی تعدادی از مهمترین هنرمندان این نسل عبارت است از: علیرضا گلپایگانی، فرخنده ترابی و ....
از میان تعداد زیاد انیماتورهای نسل سوم خانم فرخنده ترابی به همراه مرتضی احدی با فیلم «شنگول و منگول» جایزه نشان لیاقت شیكاگو ،۲۰۰۰ جایزه بزرگ ویسامبورگ فرانسه ،۲۰۰۱ جایزه فیلم های برتر زاگرب ،۲۰۰۲ جایزه فیل نقره ای حیدرآباد هندوستان ،۲۰۰۱ نشان طلایی قاهره ۲۰۰۱ و جایزه بز طلایی بهترین فیلم آله كینو لهستان ۲۰۰۱ و تعداد دیگری جایزه های بین المللی را ربود. و فیلم «حفره» اثر وحید نصیریان جایزه نقره جشنواره ابنس، اتریش ۱۳۸۳ و جایزه بهترین انیمیشن اُدنزه، دانمارك در همان سال را ربود و فیلم «ضد نور» اثر وحید نصیریان جایزه نقره یونیكا در لوكزامبورگ و چند جایزه بین المللی دیگر را كسب كرد. واضح است كه ثبت و بررسی جوایز بین المللی از آن جهت اهمیت دارد كه نشانگر كیفیت برتر آثار تولید شده است. فرشید شفیعی (انیماتوریست و تصویرگر) می گوید: «من معمولاً خودم تهیه كننده آثارم هستم و در انیمیشن خودم را مدیون جشنواره پویانمایی تهران و كامپیوتر شخصی ام می دانم. تنها جایی كه می توانم آثارم را به نمایش درآورم همین جشنواره های پویانمایی تهران است و برای فروش آثارم ناچار هستم به تنها جایی كه آثارم را می خرد، یعنی كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان، مراجعه كنم و ترجیح می دهم با كانون همكاری كنم چرا كه كانون ارتباطات جشنواره ای خوبی دارد و فیلم های انیمیشن خریداری شده و تولیدشده اش را سریعاً به جشنواره های مهم بین المللی ارسال می دارد و این موضوع برایم از نظر ارزشیابی كیفیت كارهایم خیلی مهم است.» علاوه بر تاثیر مستقیم جشنواره های پویانمایی، سهم دانشگاه هایی كه انیمیشن تدریس می كنند و تعداد زیادی از علاقه مندان به این رشته را آموزش داده اند، از قبیل دانشگاه هنر، دانشكده سینما تئاتر، دانشكده تربیت مدرس، دانشكده صدا و سیما و آموزشگاه های دولتی و غیردولتی دیگر در افزایش تعداد هنرمندان این رشته كم نیست ولی از نظر آماری در میان آثار هنرمندان انیماتور نسل سوم، كمتر شاهد موفقیت های بین المللی هستیم. كمیت زیاد انیماتورها و تولیدات فراوان انیمیشن به ویژه در تولید انیمیشن های تجاری در سطح كیفی پایین، یكی از ویژگی های نسل سوم انیمیشن ایران است كه كمتر به كیفیت آثارشان می اندیشند.وحید نصیریان (انیماتور و نقاش) می گوید: «كافی است به تاریخ انیمیشن ایران نگاهی بیندازیم. حمایت مالی و معنوی دولت و مؤسسات خصوصی و مدیریت تولید انیمیشن عوامل مهم رشد انیمیشن نسل اول است. حمایت دولتی اگر با شناخت كافی و توسط افراد دست اندركار و متخصص بنا شد، آثار زیانباری دارد كه هم اكنون شاهد هستیم.كشور ژاپن ابتدا پیكره انیمیشن هنری و مستقل خود را قدرتمند ساخت و فیلم های كوتاه هنری با كیفیت عالی ساخت، سپس اقدام به تیراژسازی و سری سازی فیلم های كارتون پرداخت. در كشورهای اروپای شرقی، آمریكا، كانادا و .. نیز همین طور بوده است. ولی در ایران می بینیم برعكس است و در این جا كیفیت و هویت و شناسنامه آثار تولید شده مهم نیست هدف فقط پول درآوردن است آن هم با سیاست ها و سلیقه های افرادی كه از انیمیشن هیچ نمی دانند. بچه ایرانی به راحتی كارتون «شرك» و «در جست وجوی نیمو» و ... را از سوپرماركت سر كوچه تهیه می كند و می بیند و تفاوت كیفیت را می فهمد، بچه های ایرانی آگاه هستند و مجبور نیستند سلیقه های بد را انتخاب كنند. بچه ها ترجیح می دهند كارتون «فوتبالیست ها»ی ژاپن را ببینند حالا چرا ما نمی توانیم فوتبالیست های خودمان را بسازیم؟ مدیران دولتی نمی توانند سلیقه مردم را پایین بیاورند و یا سلیقه خودشان را به مردم تحمیل كنند حتی با دادن رانت های كلان. در تلویزیون اگر فیلم انیمیشن تجاری خوب تولید و پخش شود بیننده هم پیدا می كند و دیگر مردم دست به دامان CD و فیلم های ویدئو و ماهواره و DVD و ... نمی شوند. فیلمسازان مستقل و هنری دچار بحران هستند و برای گذران زندگی ناچارند تیزر تبلیغاتی بسازند و یا اینكه دست كم آثار هنری خود را به جشنواره های خارجی بفرستند، درست همان اتفاقی كه در سینما و كاریكاتور افتاد. اتفاقاً بد هم نیست چون آثار هنری و با كیفیت بالا، در خارج كشور حمایت می شود و انیمیشن های خوب را شبكه های تلویزیونی بین المللی می خرند. به عنوان مثال وقتی نتوانستم هیچ كدام از آثارم را در ایران بفروشم حق پخش فیلم «حفره» خودم را به شبكه ۴ انگلیس فروختم. وقتی كه كارم را به كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان می برم و نمی خرند و می گویند مخاطب این كار، كودك و نوجوان نیست و یا اینكه ارقام پایین می دهند، آدم را دلسرد می كنند. به هرحال اگر حمایتی هست باید ابتدا از فیلمسازان انیمیشن هنری و مستقل دریغ نكنند وگرنه این كه حمایت نیست بلكه تخریب و نابودی كامل هنرمندان این رشته است. مگر چند نفر در ایران هستند كه ثابت كرده اند كیفیت آثارشان در سطح خوبی است؟ پس چرا حمایت نمی شوند؟ در آخر باید بگویم اگر كامپیوتر و اینترنت نبود استقلال انیمیشن به طور كلی زیر سؤال می رفت. من و امثال من هم كار خودمان را می كنیم و هر سال با هر بدبختی كه شده در آتلیه و منزلم فیلم خودم را می سازم و تا زمانی كه احتیاج به بیان دارم كار می كنم چون انیمیشن هنر است و در این اوضاع نابسامان، هنر انیمیشن در ایران نه تنها پیشرفتی نداشته است بلكه به نظر من عقب تر هم رفته است. وقتی می توانیم انیمیشن و كارتون های خوب بسازیم چرا بد كار می كنیم؟ انیمیشن كه فقط تام و جری نیست، انیمیشن های هنری هم وجود دارد كه پایه و اساس ساخت انیمیشن های تجاری خوب مثل تام و جری است پس چرا این همه پول برای تخریب انیمیشن در ایران خرج می شود؟!»
پی نوشت ها:
۱- نورمن مك لارن، از فیلمسازان مشهور جهان انیمیشن، مكتب كانادا ۲- درخت آسوریك همان طور كه در متن كتاب خوانده می شود درخت نخل است ولی به اشتباه درخت سرو معرفی می شود.۳- برگرفته از كتاب «تاریخچه انیمیشن در ایران» نوشته مهین جواهریان.