فعالیت مدارس فرانسوی در ایران

در بین مدارسی كه توسط مسیونرهای خارجی در ایران تأسیس شد، فرانسویان جایگاه ویژه ای دارند. اینان نه تنها بیشترین مدارس مذهبی را در كشورمان ایجاد كردند، بلكه فعالیت چشمگیری در توسعه فرهنگ و جذب جوانان ایرانی از خود بروز دادند. عمده ترین مدارس فرانسوی در ایران عبارت بودند از : مدرسه سن لوئی، فرانكو پرسان، سن ژوزف ، آلیانس بنی اسرائلیت.
● مدرسه سن لوئی
این مدرسه توسط مسیون لازاریستها كه یكی از فرق مسیحیان كاتولیك بودند در سال ۱۸۶۲م (۱۲۷۸ق/۱۲۴۱ش) برای پسران تأسیس شد. هدف این مدرسه در ابتدا جذب ارمنیان ایران و تغییر آیین آنها به مذهب كاتولیك بود. در آغاز مدرسه دارای ۵ كلاس بود و دانش آموزان پس از گذراندن كلاسهای اول تا چهارم تصدیق نامه خود را از وزارت معارف دریافت می كردند ولی در پایان كلاس پنجم تصدیق نامه ابتدایی فرانسه به آنها داده می شد.
پس از مشروطیت بنابه درخواست سفارت فرانسه و پیشنهاد وزارت معارف مبلغ ماهیانه صد تومان به این مدرسه اختصاص یافت. در مقابل مدرسه موظف بود شاگردانی را كه وزارت معارف به آن مدرسه معرفی می كرد بپذیرد.
شرایط پذیرش رایگان شاگردان برای مقطع متوسطه عبارت بود از نداشتن استطاعت مالی و دارا بودن تصدیق دوره ابتدایی. مدرسه موظف بود هر ماهه صورتی از ورقه تحصیلی شاگردان را به وزارت معارف ارسال كند. ۱ این مدرسه فعالیت خود را تا روی كار آمدن سلسله پهلوی ادامه داد و در اواخر دورهٔ رضا شاه تعطیل شد.
● مدرسه فرانكو پرسان
این مدرسه در سال ۱۲۸۷ ش (۱۹۰۸ م) به وسیله مسیو یوسف خان ریشارد (مؤدب الملك) تأسیس شد. او در ابتدا این مدرسه را به صورت كلاس خصوصی در منزل خود تأسیس كرد ولی با استقبال مردم چند سال بعد به یكی از اولین مدارس دخترانه عصر مشروطیت تبدیل شد. از سال ۱۲۹۵ ش عده ای از فارغ التحصیلان دختر این مدرسه برای معلمی تربیت می شدند و دیپلم خود را از وزارت معارف اخذ می نمودند. این مدرسه از سال ۱۳۱۳ ش تحت مدیریت مسیو هاز اداره می شد و پس از شهریور ۱۳۲۰ش به نام مدرسه رازی تغییر نام داد و توسط معلمین ایرانی اداره گشت.
● مدرسه سن ژوزف
این مدرسه در سال ۱۲۶۵ ش (۱۸۸۷م) توسط مسیون كاتولیك های فرانسوی در تهران فعالیت خود را آغاز كرد. محل مدرسه در خیابان ارامنه تهران قرار داشت و فقط مقطع ابتدایی را دارا بود . این مدرسه در ابتدا فقط دانش آموزان دختر را می پذیرفت ولی بعدها كلاسهــای جداگانه ای برای پسرها تشكیل داد. در سال ۱۳۰۸ تعداد دانش آموزان مدرسه ۹۹ دختر و ۳۳ نفر پسر گزارش شده است. این مدرسه اعانه از وزارت معارف دریافت می كرد و موظف به اجرای پروگرام وزارت معارف بود و می بایست دروس مورد قبول وزارت علوم را تدریس نماید.
این مدرسه بعدها به نام دبستان و دبیرستان منوچهری به رسمیت شناخته شد ولی از ۱۳۲۰ش به بعد از فعالیت مؤسسات خارجی جلوگیری به عمل آمد و مدرسه تعطیل شد، ولی كلاسهای فرانسه برای اطفال خارجی همچنان دایر بود. در سال ۱۳۳۲ ش بخش فارسی آن نیز با نام دبستان و دبیرستان ژاندارك به مدیریت خانم بدرالملوك پازارگادی شروع به كار كرد. ۲
● مدرسه ژاندارك
این مدرسه توسط دختران تارك دنیا برای تحصیل دختران ارمنی و اقلیتهای مذهبی تآسیس شد و به صورت دارالایتام اداره می شد. بعدها نام ژاندارك را برای خود برگزید و دارای دورهٔ ابتدایی و متوسط بود. از عصر ناصری به بعد از دختران مسلمان نیز ثبت نام به عمل آورد و در آن، كلاس درس مسلمانها و ارامنه جداگانه بود. در كلاس درس ارامنه، فارسی تدریس نمی شد. از سال ۱۳۰۴ ش به بعد زبان فارسی را بنا به بخشنامه وزارت علوم به طور متفرقه در دروس خود گنجاند.
● مدارس آلیانس بنی اسرائلیت
این مدرسه بر اساس گردآوری فرزندان یهودیان ایران در یك مركز آموزش بنیان گذارده شد و نمایندگان آلیانس اسرائلیت پس از ملاقات با ناصرالدین شاه در سفر او به فرنگ (۱۸۷۳ م/۱۲۹۰ ق) از او اجازه تأسیس مدرسه را كسب كردند. بنابراین در سال ۱۸۹۸م/ ۱۳۱۵ ق این مدرسه توسط مسیو كازس كه از بیروت فرستاده شده بود تأسیس گردید و اكثر قریب به اتفاق دانش آموزان آن به طور رایگان پذیرفته می شدند و لوازم و كتب تدریس فرانسه را از پاریس به تهران آورده برای تعلیم زبان یهودی دو نفر روحانی یهودی تعیین شدند . برای تدریس فارسی نیز چند نفر معلم مسلمان استخدام گشتند. مدرسه دارای ۶ معلم عبری و فارسی و ۴۲۱ نفر شاگرد بود. بعدها این مدرسه به تأسیس كلاسهای اكابر بزرگسالان و مدرسه دخترانه اقدام كرد و این مدرسه به واسطه كمكهای تجار كلیمی كرمانشاه و مقرری وزارت علوم به زودی شعبه هایی در همدان، اصفهان، توسیركان، كرمانشاه ، سنندج و شیراز افتتاح نمود. عموم این مدارس مختلط بودند . این مدارس پروگرام وزارت علوم را رعایت نمی كردند. با آغاز جنگ جهانی اول و برهم خوردن اوضاع مالی تجار یهودی در ایران، مدارس به حالت تعطیل درآمد و بعد از آن نیز به شكل قبل افتتاح شد. این مدرسه هم مانند دیگر مدارس خارجی در زمان پهلوی اول تعطیل و بعد از شهریور ۱۳۲۰ با نام مدارس ملی اتحاد گشوده شد.

نویسنده:نیلوفر كسری
۱. مكاتبات مدرسه سن لوئی به وزارت معارف، موجود در آرشیو سازمان اسناد ملی ایران.
۲. انسیه شیخ رضایی، گنجینه اسناد، فصلنامه تحقیقات تاریخی، مقاله " مدارس فرانسوی ".
۳. همان، ص ۹۹ .

منبع : موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران