۳۰ تیر ـ ۲۱ جولای ـ زادروز رویتر ــ مرد زرنگ قرن ۱۹ که می خواست با بازی در کلمات قرارداد، ایران را مالک شود!

۲۱ ژوئیه ۱۸۱۶ «پال جولیوس بارون فن رویتر» موسس خبرگزاری رویتر و مرد زرنگ قرن ۱۹ در آلمان به دنیا آمد. پدرش از روحانیون یهودی آلمان بود.
رویتر در جوانی، نخست كارمند بانك و سپس در برلن به كار نشر كتاب پرداخت و در سال ۱۸۴۴ در ۲۸ سالگی دین و نام خود را تغییر داد؛ مسیحی شد و به «جولیوس رویتر» موسوم گردید. نام قبلی او « اسرائیل بیر یوسفات» بود.
جولیوس در جریان انقلابات سال ۱۸۴۸ اروپا به پاریس رفت و در آنجا به ترجمه مقالات روزنامه های فرانسه و ارسال این ترجمه ها برای چاپ در روزنامه های آلمان پرداخت و از این راه به درآمد و شهرت رسید و در عین حال متوجه مشكل ارسال مطلب شد و فكر ایجاد خبرگزاری و كشیدن خط تلگراف به سرش آمد.
جولیوس در این زمینه به مطالعات بیشتر دست زد و سرانجام بسال ۱۸۴۹ یك سرویس ارسال خبر بازار (اقتصادی) با كبوتر نامه بر و بعدا تلگراف میان آخن آلمان و بروكسل (بلژیك) ایجاد كرد. پیش از او سه خبرگزاری در جهان فعالیت داشتند: هاواس در فرانسه، كنتیننتال (وولف) در آلمان و پدر بزرگ اسوشییتدپرس فعلی در آمریكا، ولی خبرگزاری جولیوس رویتر تخصصی بود و عمدتا اخبار اقتصادی را تهیه و نه تنها برای جراید بلكه افراد، بانكها، بازرگانان و شركتها می فرستاد.
رویتر كه به حد كمال زرنگی،آزمندی و جاه طلبی داشت، انگلستان را كه یك امپراتوری پهناور و مقتدر بود بهترین نقطه برای پیشرفت خود تشخیص داد و در ۱۸۵۱ به این كشور مهاجرت كرد و در آنجا دفتر رویتر را باز كرد و اخبار سهام را هم بر مطالب ارسالی اش افزود. روزنامه انگلیسی «مورنینگ ادورتایزر» نخستین مشترك او بود كه به تدریج سایر جراید هم مشترك شدند.
سعی رویتر در نزدیك شدن به مقامات انگلیسی و گرفتن امتیاز خطوط تلگرافی در قلمرو این امپراتوری بود. با همین فكر در لندن «كمپانی تلگراف» را دایر كرد و به تابعیت انگلستان درآمد.
او برای نزدیك كردن خود به مقامات انگلیسی، به تهیه گزارش ویژه برای آنان و حتی ملكه ویكتوریا پرداخت كه كاری بسیار نو بود و قبلا سابقه نداشت و از این طریق به زودی مورد توجه ملكه و نخست وزیران وقت قرار گرفت و خبرگزاری خود را دربست اختصاص به تبلیغ و پیشبرد سیاست های انگلستان داد تا از این توجه كاسته نشود.
در این زمان، وی یك چیز كم داشت و آن یك لقب اشرافی بود، زیرا با این لقب در كشورهای تحت نفوذ انگلستان می توانست آسانتر امتیاز اقتصادی به دست آورد.
با این فكر، از یكی از دوك های انگلیسی خواست كه به او لقب «بارون» بدهد و با اصرار زیاد موفق شد این لقب را به دست آورد و بر اسم طولانی اش بیافزاید.
اولین قربانی این لقب دولت ناآگاه ایران بود كه موفق شد از آن امتیاز كشیدن خط تلگراف بگیرد؛ كه چون دولت انگلستان خود در نظر داشت كه خط تلگراف هند به اروپا را از خاك ایران بگذراند و خط تلگراف بغداد را به تهران متصل و از تهران به بوشهر برساند و امور این خطوط و تلگرافخانه ها را در دست داشته باشد، رویتر با گذاردن منّت بر این دولت كنار رفت تا درعوض بعدا بتواند با كمك انگلستان امتیاز بزرگتری از ایران بگیرد. بنابراین، جولیوس به خاطر نفس خبر مدیریت «خبرگزاری رویتر» را به دست نداشت؛ از خبرگزاری به صورت پلكان ترقی شخصی استفاده می كرد.
حركت بعدی جولیوس رویتر گرفتن امتیاز كشیدن خط آهن رشت به تهران و از اینجا به خلیج فارس بود. نخست با بازی در كلمات و جملات این قرارداد، استخراج معادن طرفین خط ( بدون اشاره به عرض حریم، یعنی تمامی سطح كشور) به استثنای معادن طلا و نقره را هم بر قرار داد اضافه كرد. به این هم اكتفا نكرد و به مقامات «پرمشغله!» وقت مراجعه كرد و به نام اصلاحیه و ضمیمه و ... دوباره با جمله سازی و بازی با كلمات امتیاز بهره برداری از جنگلها و آبهای ایران را هم به دست آورد كه واضح است همه این كارها با ماهیت حرفه «خبر» و حتی تلگراف مغایر است و....
مورخانی كه تاریخ ایران در عهد قاجارها را تالیف كرده اند؛ عنوان قرار داد دولت وقت ایران (میرزا حسین خان قزوینی رئیس الوزرا ناصر الدین شاه معروف به سپهسالار) با«بارون رویتر» را «قراداد خرید همه ایران» نوشته اند. پیش از تنظیم این قرار داد (سال ۱۸۷۱) دولت انگلستان به دولت تهران در باره نا امنی راههای ایران اخطار داده بود و تهدید كرده بود كه اگر امنیت راهها تامین نشود، خود برای امن ساختن طرق، نیرو به ایران خواهد فرستاد! و این اخطار كه مقامات تهران را ترسانده بود راه را برای امضای چنان قراردادی با رویتر هموار ساخته بود. خبرگزاری رویتر در همان زمان، این اخطار دولت متبوع را به بهترین صورتی توجیه كرده بود تا باعث اعتراض رقبای اروپایی انگلستان قرار نگیرد.
جولیوس رویتر كه تا سال ۱۸۷۷ مدیریت خبرگزاری اش را مستقیما برعهده داشت و در بسیاری از كشورها برای آن دفتر تاسیس كرده بود در سال ۱۸۹۹ در گذشت. این خبرگزاری كه روش كهن خود را تغییر نداده است اینك توسط یك «تراست» اداره می شود.

*** باید توجه داشت تا زمانی كه كار تهیه و توزیع اخبار سطح جهان در دست (عملا در انحصار) چهار ـ پنج خبرگرازی و شبكه تلویزیونی مشخص باشد، مردم در جریان همه حقایق گیتی به درستی و به گونه ای کامل قرار نخواهند گرفت و در گمراهی و بی اطلاعی باقی خواهند ماند. نزدیك به چهار دهه است كه تاسیس یك خبرگزاری بزرگ از سوی كشورهای غیر متعهد یك آرزو بوده است ولی هنوز كار به جایی نرسیده است. در دهه ۱۹۶۰ نگارنده این سایت طرح جامع و طرز كار خبرگزاری كشورهای غیر متعهد را به زبان انگلیسی تهیه و به كنفرانس سران این ممالك فرستاد و بعدا این طرح به همان زبان به صورت یك رساله انتشار یافت ولی تاكنون برای حل این مسئله مهم و ضروری اقدامی جدی صورت نگرفته است، چه معمایی در كار است؟!.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز