رئیس جمهور ملی کیست؟

هویت و بنیاد ملیت ایرانی چیست؟ رئیس جمهور ملی كیست و مؤلفه های وحدت ملت و دولت ایرانی كدام اند؟
ادبیات نوین ملیت و ملی گرایی در ایران از بنیاد سست است. چه این كه امری بومی و درون متنی اسلامی و ایرانی ذیل اندیشه و گفتمان مدرن و با واژگان نهایی آن تبیین شده و تحت تأثیر عصر روشنگری در اروپا مورد بازخوانی قرار گرفته است. ناسیونالیزم و ملی گرایی به مفهوم جدید، عمری كوتاه در تاریخ اندیشه داشته و محصول تمدن جدید غرب به شمار می آید. ظهور دولت - ملت بدین معنا حاصل تحولات رنسانس است كه امانیسم و سكولاریسم از شالوده ها و اركان آن محسوب می گردد. فرآیند تأسیس دولت - ملت به مفهوم جدید حاصل تحولات فكری در غرب جدید و برخاسته از اندیشه های ماكیاول، ژان بدن، هابز، لاك و رسو و ... می باشد. ادبیات ملیت و ملی گرایی از این حیث در ایران تحت تأثیر اندیشه وادبیات غربی است، میرزا ملكم خان، میرزا فتحعلی آخوند زاده، میرزا آقاخان كرمانی بخصوص «حلقه برلین» و محفل نشریه كاوه كه مشتمل بر افرادی چون جمال زاده، میرزا محمد خان تربیت، ابراهیم پورداوود و حسین كاظم زاده ایرانشهر ( و نیز مجله ایرانشهر)؛ از جمله نظریه سازان گروه های روشنفكری ای بودند كه به دنبال تبیین ملیت ایرانی، ملت سازی نوین و بسط ناسیونالیزم ایرانی بوده و این پروژه را به عنوان ایدئولوژی برخاسته از اندیشه مدرن در دستور كار خویش داشتند. این چنین بود كه به رغم ریشه داری و كهن بودن مفهوم و مبانی ملیت در ایران، این پروژه دور از جغرافیای اندیشگی و تاریخی ایرانیان و خواست باطنی ملت، با ظهور پهلوی اول و با كمك دولت های خارجی وانجمن های سری فراماسونری به ایدئولوژی مسلط در ایران بدل شد.
این در حالی است كه تبارشناسی در واژه ملت در فرهنگ و ادبیات بومی قدمتی بسیار طولانی داشته و به از حیث معنا به «راه» و «روش» اطلاق می شود از این منظر ملت و ملیت به مفهوم شریعت و متشرع بودن بدان شریعت اطلاق می گردد، لذا تبارشناسی ملیت ابتنا یافته بر شریعت با ملیت مبتنی بر ایدئولوژی ناسیونالیزم امری متفاوت به شمار می آید. از حیث تعین اجتماعی نیز می توان شجره شناسی و تباریابی این ملیت را به ایران نوین عصر صفویه ارجاع كرد كه در آن حكمت ملی ابتنا یافته به اصل و ذات خود كه همانا وحدت با شریعت بود در ایران متجلی شد.
مع الاسف با ظهور پهلوی اول و تداوم آن در پهلوی دوم، پروژه ای ساماندهی شد تا براساس آن انسجام یافتگی درونی مفهوم ملت و بنیادهای فلسفی و تاریخی ملیت ایرانی به اجزای متفاوت تجزیه شده و ملیت ایرانی با اتكا به ناسیونالیزم برخاسته از گفتمان مدرن در مقابل شریعت اسلامی طرح بندی گردید.
از این منظر قدرت حاكم به استخدام برخی از صاحبنظران و اندیشه ورزان سست عنصر مبادرت نمود تا با حذف شریعت از ساحت هویت ملی ایرانیان به بازسازی اسطوره های باستانی تك ساحتی و غیردینی پرداخته و آن را بر مدار ناسیونالیزم عصر نو به ایدئولوژی حاكم در ایران مبدل كنند. به موازات دوری حاكمان از شالوده های اصلی هویت ملی و اداره كشور ایران بر مبنای ناسیونالیزم، شكاف بین ملت و دولت های حاكم بر ایران گسترش یافت. انقلاب اسلامی اما هویت تجزیه شده سرزمین بزرگ و گسترده ایران را به اصل خویش بازگرداند، لذا بدین معنا ملیت و ملی گرایی و ادبیات برخاسته از آن نیازمند نوفهمی در اندیشه سیاسی ایران پس از عصر تجدید حیات دینی است. اگر بخواهیم برخی از تحولات سیاسی و اجتماعی را از منظر ملی گرایی مسبوق به شریعت به قضاوت و عیار نقد بگذاریم می توان به برخی از ادعاها در این خصوص اشاره كرد: در شرایطی كه قدرت های بزرگ، جنگ ۸ ساله ای را بر ایرانیان به خاطر انقلاب اسلامی تحمیل كرده بودند حزب موسوم به نهضت آزادی ایران با ادعاهای ملی گرایی، سابقه ننگینی در تاریخ انقلاب اسلامی از خود بر جای گذاشت.
آنها به جای مشاركت در دفاع از هویت ملی و دستاوردهای ملت ایران در برابر متجاوزین، شور و حماسه ملت را «طرحی برای صدور انقلاب و مستكبركوبی جمهوری اسلامی» قلمداد می كردند و می گفتند: «جنگ برنامه اصلی جمهوری اسلامی و شغل و هدفی برای ملت حزب الله شده است! هدفی بی انتها كه در برابرش كم و زیاد خسارت و خرابی ها یا تعداد شهیدها و كشته ها مطرح نیست و می گویند هر چه بیشتر بهتر!!» غرض از این گفتار و ذكر آدرس های موجود بازاندیشی وضع موجود و تبارشناسی برخی انتقادهای كنونی به دولت نهم می باشد. آری در شرایطی كه حزب الله در طول جنگ ۸ ساله همواره مورد تهاجم تبلیغی عناصر ملی گرا!! قرار داشت و با دستان خالی در برابر قدرت های بزرگ ایستادگی می كرد عناصر ضدملی این اقدام دولت اسلامی وقت را «زمینه مشتركی برای تهیه خوراك پایداری و دلخوشی های شعاری و آن را وسیله خوبی برای انحصار و اقتدار حزب الله در داخل معرفی می كردند» در بحبوحه دفاع در برابر متجاوزین خبر كاندیداتوری «بازرگان» ذیل عنوان «بازرگان كاندیدای ضدجنگ!! انتخابات ریاست جمهوری ایران» در بخش انگلیسی نشریه ضد انقلابی ایران تایمز چاپ واشنگتن شماره ۷۰۹ قلوب ملت را جریحه دار كرد. حربه و نقشی كه امروز نیز برخی بدان دست یازیدند تا مقاومت دولت و ملت را در نهضت ملی هسته ای به جنگ افروزی و تنش زایی تعبیر كنند و این كه بازرگان در سی ویكم خرداد ۱۳۶۴ می گفت كه اكثریت هموطنانش از جنگ خسته شده اند!! آیا این خط را نمی توان در میان برخی رقبای رئیس جمهور ملی دولت نهم نیز به رأی العین دید؟! مگر آنها نمی گویند، دولت نهم كشور را تا سرحد جنگ به پیش رانده است؟!! و مگر احمدی نژاد روی چه ملاك هایی پافشاری می كند؟! خوب كه بنگریم این رویه جاری و تاریخی لیبرال ها در برابر حزب الله است. حزب الله به مفهوم عام! و مگر رفتارهای سعد حریری و گروه ۱۴ مارس با «حزب الله ملی» در لبنان به جز این است؟!
ذكر سیاست و استراتژی اعلامی «پلنگ و آهو»ی نهضت آزادی نیز بی شباهت به راهبردهای اعلامی برخی گروه ها و بعضی از متنفذین فعلی به احمدی نژاد نیست. نهضتی ها در آستانه عملیات پرافتخار والفجر ،۸ جزوه ای تحت عنوان «پایان عادلانه جنگ» منتشر كردند كه به سیاست ضرورت آهو بودن!! در قبال پلنگ شهرت یافت!! اما جوانان ملی شریعتمدار وقعی بدین جزوات حزبی و نهروانیان زمانه نمی گذاشتند و در بزم خویش چنین می خواندند كه «در مسلخ عشق جز نكو را نكشند روبه صفتان زشت خو را نكشند»!!
جریان ملی گرای وابسته در مقابل مفاهیم و اصطلاحات «دفاع مقدس» و «جنگ اسلام و كفر»، نیز لب به اعتراض گشود و جنگ را «جنگ دو ملت مسلمان» اعلام كرد و در اهانتی بزرگ «شهدا را عاملان عملیات های فداكارانه ای دانست كه به سود اسرائیل بود!!» پرواضح بود كه جریان ملی گرای وابسته به دلیل تفكر در حوزه گفتمانی مدرن و استمداد ازناسیونالیزم منفك از شریعت، قادر نباشد مؤلفه هایی چون اتحاد ملیت و شریعت، ایثار و شهادت را درك كند. اتفاقاً هسته مركزی مدیریت جنگ در زمان رئیس جمهور غیرملی وقت نیز به آموزه ای تاریخی برای ایرانیان مبدل شد. ایرانی در این مقطع و زمانه مدیریت لیبرالی جنگ تكرار معاهدات ننگین «تركمانچای» و «گلستان» را به رأی العین دید. آنجا كه رئیس جمهور و فرمانده كل قوای مسلح وقت در اوج اشغالگری متجاوز و سقوط شهرهای وطن از ضرورت «نبردهای كلاسیك» سخن می گفت و در فقدان امكانات سخنرانی می كرد، اما حزب الله ملی و وطن خواهان شریعتمدار همانند جهان آرا بر ضرورت راهبرد سركوب و دفع فوری متجاوز با رویكرد شهادت طلبانه به نفع اسلام و وطن اصرار كرده و به دفاع از ایران و ایرانی پرداختند این در حالی بود كه رئیس جمهور لیبرال زمانه با وجود كوفتن بر طبل ناسیونالیسم لیبرالی از ورود سیل مشتاقان وطن خواه برای حضور در صحنه نبرد و دفع اشغالگری با توجیه تخصصی بودن جنگ و كلاسیك دانستن دانش جنگجویی از پذیرش آنها در جبهه خودداری می كرد و حتی حضور برخی از فرماندهان مردمی شهادت طلب را به «اتاق های فرماندهی جنگ» منع كرده و دستور اخراج آنها را صادر كرده بود. آخرالامر این كه مدیریت لیبرال ناسیونالیستی جنگ، فاقد كارآمدی در حفظ كشور و تمامیت ارضی به شمار آمد و متعاقب آن به محض عزل رئیس جمهور غیرملی و نیز فرمانده غیرملی، دولت خدمتگزار بعدی و ملت مسلمان توانست به تنبیه متجاوز بپردازد و او را تا درون مرزهایش تعقیب كند.
مع الوصف با وجود گستردگی زبانی و تنوع قومی و پراكندگی جغرافیایی ایرانیان، «ذات گرایی»، «معناگروی» و ابتنای هویت بر شریعت، هسته مركزی و شالوده ملیت در ایران است و حفاظت از این شالوده، آرمان، آمال و مقصد واحد ایرانیان است. ایرانیان برآنند كه از مواضع اختلاف و تجزیه ذات ملیت خود دور باشند و همگی از این موهبت الهی در حوزه نظر و عمل در تأسیس دولت ها و تمامیت ارضی بهره مند باشند، آنها خواستار آنند كه اداره ایران نیز مبتنی بر چنین رأی و نظری باشد.
در سیاست عملی نیز، از آنجا كه ترك، كرد، لر، عرب، فارس، مازنی و گیلك، خویش را در حراست از مؤلفه ای ملیت ایرانی سهیم می داند؛ خواستار آن است كه دولت ها نیز آنها را براساس فلسفه سیاست مقدس به تمامه نمایندگی كرده و از این حیث خواستار رئیس جمهوری حقیقتاً ملی هستند. نادیده گرفتن ملت با كارویژه های یك رئیس جمهوری ملی مباین و برخوردار از پارادوكس است. در سیاست عملی باید گفت كه نمی توان رئیس جمهور كشوری بزرگ همانند ایران به شمار آمده، اما مؤید انحصار در بخش های مختلف بود. روح ملی مستظهر به اركان هویتی و خواست تاریخی ایران و ایرانی است. در بین تمامی مؤلفه های هویت ملی نباید از مطالبه عدالت و روح عدلانی ایرانی غفلت كرد. عدالت حكم می كند كه رئیس جمهور ملی، خواص امتیازطلب و پرمؤونه را هرگز بر توده صبور كم هزینه ترجیح ندهد. او سخط و غضب متنفذین و زیاده خواهان را به قیمت رضایت توده ملت به جان می خرد. رئیس جمهور ملی منصب و ثروت را متعلق به ژن های خاص نمی داند. برخورداری های مفرط برخی مناطق و استان های پرقدرت و پرلابی در پایتخت یك كشور بزرگ اسلامی به قیمت عقب ماندگی و فقر سایر مناطق كشور در منطق رئیس جمهور ملی جایی ندارد. اساساً شأن ملت و ساحت هویت ملی در ایران از تجزیه پذیری نظری و فیزیكی و اصلاً «ترجیحات بلامرجح» منزجر است.
ایرانی از این كه چرخه تولید و توزیع ثروت ملی در گروگان محافل، گروه ها و برخی متنفذزادگان باشد بیزار می شود. ذات و شالوده ملیت ایرانی در حوزه عمل خواستار آن است تا «آمایش سرزمینی» در ایران مبتنی بر عدالت و رفع تبعیض باشد چه این كه اگر ایرانی احساس كند، برخلاف شایستگی ها، قدرت، ثروت و منزلت اجتماعی در انحصار افراد، گروه یا منطقه ای خاص قرار گرفته و بی عدالتی و تبعیض رواج یافته، بنیان های وحدت ملی ابتنا یافته بر شریعت را در آستانه فروپاشی خواهد دید و لب به اعتراض خواهد گشود. بر اساس این رأی و خواست تاریخی ایرانیان «رئیس جمهور ملی» كسی است كه همه كشور را در اداره ایران سهیم كرده و تمامی ایشان را از مواهب عظیم خدادادی بهره مند نماید. رئیس جمهور ملی كسی است كه وحدت ملی را در تعامل با مؤلفه های زبانی و پوشش های قومی بازاندیشی كند. به زبان، لهجه، آئین و سنت های ملت ادای احترام نماید و برای حفظ كرامت ایشان طرح و برنامه داشته باشد.
در این صورت، ملی گرایی و ملیت مسبوق به حوزه نظر و در خدمت رشد و تعالی كشور موانع بزرگ را از پیش پای خود برداشته و ایران و ایرانی را بر قلل رفیع خواهد نشاند. از این منظر شاید بتوان زیباترین وجه همصدایی، همبستگی و انسجام ملی واسلامی را در شعار ملت و رئیس جمهور ملی حول نهضت ملی هسته ای متجلی دانست. اكنون ملت بزرگ ایران با تمامی تنوع قومی، فرهنگی و... به محض مشاهده رئیس جمهور، بدون هماهنگی قبلی شعار ملی «انرژی هسته ای حق مسلم ماست» را سر می دهد. از این شاهد مثال می توان این گونه گفت كه رئیس جمهوری، ملی است كه با اتكا بر شالوده های هویتی خویش به یك مفاهمه در همزبانی و هم سخنی با ملت قرار گرفته باشد.
نتیجه این كه باید سال های گذشته در اداره كشور بخصوص هجده سال سپری شده را به عیار نقد گذارد و ملی ترین رؤسای جمهوری ایرانی را به عنوان ملی ترین نیاز ایرانی شناسایی كرد و متعاقب آن به چنین مفاهمه ای ملی به دیده تكریم نگریست.

مجتبی زارعی

منبع : روزنامه ایران