تاثیرات آلودگی قارچی مواد خوراکی بر عملکرد طیور و اثر سم زدائی زئولیت ها بر آفلاتوکسین های خوراک

بدلیل آلودگی بیش از یک چهارم محصولات کشاورزی جهان به سموم قارچی که باعث افت ارزش غذایی محصولات مذکور شده و سبب افت قابل توجه از نظر کمی و کیفی در تولیدات دامی سراسر جهان می گردد،ضرورت سم زدایی قارچها از محصولات خوراکی احساس می شود. این آلودگی به سموم قارچی خطر فراوانی نیز برای انسان و دیگر موجودات زنده در بر دارد. مایکوتوکسین ها گروهی از قارچها هستند که دارای خاصیت سمی بوده و اکثراً توسط Aspergillus flavus، Asp. Parasiticus، Fusarium، Penicillium، Claviceps و Alternaria تولید شده و باعث آلودگیهای خوراک دام و طیور می شود. مایکوتوکسین ها شامل چند صد ترکیب شیمیائی مختلف هستند که معمولترین آنها آفلاتوکسین، اوکراتوکسین A، تریکوتسن، زرالینون و فومونیسین ها هستند.
آفلاتوکسین B۱ از نظر بیولوژیکی فعالترین مشتق آفلاتوکسین از بین آفلاتوکسین های شناخته شده (B۱، B۲، G۱ و G۲) است که موجب مهار سنتز DNA، RNA و کاهش سنتز پروتئین ، ضعف، بی اشتهائی، کاهش وزن، اتلاف خوراک، افزایش ضریب تبدیل خوراک، افزایش حساسیت پذیری به عوامل تنش زای محیطی و میکروبی، افزایش تلفات، کم خونی، نقص در سیستم ایمنی، مسمومیت کبدی، بروز جهش، ایجاد نارسائیهای مادر زادی، سرطانزائی و خونریزی داخلی می شود. حذف آفلاتوکسین ها از مواد خوراکی و غذاهای آلوده به صورت یک مشکل اساسی باقی مانده و امروزه نیاز فراوانی به تکنولوژی موثر برای حذف آلودگی وجود دارد. غلات از دو طریق آلوده به آفلاتوکسین می شوند:
اول، از طریق قارچهائی که در گیاهان در حال رشد وجود دارد و دوم، از طریق رشد قارچها در طی دوره ذخیره سازی غلات. ذکر این نکته ضروری است که تمامی قارچها قادر به تولید سم نمی باشند بنابراین، صرفاً مشاهده قارچ بر روی خوراک نشانه سمی بودن آن نیست.
● تاثیرات منفی آفلاتوکسین ها بر طیور:
تعیین اثرات ایمنولوژیک، هماتولوژیک، پاتولوژیک و عملکردی آفلاتوکسین ها از نقطه نظر تشخیص طیور مبتلا به آفلاتوکسیکوزیس حائز اهمیت فراوان می باشد. تحقیقات فراوانی که در این زمینه صورت گرفته است نشان میدهد که اندامهای مربوط به دستگاه گوارش، سیستم ایمنی و نیز سیستم مویرگی اندامهای اصلی درگیر در آفلاتوکسیکوزیس می باشند که در این بین کبد اصلی ترین عضو درگیر می باشد. در این بخش تاثیر آفلاتوکسیکوزیس بر هر یک از بخشها بطور مختصر مورد بحث قرار می گیرد:
▪ عملکرد طیور:
کاهش وزن، کاهش تولید تخم مرغ، کاهش تولید، افزایش ضریب تبدیل غذائی و افزایش وزن نسبی کبد، قلب، کلیه، پیش معده و پانکراس از مهمترین آنهاست. افزایش وزن کبد در اثر تجمع چربیها در آن است که باعث بزرگ شدگی آن و در نتیجه اختلال در متابولیسم و ساخت پروتئین، کربوهیدرات و لیپیدها شده که باعث کاهش سطح پروتئین، اسید اوریک و کلسترول پلاسما و مهار ساخت گلبولهای قرمز می شود.
▪ هماتولوژی:
کاهش آلبومین، گلوبولین، کلسترول، تری گلیسرید، گلوکز، اسید اوریک، فسفر غیر آلی، کلسیم، هموگلوبین، ارزش هماتوکریت، میزان ترومبوسیتها، درصد لنفوسیت ها، میزان بازوفیل ها و افزایش درصد هتروفیل ها و افزایش فعالیت آنزیم های کبدی از قبیل ASAT و ALAT از جمله شاخص ترین تاثیرات آفلاتوکسیکوزیس بر فاکتورهای خونی طیور است. همچنین میزان پروتئین تام سرم نیز کاهش می یابد که این امر نشانه نقص در سنتز پروتئین است.
▪ پاتولوژیکی:
بروز تغییراتی در کبد از قبلی بزرگ شدگی ، رنگ پریدگی ، تحلیل آبگونه ای ، تغییر چربی ها، پر شدن مجاری صفراوی و بروز زخم های کلیوی و طحالی (به علت اختلال در متابولسیم کلسیم، فسفر و اسید اوریک) از جمله معمولترین علائم پاتولوژیکی آفلاتوکسیکوزیس می باشد. خونریزی داخلی نیز ممکن است در اثر اختلال در مکانیسم انعقاد خون در نتیجه عوامل وابسته به آفلاتوکسین موجود در خوراک که باعث نازکی و شکنندگی غشاء اندوتلیال مویرگها می شود، رخ دهد.
▪ ایمنولوژیک:
آفلاتوکسین ها موجب ایجاد اختلال در پاسخ ایمنی سلولی و خونی بدن شده و باعث افزایش حساسیت طیور نسبت به برخی عوامل تنش زای محیطی و فاکتورهای عفونی می شوند. علت این امر نیز آتروفی (کوچک شدگی) غده تیموس و بورس فابرسیوس می باشد. در آزمایشات سطوح ppb۵۰ و ppb۱۰۰ آفلاتوکسین موجود در خوراک به ترتیب باعث تاثیر منفی بر ایمنی خونی و فاکتورهای عملکردی شده است.

احمد طاطار، ناصر پورعباسعلی، خدیجه رحیمی
منابع:
۱- داودی. ۱۳۸۲.مقابله با آلودگی مایکوتوکسین ها در مواد غذائی. مجله تغذیه دام و طیور. صفحات ۵۷-۵۲.
۲- فروردین، ن. ۱۳۷۷. زئولیت ها و موارد مصرف آنها در صنعت طیور.
۳- میرعبدالباقی، ژ. ع. نیکخواه.۱۳۷۶. استفاده از زئولیت و سدیم متاسیلیکات در تغذیه مرغهای تخمگذار. مجله علوم کشاورزی ایران. جلد ۲۸. شماره ۴. صفحات ۱۰-۱.
۴- Huwig, Alexander., Stefan, F., Othmar, K. and Hans, D., ۲۰۰۱. Mycotixin detoxification of animal feed by different adsorbents. Toxicology Letters. ۱۲۲: ۱۷۹-۱۸۸.
۵- Ledoux, D.R., G.E. Rottinghaus., A. J. Bermudez, and M. Alonso-Debolt., ۱۹۹۹. Efficacy of hydrated sodium calcium aluminosilicate to ameliorate the toxic effects of aflatoxin in broiler chicks. Poult. Sci. ۷۸: ۲۰۴-۲۱۰.
۶- Oguz, H., F. Kurtoglu., V. Kurtoglu, and Y. O. Birdane., ۲۰۰۲. Evaluation of biochemical characters of broiler chickens during dietary aflatoxin (۵۰ and ۱۰۰ ppb) and clinoptilolite exposure. Reasearch in veterinary Scien ce. ۷۳: ۱۰۱-۱۰۳.
۷- Oguz, H., T. Kececi., Y. O. Birdane., F. Onder, and V. Kurtoglu. ۲۰۰۰.effect of clinoptilolite on serum biochemical and haematological characters of broiler chickens during aflatoxicosis. Research in veterinary Sciences. ۶۹: ۸۹-۹۳.
۸- Oratatali, M, and H. Oguz., ۲۰۰۱. Ameliorative effects of dietary clinoptilolite on pathological changes in broiler chickens during aflatoxicosis. Research in veterinary Sciences. ۷۱: ۵۹-۶۶.
۹- Oratatali, M., H. Oguz., F. Hatipoglu, and M. Karaman. ۲۰۰۵. Evaluation of pathological changes in broiler during chronic aflatoxin (۵۰ and ۱۰۰ ppb) and clinoptilolite exposure. Research in veterinary Sciences. ۷۸:۶۱-۶۸.
۱۰- scheideler, S. E. ۱۹۹۳. effects of various types of aluminosilicates and aflatoxin B۱ on aflatoxin toxicity, chick performance, and mineral status. Poult. Sci. ۷۲: ۲۸۲-۲۸۸.

منبع : موسسه مرغداری ایران