دیدگاه برنامه درسی هدیه های آسمان در باره ارزشیابی چیست؟

الف) بدیهی است که مطابق آموزه های تعلیم و تربیت دینی، به خاطر سپردن مجموعه ای از اطلاعات و متراكم ساختن محفوظات، رغبتی برای به عمل درآوردن دانستنی ها در فرد ایجاد نخواهد كرد و انجام اعمال و آداب دینی هم بدون آن كه باور و ایمانی همراه آن باشد, ارزش چندانی ندارد. همچنان كه احساسات و عواطف دینی، آن گاه مطلوب و ارزشمندند كه پشتوانه ای از علم و معرفت داشته باشند و در این صورت است كه می توان انتظار داشت انجام اعمال دینی، استمرار داشته و فرد، در موقعیت های مختلف، به انجام وظایف و تكالیف دینی خود پایبند باشد. به این ترتیب، در تعلیم و تربیت دینی، می خواهیم دانش آموزان، مفاهیم و مطالب دینی را درك كنند، به كسب معرفت بیشتر و نیز عمل به دانسته ها علاقه مند شوند اعمال و وظایف دینی را با آگاهی و انگیزه ای واقعی، به صورتی مستمر و مداوم ، انجام دهند.
به عبارت دیگر ، تعلیم و تربیت دینی به دنبال افزایش دانایی و توانایی دانش آموزان برای دیندار شدن آن هاست واین چیزی نیست كه با طرح سؤا ل ها و پرسش های معمولی كلاسی، قابل ارزشیابی باشد، بلكه شیوه هایی را می طلبد كه طی آن تمامی حركات و اعمال و رفتار دانش آموز مورد توجه آموزگار قرار گرفته و معلم توانمند و آگاه ، آن چه را به او می آموزد ، در نگاه ، حركات ، گفتار و رفتارش ببیند و دریابد.
این كه هر دانش آموزی ، مطابق با سرعت انتقال و توان یادگیری خود می آموزد، واقعیتی غیر قابل انكار است . اما این را نیز نمی توان نادیده گرفت كه هر دانش آموزی، چه کسی كه سریع می آموزد و چه آن كه دیرتر یاد می گیرد، می تواند احساسات دینی خود را به گونه ای بروز دهد؛ به طوری كه بتوان در رفتار, گفتار و حركات او ردپایی از تحقق اهداف برنامه درسی را مشاهده كرد. تغییر ملاك های قضاوت و نگرش آموزش دهندگان ، موجب می شود كه فرصت بیشتری برای بروز استعدادهای عاطفی و مهارتی دانش آموزان - بخصوص آن هایی كه از مایه های دینی و مذهبی بالاتری برخوردارند ولی در توسعه دایره محفوظات خود، موفقیت كمتری دارند- فراهم آید. به همین جهت برای قضاوت نهایی در مورد پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، آموزگار باید به جمع بندی مشاهدات خود در طول سال تحصیلی اقدام نماید .
باید از یك سوء برداشت پرهیز شود و آن این كه توجه به قلمروهای نگرشی و مهارتی دانش آموزان بدین معنا نیست كه به میزان دینداری آنان نمره بدهیم و مثلا به كسی كه در نماز جماعت شركت می كند یا راست می گوید یا غیبت دیگران را نمی كند ، نمره ی كامل بدهیم . این امور اساسا قابل نمره دادن نیستند.
ایمان و عمل دو شاخصه اصلی دین داری انسان ها هستند. دو ویژگی کاملا منحصر به فرد و شخصی که به هیچ عنوان قابل ارزشیابی توسط کسی (جز خداوند متعال) نیست. ما بر این اعتقادیم که ارزشیابی ایمان و عمل دینی افراد نه تنها میسر نیست بلکه مفسده بر انگیز و منحرف کننده است. بلکه آن چه در یک فرایند آموزشی می تواند/ باید مورد ارزشیابی قرار گیرد, صرفا یادگیری افراد است .دانش , نگرش و تواناییهایی که طی فرایند یاددهی- یادگیری به آنان آموخته می شود و اگر همه جانبه و اثر بخش باشد می تواند شخصیت و منش آنان را شکل دهد. بنابراین, ما بر این نکته تاکید داریم که اساسا رابطه تابعی مستقیم و بسیار قوی میان آموخته های افراد و میزان ایمان و عمل دینی آنان وجود دارد. با تکیه بر همین رابطه است که می توان امیدوار بود که درس دینی و آموخته های کودکان (از طریق فرایند یاددهی) تاثیر مثبت و قابل توجهی در ایمان و عمل آن ها داشته باشد.
ب) نباید با آزمون ها و امتحانات مشكل و دلهره آور، در دانش آموزان، احساس ناخوشایندی نسبت به درس دینی ایجاد شود و یا تعدادی از آن ها موفقیت در این زمینه را برای خود، امری دشوار و یا ناممكن تلقی كنند. اگر كودك، در مورد انجام تكلیفی، خود را ناموفق و شكست خورده تلقی كند، نسبت به آن كار، احساس بدی پیدا كرده و چنین احساسی حتی او را از یادگیریهای بعدی باز می دارد. زیرا هم تمركز حواس روی جزئیات مطلب یادگرفتنی را از او می گیرد و هم موجب فرار او از موقعیت های مشابه (تجاربی كه كودك به آن بسیار نیاز مند است) می شود. اهمیت ممانعت از ایجاد چنین احساسی، بویژه در مورد موضوعاتی كه صرفا یك ماده درسی تلقی نمی شود (بلکه تمام زندگی امروز و آینده دانش آموزان را تحت الشعاع قرار می دهد) به مراتب بیشتر است . به همین خاطر، هیچ دانش آموزی نباید در درس دینی، احساس ناتوانی و تفاوت با دیگران و در پی آن احساس شكست پیدا كند.
از آن جا كه رقابت میان فردی برای دانش آموزان ابتدایی، اضطراب آفرین و گاهی ناامید كننده است، وضعیت هر كودك، نخست باید به نسبت خودش و پیشرفتی كه حاصل كرده، سنجیده و برآورد گردد. به عبارت بهتر، آنچه مهم است، رقابت هر دانش آموز با خود اوست, نه با دانش آموزان دیگر. توانایی و سرعت یادگیری دانش آموزان، بسیار متفاوت است و كافی است معلم، هر دانش آموز را از این نظر، به خوبی شناخته و به او كمك نماید تا از توان خود استفاده كند. هر دانش آموز باید به صورت ایده آل ، به حد نهایی توان یادگیری خود برسد . در نتیجه ، معلم باید به تک تک بچه ها، فرصت و اطمینان دهد تا بتوانند بهترین كار را ارائه دهند.

حسین اویسی
۱ـ شاید زیان آورترین جنبه روش نمره گذاری بر اساس رقابت ، تاثیر آن بر استنباطی است كه دانش آموز از خود و انتظارات معلم دارد . وقتی دانش آموزان ، اولین بار ، برای نمره رقابت می كنند ، آن هایی كه در نخستین آزمون های سال های اول دبستان در رده پایینی قرار می گیرند ، دوره مدرسه را با احساس شكست شروع می كنند كه همین منجر به احساس طردشدگی یا بی كفایتی می شود . ... به علاوه بعد از ارزش یابی اولیه معلم ، بدون این كه بخواهند ، احتمالا قربانی انتظارات بالا یا پایین می شوند . حتی اگر معلم ، به گزارش های قبلی توجه نكند ، این تجارب دانش آموزان ، احتمالا آن ها را مجبور می كند كه به عنوان یادگیرنده خوب یا بد عمل كنند .
در این باره مراجعه كنید به: رابرت بیلر . كاربرد روان شناسی در آموزش . جلد دوم ، ترجمه پروین كدیور ، تهران ، مركز نشر دانشگاهی ، ۱۳۷۱