آرواره‌های بندخورده

نقص استخوان‌های صورت، به ویژه فک‌ها علل متنوعی دارد، مانند ریشه‌کنی یک وضعیت پاتولوژیک، تروما، عفونت‌ها و نقایص مادرزادی. اندازه و ابعاد نقایصی که به طور شایع در ناحیه دهانی و فکی- صورتی بازسازی می‌شوند، به طور قابل ملاحظه‌ای از شکاف‌های آلوئولار کوچک تا نقایص ناشی از مندیبل‌کتومی متفاوت هستند. هر نقصی دارای مشکلات منحصر به فردی است که برای بازسازی آن باید مداخله جراحی ترتیب یابد. در هر کدام از این موارد، حفظ ساختمان طبیعی کاملا امکان‌پذیر است، که می‌تواند با بهبود در عملکرد و ظاهر ضایعات مربوط باشد...
وقتی که یک ساختمان استخوانی در اندازه، شکل، موقعیت یا مقدار دارای نقص باشد، جراحی ترمیمی می‌تواند برای جایگزینی ساختمان ناقص صورت گیرد. بافتی که به طور شایع‌تر برای جایگزینی بافت استخوان از دست رفته استفاده می‌شود، استخوان است. پیوند استخوان برای قرن‌ها با درجات مختلفی از موفقیت انجام شده است. بافتی که پیوند زده می‌شود و قرار است تبدیل به قسمتی از میزبان شود، گرافت نامیده می‌شود. ترمیم استخوان و پیوندهای استخوان در بین بافت‌های پیوندی منحصر به فرد است، زیرا تشکیل استخوان جدید از رژنراسیون (Regeneration) بافت حاصل می‌شود نه از ترمیم ساده بافت با تشکیل اسکار. بنابراین این جریان هم نیاز به تکثیر اجزای سلولی یعنی استئوبلاست‌ها دارد و هم نیاز به تولید اجزای کلاژنی. دو واکنش اساسی وجود دارد که در استخوان منتقل شده از یک ناحیه به ناحیه دیگر از همان فرد رخ می‌دهد، واکنش نخست که باعث دوباره‌سازی استخوان می‌شود، به طور اولیه از سلول‌های منتقل شده در پیوند تشکیل می‌شود که تکثیر می‌یابند و استئویید جدید تولید می‌کنند. مقدار بازسازی استخوان طی این فاز بستگی به مقدار سلول‌های استخوانی پیوند شده دارد که در جریان پیوند زنده مانده‌اند.
● مراحل تشکیل استخوان
سلو‌ل‌های موجود در پیوند استخوانی برای ادامه حیات، به انتشار مواد مغذی از بستر پیوند (ناحیه‌ای که پیوند قرار دارد) وابسته‌اند. تعداد قابل ملاحظه‌ای مرگ سلولی طی جریان پیوند رخ می‌دهد و این اولین فاز بازسازی استخوان، به تنهایی ممکن است باعث مقدار قابل‌توجهی بازسازی استخوانی نشود. با این حال این فاز مسوول تشکیل بیشتر استخوان‌های جدید است. بستر پیوندها نیز دچار تغییراتی می‌گردد که باعث فاز دوم بازسازی استخوان در هفته دوم می‌شود. تولید شدید عروق تازه و تکثیر فیبروبلاست‌ها بعد از پیوند شروع می‌شود و به زودی استخوان‌سازی از بافت‌های هم‌بند میزبان شروع می‌گردد. فیبروبلاست‌ها و دیگر سلول‌های مزانشیمی به استئوبلاست‌ها تمایز می‌یابند و شروع به تولید استخوان جدید می‌کنند.
این فاز دوم نیز مسوول ادغام پیوند در بستر میزبان خود است که این عمل با جذب، جایگزینی و دوباره‌سازی مستمر صورت می‌گیرد.
وقتی که یک بافت از یک مکان به مکانی دیگر در یک فرد انتقال می‌یابد، معمولا عوارض ایمونولوژیک رخ نمی‌دهند. سیستم ایمنی تحریک نمی‌گردد زیرا بافت، خودی تشخیص داده می‌شود اما وقتی که یک بافت از یک فرد به فردی دیگر یا از یک گونه به گونه‌ای دیگر منتقل می‌گردد، سیستم ایمنی ممکن است یک مانع بازدارنده برای موفقیت عمل پیوند زدن باشد. اگر پیوند به عنوان یک ماده خارجی توسط میزبان شناسایی گردد، پاسخی شدید در جهت تخریب پیوند ایجاد خواهد شد.
● انواع روش‌های پیوند استخوان
به علت دفع ایمنی پیوندها بین افراد یا بین گونه‌ها، روش‌هایی ابداع شده‌اند که موفقیت روش‌های پیوند را در این موارد بهبود می‌بخشد. دو روش اساسی از لحاظ بالینی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش به علت طبیعت عوارض بالقوه سرکوب ایمنی، در پیوند استخوان فک مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. روش دیگر که به طور شایعی در عمل‌های جراحی دهانی و فکی صورت می‌گیرد، تغییر آنتی‌ژنیسته (Antigenisity) پیوند است تا اینکه پاسخ ایمنی میزبان تحریک نشود. چند برابر برای این منظور وجود دارند، مثل انجماد، انجماد خشک، جوشاندن و... که برای پیوندهای استخوان مفیدند اما برای پیوند اعضا مفید نیستند.
چند نوع گرافت استخوانی برای استفاده در جراحی ترمیمی استخوان وجود دارد. پیوندهای اتوژن، (Autograft)، پیوندهای آلوژن (Allograft)، پیوندهای اگزوژن (Xenograft) و مواد (Alloplastic) پیوندهای اتوژن که به نام اتوگرافت خوانده می‌شوند که از بافت‌های خود آن فرد تشکیل یافته‌اند. استخوان اتوژن تازه، ایده‌آل‌ترین ماده پیوندی جهت پیوند استخوان است. به این علت که این نوع پیوند تنها نوع پیوند استخوان است که سلول‌های استخوانی زنده و سازگار از لحاظ ایمونولوژیک را که برای فاز یکم استئوژنز حیاتی هستند در اختیار ما قرار می‌دهد. قطعات پیوندی، قطعات جامد شامل هر دو نوع استخوان کورتیکان و استخوان اسفنجی زیر آن هستند. کرست ایلیاک اغلب به عنوان منبعی برای این نوع پیوند مورد استفاده قرار می‌گیرد. در داخل دهان نیز برای ضایعات کوچک‌تر استخوانی در اطراف دندان می‌توان از استخوان راموس استفاده کرد. مزیت این گرافت، عدم تحریک پاسخ ایمنی میزبان است اما جراحی ناحیه دیگر جزو معایب این گرافت به حساب می‌آید. پیوندهای آلوژن از فرد دیگر از همان گونه تهیه می‌شود. به علت تفاوت آنتی‌ژن‌های افراد مختلف، نیاز به حذف آنتی‌ژن‌های بافت ضروری است. شایع‌ترین تکنیک به کار برده شده freeze-dried است. مزیت این روش عدم نیاز به جراحی قسمت دیگر بدن بوده اما این مواد، فاقد سلول زنده جهت استخوان‌سازی است.
پیوندهای اگزوژن از گونه‌ای به گونه دیگر زده می‌شود، برای کاهش آنتی‌ژنیسته باید شدیدا روی این مواد کار کرد.
مواد آلوپلاستیک امروزه به طور مصنوعی ساخته شده و در ضایعات کوچک استخوانی در اطراف دندان کاربرد دارد.

دکتر مریم خادمی

منبع : هفته نامه سپید