بمباران لیزری چشم

- سالانه بیش از دو میلیون نفر در آمریکا لیزر می‌کنند.
- دختر جوانی بعد از انجام عمل لیزر نابینا شد!؟
- مرد جوانی که برای برطرف کردن شماره ۲-۵/۱ چشمش لیزر کرد، هم اکنون به زحمت ده درصد از دیدش باقی مانده است!
- مرد ۵۰ ساله‌ای بعد از یک عمل لیزر که شماره چشمش را از ۹ به ۵/۱ تقلیل داد، با برای بار دوم لیزر کرد و هم‌ اکنون وسعت دیدش به زحمت به ۷ تا ۸ متر می‌رسد!؟
شنیدن، خواندن و تکرار این تجربه‌های تلخ، اگرچه جامعه را با موجی از استرس و ترس نسبت به اعمال رفع عیوب انکساری روبه‌رو می‌کند، اما همیشه علاج واقعه قبل از وقوع ارزشمندتر است.
چشم دریچه‌ای کوچک و اسرارآمیز است به دنیای پیرامون که برای هر قسمت آن (قرنیه، شبکیه و...) تخصص خاصی وجود دارد. زمانی که نور از مردمک عبور می‌کند، انقباض عضلات چشم باعث ایجاد ضخامت مناسب در عدسی می‌شود و در نتیجه بهترین تصویر را می‌بینیم. این تصویر روی شبکیه متمرکز می‌شود. هر گاه این تصاویر به دلیل عیوب انکساری (نزدیک‌بینی، دوربینی، آستیگماتیسم و پیرچشمی) روی شبکیه متمرکز نشوند، فرد دچار مشکلاتی در دید می‌شود و قادر به دیدن تصاویر واضحی از جهان پیرامونش نخواهد بود و آشناترین کلید حل این معما عینک بوده و هست. اشتباه نکنید! آشناترین و شاید بهترین، اما نه تنها روش.
در سال‌های اخیر شاهد ظهور جراحی‌های رفع عیوب انکساری چشم با استفاده از لیزر در سراسر دنیا بوده‌ایم. جراحی‌هایی که شبهه‌ها و دودلی‌های فراوانی را برای مردم به ارمغان آورده‌اند. اگرچه انجام هیچ جراحی‌ای بدون تحقیق و بررسی کافی اقدامی منطقی به نظر نمی‌رسد، اما باید اعتراف کنیم که همیشه اولین داوطلب‌ها در هر موضوعی آدم‌های ریسک‌پذیرتر و اهل خطرتری هستند. البته این جسارت همیشه هم بی‌خطر نیست، به خصوص زمانی که پای چشم در میان باشد. کسانی که حاضر شدند در گروه نخستین تجربه‌های چشم پزشکان لیزر قرار گیرند، احتمال آسیب بیشتری داشته‌اند. آیا خود چشم‌پزشک‌ها اهل چنین ریسک‌هایی هستند؟
یکی از چشم‌پزشک‌های با تجربه در این خصوص می‌گوید: اگر ده سال پیش از من می‌پرسیدند آیا چشم‌پزشک‌ها هم حاضر به جراحی چشم خود با لیزر می‌شوند، می‌گفتم: «نه، خیلی به ندرت» اما حالا می‌گویم: «بله»!
با تمام فراز و نشیب‌ها، درد و قبول‌های جراحی‌های رفع عیوب انکساری با لیزر، این روش‌ها موفق شدند جای خود را در کل دنیا و ایران باز کنند و رفته‌رفته عدم اعتماد و حتی خشم مقطعی مردم نسبت به خود را کاهش دهند و مانند بسیاری از تکنولوژی‌های دیگر، با مرهم زمان جای خود را در بین مردم و علم باز کنند. باید این نکته را در نظر داشت که همیشه در هر جراحی احتمال خطا و آسیب وجود دارد، اما با بررسی و انتخاب درست می‌توان این آسیب‌ها را به حداقل رساند؛ این چیزی است که تجربه هزاران هزار جراحی چشم با لیزر، در اختیار دنیا قرار داده است.
● نخستین جراحی‌های چشم
جراحی چشم از سال‌ها پیش در کشورهای مختلف دنیا انجام شده است. تا جایی که در تاریخ پزشکی آمده: ابوعلی سینا برای برطرف کردن آب‌مروارید، چشم بیماران را جراحی می‌کرد. هندی‌ها هم در این زمینه فعالیت‌هایی داشته‌اند،‌ تا این‌که به تدریج علم پزشکی نیز همگام با سایر علوم پیشرفت کرد و در قرن حاضر سریع‌تر از همیشه به موفقیت‌های چشمگیری دست یافت. اولین وسیله‌ای که برای رفع عیوب انکساری در دنیا مورد استفاده قرار گرفت عینک بود و سپس لنزهای تماسی که خطرات خاص خودشان را به دنبال داشتند وارد عرصه چشم پزشکی شدند. در جنگ جهانی دوم و در طی حوادثی که برای چشم برخی از بیماران اتفاق می‌افتاد احساس شد قرنیه بعضی افراد بعد از عمل، دید بهتری پیدا می‌کند و همین مسأله آغاز چنین عمل‌هایی در دنیای پزشکی شد. نخستین بار یک پزشک روسی با ایجاد برش‌هایی به وسیله تیغ الماس روی قرنیه، موفق شد مقداری از شماره چشم بیماران نزدیک‌بین را اصلاح کند و بعدها این روش توانست تا حدودی چشم‌های آستیگمات را نیز مداوا کند، اما سال‌ها وقت لازم بود تا پزشک‌ها راه‌های کم خطرتر و راحت‌تری بیابند.
● وقتی لیزر آمد
حدود پانزده سال پیش اولین تجربه استفاده از لیزر در جراحی چشم در آمریکا انجام شد و سه سال بعد دانشگاه بقیه‌الله نخستین دستگاه لیزری را به ایران آورد. «PRK» ابتدایی‌ترین جراحی چشم با استفاده از لیزر بود. در این روش به وسیله تیغ مخصوصی پوسته روی چشم برداشته می‌شود و روی سطح قرنیه لیزر می‌گردد. بعد از عمل زخمی ایجاد می‌شود که ترمیم آن ۴ تا ۵ روز طول می‌کشد، در این مدت بیمار دچار اشک‌ریزی، قرمزی و ترس از نور است. «PRK» در بیماران نزدیک‌بین و آستیگمات کارایی خوبی دارد اما در چشم‌هایی با شماره‌ بیشتر از ۳ تا ۴ باعث ایجاد کدورت‌ در چشم می‌شود. به دلیل وجود درد و محدودیت‌های PRK، چشم‌پزشکان تحقیقات خود را برای یافتن راه حل بهتری ادامه دادند تا زمانی که و لیزیک «LASIK» وارد عرصه پزشکی شد.
● لیزیک چیست؟
جراحی لیزیک فقط ۶ تا ۸ دقیقه طول می‌کشد. در این جراحی به وسیله قطره بی‌حسی موضعی، سطح چشم ملتحمه و قرنیه را بی‌حس می‌کنند و بیمار در حین جراحی جز احساس فشار مختصری در مرحله‌ای از لیزیک هیچ درد دیگری احساس نمی‌کند.
قبل از شروع لیزیک در حالی که بیمار روی تحت جراحی خوابیده و چشمانش کاملاً بسته است با بتادین اطراف چشم او را ضد عفونی می‌کنند و سپس شال مخصوص را روی صورت بیمار قرار می‌دهند. به کمک وسیله مخصوص پلک‌ها را ثابت می‌کنند و از بیمار می‌خواهند به نور قرمز چشمک‌زن نگاه کند، در این مرحله دوباره لبه پلک‌ها و داخل چشم‌ها را شستشو می‌دهند و چشم را با دستگاه مخصوص ثابت می‌کنند. در این زمان بیمار نورهای دستگاه را نمی‌بیند یا تار می‌بیند. با دستگاه برش، لایه نازکی از قرنیه به ضخامت ۱۳۰ تا ۱۶۰ میکرون بلند می‌شود و انحنای قرنیه زیر آن با لیزر تراشیده می‌شود تا ضخامت قرنیه کم شود.
بعد از اتمام کار، لایه را مجدداً بدون هیچ بخیه‌ای به محل قبلی برمی‌گردانند. دو یا سه ساعت بعد از عمل، بیمار دردی نخواهد داشت و احساس ناراحتی نمی‌کند. این روش کم‌دردترین روش در جراحی‌های رفع عیوب انکساری است.
دکتر مصطفی نادری مدیر گروه چشم دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله در این خصوص می‌گوید: «در سن ۱۸ تا ۲۰ سالگی اگر شماره چشم برای دو سال ثابت باشد و در صورتی‌که مانع دیگر چشمی وجود نداشته باشد، می‌توان لیزیک انجام داد. حداکثر سن برای این عمل بستگی به سلامت کامل چشم، شماره چشم داوطلب و نظر جراح دارد که از ۵۰ تا ۶۰ سالگی متفاوت است.
این فوق‌تخصص پیوند قرنیه در ادامه یادآور می‌شود: «قبل از عمل شماره عینک بیمار و بهترین دیدی که می‌تواند داشته باشد مشخص می‌شود و وضعیت چشم بیمار، پلک‌ها، قرنیه و داخل چشم مورد بررسی قرار می گیرد. در صورتی که جز عیوب انکساری مشکل جدی در چشم وجود نداشته باشد، یک‌سری آزمایش‌های تکمیلی انجام می‌شود. این آزمایش‌ها شامل آزمایش تعیین ضخامت قرنیه و عکس‌برداری از چشم است. در معاینه عمومی هم بهتر است بیمار برخی از بیماری‌های خاص مثل دیابت پیشرفته (مرض قند) را نداشته باشد.» اصلاح نزدیک‌بینی با روش لیزیک از حداقل ۲۵/۱ نمره (مگر آن‌که توأم با مقدار بالای آستیگاتیسم باشد) تا بالاترین مقدار (که معمولاً بین ۱۲ تا ۱۵ نمره است) آن امکان‌پذیر است. برای آستیگماتیسم، به شرط آن‌که منظم باشد، از حداقل ۷۵ صدم درصد تا حداکثر ۷ نمره قابل اصلاح است. برای افراد دوربین نیز با برنامه‌های کامپیوتری جدید، اصلاح مقداری از شماره دوربینی امکان‌پذیر است. اما براساس تجربه‌های حاصل از بیماران دوربینی که تحت عمل قرار گرفته‌اند، مقداری از دوربینی اصلاح‌شده، مجدداً بازمی‌گردد. شماره‌های ۴ تا ۵ نیز، از بین سایر شماره‌های دوربینی، بهترین نتایج را از چنین عمل‌هایی گرفته‌اند.
البته فراموش نکنید تمام موارد یادشده به صورت تقریبی است و قضاوت نهایی انجام عمل و پیش‌بینی نتیجه به عهده جراح است و در واقع این جراحی حاصل توافق بیمار و پزشک است.
دکتر عباد هادیان، متخصص چشم می‌گوید: «اگرچه به وسیله لیزیک می‌توان نمره‌های بالای چشم را نیز اصلاح کرد، اما این مسأله ارتباط مستقیمی با میزان ضخامت قرنیه دارد. چون در لیزیک یک سطح را برمی‌داریم، در نتیجه ضخامت سطح مانده مهم است. اگر نمره چشم بیماری بسیار بالا و ضخامت قرنیه او کم باشد، به وسیله لیزیک نمی‌توان به طور کامل دید او را اصلاح کرد و مقداری از شماره عینک او باقی خواهد ماند.»
در شماره‌های بالا با ضخامت قرنیه کم، ‌بهتر است از روش PRK به جای لیزیک استفاده شود؛ زیرا در PRK قرنیه کمتر دست‌کاری می‌شود. در لیزیک، قرنیه به وسیله لیزر حدود ۱۳۰ تا ۱۶۰ میکرون تراشیده می‌شود و وقتی یک بار دیگر چنین بیماری با شماره ۱۰ مورد عمل قرار گیرد، یعنی حدود ۱۵۰ تا ۱۸۰ میکرون از قرنیه او باید دوباره تراشیده ‌شود، به این شکل مقدار زیادی از قرنیه دستکاری می‌شود. اما در PRK فقط ۱۵۰ تا ۱۸۰ میکرون، قرنیه دستکاری خواهد شد. در هر صورت داستان طولانی جراحی‌های رفع عیوب انکساری به همین جا ختم نشد و بعد از لیزیک روش جدیدتری به نام لازک «LASEK» آمد.
● وقتی لازک آمد
با آمدن لازک در سال ۱۹۹۹ بسیاری از محدودیت‌هایی که به دلیل نازکی قرنیه و مشکلاتی که برداشتن قرنیه به دنبال داشت، برطرف شد. لازک با استفاده از الکل، یا دستگاه (اپی‌لیزیک) انجام می‌شود. در این روش الکل ۲۰ درصد را به مدت ۲۰ ثانیه روی سطح قرنیه قرار می‌دهند تا اتصالات لایه سست و لایه یا پوسته چشم (به ضخامت ۵۰.۲۷۰ میکرون) برداشته شود و عمل لیزر انجام پذیرید. بعد از اتمام کار، این لایه به محل اولش برگردانده می‌شود. در روش دیگر با استفاده از دستگاه‌های مخصوص، لایه‌ای از پوسته چشم برداشته و لیزر انجام می‌شود. در تمام این روش بعد از لیزر یک لنز تماسی روی قرنیه می‌گذارند و ۳ - ۴ روز بعد از عمل، لایه برداشته‌شده ترمیم می‌شود.
دکتر مصطفی نادری فوق‌تخصص پیوند قرنیه می‌گوید: «انتخاب این عمل‌ها بر اساس ضخامت قرنیه و شماره چشم بیمار است. زمانی که شماره چشم بالا و ضخامت قرنیه پایین باشد، بهتر است عمل لازک انجام شود و زمانی که نمره چشم خیلی پایین است باز عمل لازک یا PRK ارجحیت دارند. اما در شماره‌های مابین، می‌توان به انتخاب بیمار از هر کدام از روش‌های لیزیک یا لازک استفاده کرد. عمل لازک به دلیل عدم لایه‌برداری به وسیله دستگاه، قابل اعتمادتر است. اما درد این عمل بیشتر از لیزیک است و برخلاف لیزیک که فردای روز جراحی ۹۰ درصد دید بیمار باز می‌گردد، در لازک تا چند هفته و حتی چند ماه، دید کامل نمی‌شود.»
دکتر عباد هادیان معتقد است: «اگر چه بهبودی در لیزیک سریع است اما باید مدت طولانی‌تری از چشم مراقبت کرد، زیرا در این عمل لایه قرنیه برداشته شده و هرگز به طور کامل نمی‌چسبد. بنابراین هنگام شیرجه‌زدن در آب، مالش چشم و... باید دقت لازم را انجام داد و از وارد کردن فشار به چشم پرهیز کرد.»
یکی از نکته‌های مهم در این جراحی‌ها، احتمال برگشت‌پذیری (بالا رفتن مجدد شماره چشم) است. البته نگران نباشید این احتمال بیشتر برای بیمارانی مصداق دارد که از قرنیه نازکی برخودار هستند یا در انتخاب پزشکشان دقت کافی به خرج نداده‌اند. در چنین مواردی نه تنها امکان برگشت‌پذیری وجود دارد، بلکه ممکن است چشم،‌ بدتر از روز نیز اول شود. معمولاً در لیزیک برگشت‌پذیری در ۶ هفته تا ۶ ماه و در لیزر PRK در یک سال اول مشاهده می‌شود.
حداقل شماره چشم ۵ درصد بیماران نزدیک‌بین، پیش‌رونده است و این گروه از جمله افرادی هستند که به آن‌ها توصیه می‌شود عمل نکنند و در صورتی‌که چنین عملی را انجام دهند باید به خاطر داشته باشند که لیزر به هیچ عنوان نمی‌تواند مانع از پیشرفت شماره چشم آن‌ها باشد. به طور مثال کسی که با شماره چشم ۴ لیزر می‌کند و نمره چشمش پیش‌رونده است و قرار است شماره چشمش در ۶ سال آینده ۲ شماره پیشرفت کند، با انجام عمل لیزر فقط شماره ۴ امروز برطرف می‌شود و دو سال بعد شماره چشم او ۲ خواهد شد. در صورتی‌که این بیماران از ضخامت قرنیه خوبی برخوردار باشند، با صلاح‌دید پزشک می‌توانند مجدداً جراحی کنند.● مراقبت‌های بعد از عمل
هر عملی حتی جراحی‌هایی مانند لیزیک و لازک که امروزه در زمره کم‌خطرترین عمل‌ها شناخته شده‌اند، نیاز به رعایت دقیق یک‌سری نکات دارند که در صورت رعایت نکردن این نکات ممکن است فرد، دچار عوارض بسیار وخیمی شود. عدم رعایت صحیح نکات بهداشتی در این دوران باعث ایجاد عفونت در چشم می‌شود و در صورت عدم مراجعه به موقع به پزشک یا قوی بود میکروب، امکان نابینایی در فرد وجود دارد. البته برطبق آمار، بروز عفونت در این جراحی‌ها بسیار پایین است. (این آمار در لنزهای تماسی حدود یک درصد گزارش شده است.)
در هر صورت اغلب پزشکان بعد از عمل توصیه می‌کنند بیمار ۲ تا ۴ ساعت بعد از جراحی، هر چهار ساعت یک قطره آنتی‌بیوتیک و هر دو ساعت یک قطره بتامتازون (برای کاهش التهاب و ترمیم) در چشم بریزد. توجه داشته باشید این قطرات به هیچ عنوان نباید با هم ریخته شوند؛ زیرا قطره دومی، قطره اول را می‌شوید و اثر ان را از بین می‌برد. بیمار در روز اول جراحی باید در یک اتاق تقریباً تاریک با چشمان بسته استراحت کند و به هیچ عنوان با دست یا دستمال، چشم را مالش ندهد و پاک نکند. در صورت ریزش اشک از چشم نیز آن را از روی گونه پاک کند.
اگر بعد از عمل لیزیک چشمتان خشک شد، نگران غدد اشکی خود نشوید؛ زیرا برداشتن لایه و قطع شدن اعصاب سطح قرنیه کمی وضعیت اشکی شما را تغییر داده و باعث خشکی چشم شما شده و با استفاده از داروهای اشک‌آور و گذر زمان، مشکل شما حل خواهد شد. ملیحه زند، دخترجوانی است که چند سال پیش چشمش را لیزیک کرده، اما بنابه دستور پزشکش مجبور است تا پایان عمر از انجام ورزش‌های سنگین خودداری کند. او می‌گوید: «دکترم مرا از انجام هر کار سنگینی بر حذر داشته است.»
اما دکتر مصطفی نادری در این مورد می‌گوید: «این قضیه اصلاً ربطی به لیزیک ندارد. افرادی که دچار نزدیک‌بینی هستند، نیاز به عینک تنها یکی از مشکلاتشان است و مشکل دیگر آن‌ها نازکی زیاد شبکیه است که امکان دارد در طول زمان نازک‌تر نیز بشود و لیزر در این مورد نمی‌تواند کاری انجام دهد. این افراد باید به طور مستمر تحت نظر پزشک باشند و از انجام کارهای سنگین و وارد کردن ضربات محکم به چشم خودداری کنند، زیرا برای شبکیه چشم آن‌ها خطرناک است.»
● وقتی لیزر گران می‌شود
میانگین هزینه عمل لیزر برای هر دو چشم در ایران بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان است. این نرخ‌ها در مراکز مختلف، متفاوت هستند. به طور مثال بیمارستان فارابی برای عمل لیزر دو چشم ۳۵۰ هزار تومان و برای یک چشم، ۱۸۰ هزار تومان دریافت می‌کند، این رقم در کلینیک نور برای هر چشم حدود ۳۰۰ هزار تومان است و در بیمارستان بقیه‌الله برای دو چشم ۵۰۰ هزار تومان این در حالی است که بیمه‌های عادی، هزینه‌ای بابت این جراحی‌ها نمی‌پردازند و فقط برخی از بیمه‌های مکمل طرف قرارداد این مراکز برای شماره‌های بالا، درصدی از هزینه‌ را پرداخت می‌کنند.
با تمام این احوال، نرخ چنین جراحی‌هایی در ایران در مقایسه با کشورهای اروپایی و آمریکایی بسیار کمتر است. امروزه در این کشورها لیزرهایی به قیمت ۱۶۰۰ تا یک میلیون دلار انجام می‌شوند. این تفاوت قیمت‌ها بسته به نوع دستگاه متغیر است و می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین دلایل گرانی چنین عمل‌هایی، گرانی دستگاه‌های آن‌ها است. دستگاه‌های لیزر چشم از حدود نیم تا یک میلیون دلار قیمت دارند، هزینه نگهداری آن‌ها نیز سالانه بالغ بر ۸۰ هزار دلار است. به دلیل هزینه‌های سرسام‌آور قطعات و تعمیر این دستگاه‌ها، گاهی برخی از مراکز بعد از خرابی دستگاهشان اقدام به تعمیر آن نمی‌کنند.
● حرف آخر
سالانه بیش از دو میلیون نفر در آمریکا جراحی‌های لیزر چشم انجام می‌دهند و این رقم در ایران بسیار کمتر است. چنان چه علی‌رغم وجود آمار دقیقی در این زمینه، می‌توان گفت در طول مدت ۱۲ سالی که لیزر در ایران انجام می‌شود، کمتر از یک میلیون نفر این اعمال را انجام داده‌اند. با تمام این احوالات بهترین، کم‌خطرترین و کم‌هزینه‌ترین راه حل عینک است. دکتر نادری می‌گوید: «عینک بهترین گزینه است. اما در صورتی که فردی به هر دلیل نخواهد از آن استفاده کند، بهترین گزینه بعدی لیزیک یا لازک است. زیرا در این جراحی فقط حین عمل و مدتی بعد از آن تا بهبودی کامل احتمال عفونت و آسیب چشم وجود دارد و بعد از آن تا بهبودی کامل، احتمال عفونت و آسیب چشم وجود دارد و بعد از این زمان دیگر خطری چشم را تهدید نمی‌کند. اما کسانی که از لنز استفاده می‌کنند، هر روز در خطر عفونت و آسیب چشمی قرار دارند.»
اگر شما هم قصد جراحی چشم را دارید، حتماً به خاطر داشته باشید رمز موفقیت این جراحی در دستان یک پزشک متبحر و باتجربه است، پس حتماً پزشکتان را با وسواس انتخاب کنید!

منبع : پیک تندرستی