آیا می‌دانید صفر از کجا آمد؟

یکی از معمول ترین سوال هایی که مطرح می شود این است که؛ چه کسی صفر را کشف کرد؟ البته برای جواب دادن به این سوال به دنبال این نیستیم که بگوییم شخص خاصی صفر را ابداع و دیگران از آن زمان به بعد از آن استفاده می کردند.
نخستین نکته مهم در مورد عدد صفر این است که این عدد دو کاربرد دارد که هر دو بسیار مهم است؛ یکی از کاربردهای عدد صفر این است که به عنوان نشانه ای برای جای خالی در دستگاه اعداد (جدول ارزش مکانی اعداد) به کار می رود. بنابراین در عددی مانند ۲۱۰۶ عدد صفر استفاده شده تا جایگاه اعداد در جدول مشخص شود که به طور قطع این عدد با عدد ۲۱۶ کاملا متفاوت است.
دومین کاربرد صفر این است که خودش به عنوان عدد به کار می رود که ما به شکل عدد صفر از آن استفاده می کنیم. هیچ کدام از این کاربردها تاریخچه پیدایش واضحی ندارند. در دوره اولیه تاریخ کاربرد اعداد بیشتر واقعی بوده تا عصر حاضر که اعداد مفهوم انتزاعی دارند. به طور مثال، مردم دوران باستان اعداد را برای شمارش تعداد اسبان هاو ... به کار می برند و در این گونه مسائل هیچ گاه به مسئله ای برخورد نمی کردند که جواب آن صفر یا اعداد منفی باشد.
بابلی ها تا مدت ها در جدول ارزش مکانی هیچ نمادی را برای جای خالی در جدول به کار نمی بردند. می توان گفت از نخستین نمادی که آنها برای نشان دادن جای خالی استفاده کردن گیومه بود. مثلا، عدد۶» ۲۱ نمایش دهنده ۲۱۰۶ بود. البته باید در نظر داشت که از علائم دیگری نیز برای نشان دادن جای خالی استفاده می شد ولی هیچ گاه این علائم به عنوان آخرین رقم آورده نمی شدند بلکه همیشه بین دو عدد قرار می گیرند به طور مثال عدد «۲۱۶ را با این نحوه علامت گذاری نداریم.
به این ترتیب به این مطلب پی می بریم که کاربرد اولیه عدد صفر برای نشان دادن جای خالی اصلا به عنوان یک عدد نبود. البته یونانیان هم خود را از نخستین کسانی می دانند که در جای خالی از صفر استفاده می کردند، اما یونانیان دستگاه اعداد (جدول ارزش مکانی اعداد) مثل بابلیان نداشتند. اساسا دستاوردهای یونانیان در زمینه ریاضی بر مبنای هندسه بوده و به عبارت دیگر، نیازی نبود که ریاضیدانان یونانی از اعداد نام ببرند زیر آنها اعداد را به عنوان طول خط مورد استفاده قرار می دادند.
البته بعضی از ریاضیدانان یونانی ثبت اطلاعات نجومی را بر عهده داشتند. در این قسمت به نخستین کاربرد علامتی اشاره می کنیم که امروزه آن را به این دلیل که ستاره شناسان یونانی برای نخستین بار علامت ۰ را برای آن اتخاذ کردند، عدد صفر می نامیم. تعداد معدودی از ستاره شناسان این علامت را به کار بردند و قبل از اینکه سرانجام عدد صفر جای خود را به دست آورد، دیگر مورد استفاده قرار نگرفت تا اینکه در ریاضیات هند ظاهر شد. هندیان کسانی بودند که پیشرفت چشمگیری در اعداد و جدول ارزش مکانی اعداد ایجاد کردند و از صفر برای نشان دادن جای خالی در جدول استفاده کردند.
اکنون نخستین حضور صفر را به عنوان یک عدد مورد بررسی قرار می دهیم. نخستین نکته ای که می توان به آن اشاره کرد این است که صفر به هیچ وجه نشان دهنده یک عدد به طور معمول نیست. از زمان های دور اعداد به مجموعه ای از اشیاء نسبت داده می شدند و در حقیقت با گذشت زمان مفهوم صفر و اعداد منفی که از ویژگی های مجموعه اشیاء نتیجه نمی شدند، ممکن شد.

منبع : روزنامه کارگزاران