آواز کشتگان

پدیده متعه یا ازدواج موقت كه در دین اسلا‌م با شرایط بسیار خاص و برای موارد اضطراری درجامعه تجویز شده، اخیرا با ورود وزیر كشور به این موضوع به بحث داغی تبدیل شده است. گزارش تفصیلی حاضر صرفا از جنبه مطالعات و آسیب‌شناسی اجتماعی تهیه شده و نگاه شرعی نسبت به نفی یا اثبات موضوع مد نظر نبوده است.
● برداشت اول : پانزده سال پیش
پانزده سال پیش هنگامی كه ‌هاشمی رفسنجانی در راس دولت سازندگی، برای نخستین بار پس از پیروزی انقلا‌ب اسلا‌می الگوی توسعه و ترویج ازدواج موقت را مطرح كرد، بحثی را پیش كشیده بود كه حساسیت عمومی مردم و در نهایت محكومیت موضوع تجویز شده را به دنبال داشت. پانزده سال پیش هنوز هیولا‌ی ایدز بر زندگی جوانان ایرانی سایه نیفكنده بود، هنوز مراجع رسمی كشور اعلا‌م نكرده بودند كه از هر هزار ایرانی دست‌كم یك نفر مبتلا‌ به بیماری ایدز است و هنوز روابط جنسی پس از اعتیاد تزریقی به عنوان مهم‌ترین راه انتقال انواع بیماری‌های خطرناك مقاربتی شناخته نشده بود. هنوز ۱۵هزار بیمار مبتلا‌ به ایدز در كشور نشده بودند و هنوز كمبود آموزش در زمینه روابط جنسی در سطح رسانه‌ها و به‌خصوص صدا و سیما، انتقادی جدی و همگانی را به دنبال نداشت. پانزده سال پیش هنوز گردانندگان نظام جمهوری اسلا‌می ساده‌اندیشانه گمان می‌كردند كه با تكیه بر راهكارهای اعتقادی و سنتی می‌توانند جوانان را به ازدواج، تشكیل خانواده و ارضای نیازهای جنسی در چارچوب این نهاد تشویق و ترغیب كنند. پانزده سال پیش هنگامی كه ‌هاشمی رفسنجانی مساله ترویج ازدواج موقت را مطرح كرد، هنوز جمله ساده <با ازدواج دین خود را كامل كنید. > می‌توانست دست كم گروهی از جوانان در سن ازدواج را به مراسم خواستگاری و نشستن پای سفره عقد بكشاند.
● برداشت دوم :
▪ پانزده سال بعد ‌
امروز پانزده سال بعد است و به استناد سرشماری سال ۱۳۸۵ نرخ بیكاری در دهه ۸۵-۷۵ از ۱/۹ درصد به ۸/۱۲ درصد افزایش پیدا كرده است. امروز پانزده سال بعد است و ۵/۶۲ درصد از كل بیكاران كشور در شهرها روزگار می‌گذارنند.
۱۰ سال پیش حدود ۵ /۱ میلیون نفر بیكار داشتیم و بر‌اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ امروز دست‌كم ۳ میلیون نفر بیكار داریم. بحران مسكن، اجاره بهای سنگین‌تر از توان مالی‌اندك جوانان، افزایش انتظارات نسل‌جوان از زندگی و تمایل بیشتر به فردیت و آزادی به عنوان پدیده‌ای جهانی، امروز سن ازدواج را به روش تصاعدی افزایش داده است، اما هیچ یك از این معضلا‌ت پیچیده اجتماعی نتوانسته میل طبیعی جنسی را در افراد از میان بردارد. بنابراین رابطه وجود دارد اما نه در شكل ازدواج. اینجاست كه وزیر كشور دولت احمدی‌نژاد هم حرف پانزده سال پیش‌هاشمی رفسنجانی را در همایش <هم‌اندیشی حجاب> در قم تكرار می‌كند و موجی از موافقت‌ها و مخالفت‌ها را با ایده خود همراه سازد. پانزده سال گذشته و پورمحمدی از ترویج ازدواج موقت سخن می‌گوید.
در حالی كه شرایط اجتماعی و اقتصادی ما نه تنها بهتر از پانزده سال پیش نشده بلكه نرخ تورم نیز سالانه تا ۲۰ درصد افزایش داشته است. در همین حال طرح دوباره مساله ازدواج موقت به‌عنوان راهكاری برای پایان دادند به روابط به اصطلا‌ح نامشروع در شرایطی صورت می‌گیرد كه تقریبا در هیچ موردی از میان بردن پیامدهای منفی این نوع ازدواج در طول پانزده سال گذشته در دستور كار مسوولا‌ن و قانونگذاران كشور قرار نداشته است.در فاصله پانزده سال‌گذشته میان راهكار ‌هاشمی رفسنجانی و وزیر كشور احمدی‌نژاد حدود پنج هزار و ۴۰۰ روز وجود داشته كه برای خودش عمری، است. اما در این زمان از دست رفته علا‌قه‌مندان به شرعی كردن روابط غیرمشروع چه اقدامی برای حل پیامدهای منفی ازدواج موقت از جمله تولد كودكان بی‌شناسنامه و هویت و هزینه‌های سرپرستی این كودكان پس از اتمام مدت ازدواج موقت كرده‌اند؟ در این روزها و ماه‌ها و سال‌ها چه اقدامی برای تغییر شرایط نابرابری شده است كه ازدواج موقت به زنان در برابر مردان تحمیل و ورود زنان به حوزه ازدواج موقت را برای آنان به قیمت از دست دادن امكان ازدواج دائم در آینده می‌كند ؟ تقریبا هیچ.
● برداشت سوم: در طول پانزده سال ‌
ازدواج موقت در طول پانزده سالی كه از طرح دوباره آن در سطح مدیران دولتی می‌گذرد، نه تنها در فرهنگ ایرانی جایگاه بهتری پیدا نكرده بلكه افزایش فجایع مرتبط با آن نگرانی‌هایی را نیز در جامعه و در میان خانواده‌ها دامن زده است. مروری در صفحات حوادث روزنامه‌ها كافی است تا رد ازدواج موقت را در درصد قابل‌توجهی از آدم‌ربایی‌ها، اسیدپاشی‌ها، دزدی‌ها، جنایت‌ها، انتقام‌گیری‌ها و قتل‌هایی كه در طول چند سال گذشته به وقوع پیوسته پیدا كنیم. در بسیاری از موارد زندگی‌های زیرزمینی و عمدتا مخفیانه‌ای كه با ازدواج موقت شكل گرفته‌اند، سرانجام خوشی نداشته‌اند. ازدواج موقت در طول این سال‌ها هرگز در جایگاه تجویزشده‌اش برای جوانان ناتوان از ازدواج دائم به كار گرفته نشده، بلكه بیشتر به صورت نهاد زیرزمینی‌ای به موازات نهاد خانواده در خفا و پنهانی به حیات بی‌رمق خود ادامه داده است و جالب اینكه بیشترین آسیب و لطمه روحی، روانی، فیزیكی و حتی اقتصادی نیز در این میان متوجه زنانی شده است كه تن به ازدواج موقت داده‌اند.
● برداشت چهارم: سوء‌استفاده از همسران صیغه‌ای ‌
گزارشی كه چندی پیش ایسنا درباره استفاده از همسر صیغه‌ای به عنوان طعمه برای اخاذی از مردم منتشر كرد، تنها یك نمونه از سوء‌استفاده‌هایی بود كه در جریان ازدواج موقت از زنان می‌شود. براساس این گزارش مردی كه پس از طعمه قرار دادن همسر صیغه‌ای خود با عنوان جعلی مامور از افراد اخاذی می‌كرد، در پی اعترافات همسر صیغه‌ایش یك روز پس از ارتكاب آخرین جرم دستگیر شد. چهاردهم فروردین ماه سال جاری، زن جوانی سر راه جوانی به نام <فرهاد> ظاهر شده و پس از مدتی گفت‌وگو با او طرح دوستی ریخته و با پیشنهاد <فرهاد> به منزلش واقع در <مینی‌سیتی> می‌رود. نیم‌ساعت از حضور زن در منزل مرد جوان نگذشته بود. كه زنگ در به صدا درمی‌آید. <فرهاد> به طرف در می‌رود و با مرد جوانی روبه‌رو می‌شود كه خود را مامور معرفی كرده و به جرم رابطه نامشروع با تهدید اسلحه‌كلت كمری، یك میلیون و ۵۰۰ هزار تومان به عنوان حق‌السكوت از او می‌گیرد! اما در عین حال از رفتن زن جوان هم جلوگیری می‌كند چرا كه به رفتار او مشكوك شده است. زن كه <مژگان> نام داشته در جریان بازجویی‌های پلیس اعتراف می‌كند كه مامور تقلبی همسر موقت اوست و از یك سال و نیم پیش به عقد موقت او در آمده و در تمام این مدت به همراه او نقشه اخاذی از افراد را می‌كشیده و با اجبار همسر موقت خود به عنوان طعمه بر سرافراد قرار می‌گرفته است.
● برداشت پنجم : قتل، پایان ازدواج موقت ‌
در بسیاری از موارد ازدواج‌های موقت كه اغلب هم به صورت پنهانی انجام می‌شوند و ادامه پیدا می‌كنند به نقطه‌ای می‌رسند كه ناگزیر یك طرف برای بازگشت به زندگی عادی خود باید طرف دیگر را حذف كند و یكی از شایع‌ترین راه‌هایی كه به حذف طرف مقابل می‌انجامد < قتل> است. شاید مشهورترین پرونده جنایی سال‌های اخیر كه قتلی در ارتباط با ازدواج موقت را به نمایش می‌گذاشت پرونده < شهلا‌ جاهد > همسر موقت ناصر محمدخانی، فوتبالیست معروف بود كه سرنوشت آن هنوز هم در‌ هاله‌ای از ابهام است و دست‌كم دو زن را، یكی دائمی و دیگری موقت را به عنوان قربانی در دل خود دارد.برای اثبات این ادعا لا‌زم نیست صرفا به پرونده‌های مشهوری از این دست مراجعه كنیم.صفحات حوادث روزنامه‌ها مثال‌های متعددی را در اختیار ما می‌گذارند.مرگ مرد ۳۲ ساله‌ای به نام <خدابنده> كه اخیرا از سوی كلا‌‌نتری ۱۴۲ كن اطلا‌‌ع داده شد تنها یكی از موارد اینچنینی است. مردی كه به وسیله همسر صیغه‌ایش <رویا > به بیمارستان منتقل شده بود. رویا در بازجویی‌ها اعتراف كرد كه شوهرش مرگ موش را در شراب حل كرده و نوشیده است اما از آنجا كه این زوج موقت درگیری‌های زیادی با هم داشتند فرضیه قتل شوهر موقت در این پرونده بسیار پررنگ شد.در همین حال چندی پیش،كشف جسد زن ۴۰ ساله و پسر ۶ ساله‌اش كه در منزلشان در خیابان معلم تهران خفه و در كمد دیواری پنهان شده بودند نیز پرده از راز جنایت هولناك دیگری در ارتباط با ازدواج موقت برداشت.جسد <فاطمه> و پسرش كه پس از خفه شدن در ملحفه‌ای در كمد لباس اتاق منزل قرار گرفته بودند، عوامل كلا‌نتری <نامجو> و ماموران اداره ویژه قتل پلیس آگاهی تهران بزرگ را به مرد جوانی رساند كه هفت ماه پیش از وقوع جنایت<فاطمه> را به ازدواج موقت خود درآورده بود.مرد جوان در اعترافات خود گفت‌: <فاطمه كه از همسرش جدا شد او را به عنوان زن صیغه‌ای‌ گرفتم، اما پس از مدتی به خاطر فشار روانی از سوی خانواده‌های طرفین، درگیری‌های ما آغاز شد، به همین خاطر روز حادثه حدود ساعت ۲ بامداد كه پیش او بودم، بیدار شدم و پس از آنكه <فاطمه> را خفه كردم، <مجتبی> فرزند ۶ ساله او را هم كشتم و اجسادشان را میان ملحفه‌ای پیچیده و درون كمد دیواری قرار دادم و یك دوربین، دو انگشتر، یك ساعت و دستگاه بازی <مجتبی> را سرقت كرده و از محل فرار كردم.>
در گزارش دیگری از ایسنا پرونده‌<محمد.د> به اتهام قتل عمدی همسر صیغه‌ای‌اش <زهرا.ت> در شعبه‌۱۱۵۷ دادگاه عمومی مورد بررسی قرارمی‌گیرد. بر اساس مستندات پرونده، ۲۹ دی‌ماه سال ۱۳۷۸ مأموران آگاهی در شهرك اكباتان، جسد زنی كه به دلیل اصابت یك ضربه‌ چاقو در ناحیه‌سینه جان خود از دست داده بود را پیدا می‌كنند. این زن توسط همسر موقتش به قتل رسیده است. همسر موقت مقتول درباره علت به قتل رساندن همسرش ادعا كرده است كه پس از صیغه شدن متوجه شده مقتول با افراد بسیاری روابط نامشروع داشته اما این قضایا را از او مخفی كرده است، به همین دلیل انگیزه‌اصلی برای ارتكاب به قتل در او به وجود آمده و در یك فرصت مناسب، او را با چاقو كشته است ! ‌
اما همیشه هم ماجرا به كشتن یكدیگر ختم نمی‌شود. در بسیاری از موارد مردان و به‌خصوص زنانی كه خود را قربانی ازدواج موقت دیده‌اند اقدام به انتقام‌گیری یا قتل اطرافیان زوج خود كرده‌اند.یكی از نمونه‌های دردناك این نوع جنایت اتفاقی است كه در پروند قتل < زهرا كوچولو >‌افتاد. پرونده‌ای كه در آن همسر صیغه‌ای مردی، كودك ۲۲ ماهه او را از پای در آورد.این زن ۱۹ ساله كه در جریان آخرین دفاع خود تقاضای بخشش كرد به دنبال درگیری لفظی با شوهر صیغه‌ای خود فرزند ۲۲ ماهه مرد را كشت، اما محاكمه این زن در حالی انجام شد كه ۱۹ سال زندگی گذشته او چندان فرصت درخشانی برای آموختن زندگی در اختیارش قرار نداده بود.این زن ۱۹ ساله در ۱۶ سالگی از خانه فرار كرده و به تهران آمده و سپس به عقد موقت پدر زهرا كوچولو درآمده بود كه او نیز از همسرش جدا شده بود. ‌
● برداشت ششم : انتقام‌جویی اطرافیان ‌
اگرچه ازدواج موقت در قوانین شرعی به رسمیت شناخته شده، اما هنجارهای عرفی هرگز به آن روی خوش نشان نداده‌اند. دختری كه تن به ازدواج موقت می‌دهد در اكثر موارد از نگاه جامعه یا دختری است كه از سطح فرهنگی و اقتصادی مناسبی برخوردار نیست یا از خانواده طرد شده است. همین وضعیت حتی در مورد زنانی كه تجربه جدا شدن از همسر یا مرگ او را نیز پشت سرگذاشته‌اند وجود دارد. در چنین مواردی اغلب فرزندان زنی كه به ازدواج موقت درآمده‌اند بیشترین واكنش‌ها را از خود نشان خواهند داد و گاه حتی كار به كینه‌جویی و انتقام‌گیری نیز می‌رسد. ۲۹ اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۴ یكی از پرونده‌های انتقام‌جویی در پی ازدواج موقت مادر در تهران شكل گرفت.جوان كینه‌جویی كه برای انتقام‌گیری از همسر صیغه‌ای مادرش، او را با پاشیدن اسید به قتل رسانده بود، نفر اول این پرونده بود. جوانی كه مدعی شد تنها می‌خواسته انتقامی كوچك از همسر موقت مادرش بگیرد ! مادر این پسر جوان در جریان بازجویی‌ها گفت: ‌<زمان حادثه من و كریم - مقتول - در خواب بودیم كه ناگهان با صدای فریاد او كه داد می‌زد سوختم، از خواب پریدم. همسرم با عجله به طرف حمام رفت و از شدت سوزش و درد بی‌حال بر زمین افتاد كه ما فورا او را بیمارستان بردیم. اما...>
پسر جوان در حالی همسر صیغه‌‌ای مادرش را با اسیدپاشی به قتل رساند كه به گفته شهود پرونده پیش از آن هم بارها و بارها او را به خاطر صیغه كردن مادرش به مرگ تهدید كرده بود. پسر جوان درباره انگیزه ارتكاب به قتل گفت : مقتول دوست خانوادگی‌مان بود. بعد از مرگ پدرم شروع به رفت و آمد به خانه‌مان كرد و مادرم را به صیغه خود درآورد. من از این اتفاقات ناراحت بودم و از این مرد كینه به دل گرفتم. چندین بار او را تهدید به مرگ كردم تا اینكه یك هفته قبل از جنایت مقداری اسید تهیه كردم و روی او ریختم.>
● برداشت هفتم : آدم‌ربایی و ازدواج موقت ‌
چندی پیش فارس از ماجرای زنی خبر داد كه به اتهام اقدام به ربودن همسر صیغه‌ای شوهر خود تحت تعقیب پلیس قرار گرفت ! وقتی ازدواج موقت نه در جایگاه مشروعیت بخشیدن به روابط جوانان بی‌تمایل به ازدوج دائم بلكه به عنوان ابزاری برای تنوع‌طلبی مردسالا‌رانه استفاده می‌شود، فجایعی مانند انتقام‌گیری، آدم‌ربایی و حتی قتل و در نتیجه افزایش جرائم اجتماعی به‌وجود می‌آورد كه فضای ناامنی را نیز به دنبال خواهد داشت. به این ترتیب كسی نمی‌داند زن ۳۸ ساله‌ای كه چندی پیش با مراجعه به كلا‌نتری ۱۲۵ یوسف آباد از همسر دائم شوهر صیغه‌ای خود به اتهام اقدام به آدم ربایی شكایت كرد، مقصر است یا قربانی؟ ‌ این زن در شكایت خود گفت: همسر دائم شوهر موقت من تماس گرفت و در حالی كه گریه می‌كرد گفت باید تو را ببینم. با او در اتوبان كردستان قرار گذاشتم وقتی در محل قرار حاضر شدم مردی به سراغم آمد و با صدا كردن اسم من ادعا كرد مژگان داخل خودرو منتظر او است. ‌
او مرا به طرف یك پراید مشكی رنگ برد. چند قدم به پراید مانده بود كه دستمالی جلوی صورتم گرفت كه بی‌حال شدم، اما از هوش نرفتم. در این هنگام همسر شوهرم نیز از كف خودرو بلند شد و به كمك آن مرد قصد داشتند مرا بدزدند كه مقاومت كردم. تا اینكه دختری كه در حال عبور از آن محل بود با شنیدن صدای داد و فریاد من به كمكم آمد و آدم‌ربایان با رها كردن من از محل متواری شدند اما كسی نمی‌داند اگر آدم‌ربایان موفق به ربودن همسر صیغه‌ای می‌شدند چه فاجعه‌ای شكل می‌گرفت ؟‌آیا پرونده دیگری مشابه پرونده شهلا‌ جاهد و ناصر محمدخانی باز می‌شد ؟ ‌
● برداشت آخر : گم كردن صورت مساله ‌
در شرایطی كه شمار متاهلا‌ن جوان چه در میان زنان و چه در میان مردان به شدت روبه كاهش است و در ازای آمار طلا‌ق در دهه اخیر روند صعودی داشته است، تبلیغ و ترویج ازدواج موقت بدون در نظر گرفتن پیامدهای آن شاید ساده‌ترین و دم‌دستی‌ترین راه برای افزایش توجه به نهاد خانواده باشد. بر اساس آخرین آمار موجود، سن ازدواج در مردان در حال حاضر ۷/۲۶ و در زنان ۴/۲۲ سال است و افزایش سن ازدواج برای مردان دارای رشدی سالا‌نه معادل ۶/۰ درصد و برای زنان ۵/۰ درصد، معادل ۶ ماه بوده است. تقریبا در تمامی تحلیل‌های موجود یكی از مهم‌ترین دلا‌یل تاخیر در سن ازدواج انباشتگی موانع اقتصادی بر سر راه ازدواج جوانان است، اما پرسش اینجاست كه آیا تلا‌ش برای تثبیت موقعیت ازدواج موقت در جامعه‌ای كه هرگز روی خوش به این امر نشان نداده است كدام بخش از مشكلا‌ت ناشی از ازدواج‌گریزی جوانان را حل و در قبال آن چه حجمی از مشكلا‌ت را به جامعه تحمیل می‌كند ؟ آیا ازدواج موقت كه خود به عنوان مركز شكل‌گیری بسیاری از پرونده‌های جنایی در سال‌های اخیر قابل بررسی است، تا به حال توانسته باری از دوش آسیب‌های اجتماعی بردارد ؟ از سوی دیگر در صورتی كه اصرار به ترویج ازدواج موقت هم داشته باشیم باز باید به پرسش‌های دیگری پاسخ دهیم.پرسش‌هایی كه روی آن با روند تصویب قوانین و سیاست‌گذاری‌های دولت و مجلس است چرا كه اگر قرار است ازدواج موقت را ترویج كنیم، پس سند <ساماندهی ازدواج جوانان در برنامه چهارم توسعه> كه از سوی سازمان ملی جوانان ارائه و در۳۰ آبان سال ۸۳ در شورای عالی جوانان تصویب شد به چه كارمان می‌آید ؟ و یا مصوبه مورخ ۷/۱۰/۱۳۸۴ مجلس شورای اسلا‌می درباره تسهیل ازدواج جوانان كه نزدیك به دو سال از تصویب پرسروصدای آن می‌گذرد به چه دلیل تصویب شده است ؟ این در حالی است كه ماده ۱۱ این مصوبه، دولت را موظف به تهیه آیین‌نامه اجرایی آن در مدت سه ماه كرده است اما ظاهرا دولت نهم بی‌توجه به حوادث و معضلا‌ت انكارنشدنی‌ای كه ازدواج موقت تا كنون به دنبال داشته است، برای حل به اصطلا‌ح بحران ازدواج در كشور به جای اجرای مصوبه مجلس و قانون كشور به دنبال راهكارهای كم‌زحمت‌تر و البته پرهزینه‌تری مانند ارائه الگوی توسعه ازدواج موقت دل خوش كرده است.

فهیمه خضرحیدری

منبع : روزنامه اعتماد ملی