در برابر کودکان جبهه گیری نکنید

به اعتقاد کارشناسان ، در تربیت موثر وجود حد و مرز برای کودکان ضروری است . اگر ما آنها را درست راهنمایی کنیم ، فرزندانمان آماده پذیرش می شوند؛ چرا که کودکان دوست دارند والدین خود را خشنود کنند؛ اما بیشتر ما در تعیین حد و مرز برای کودکانمان مهارتی نداریم. زیاد صحبت می کنیم ، نمی توانیم به طور واضح منظور خود را بیان کنیم ، ولی اگر می خواهیم فرزندانمان از ما حرف شنوی داشته باشند، مثلا کتک کاری نکنند، اسباب بازی هایشان را مرتب کنند یا بموقع به رختخواب بروند، بهتر است راهبردهای خاصی را به کار گیریم .
● واضح و روشن صحبت کنید
بسیار دیده ایم که والدین برای حد و مرز گذاشتن و ادب کردن فرزندانشان سربسته و مبهم صحبت می کنند . می گویند مودب باش، اذیت نکن، شلوغ نکن . این راهنمایی های کلی برای هر کودکی معنای خاصی دارد. کودکان از ما می خواهند، انتظاراتمان را به طور روشن و واضح بیان کنیم . حد و مرز مشخص به کودک می گوید دقیقا چگونه باید رفتار کند. مثلا در کتابخانه آهسته صحبت کن، وقتی از خیابان عبور می کنیم دست مرا بگیر یا موقع غذا خوردن حرف نزن . این راهبرد در واقع میزان پذیرش و حرف شنوی کودکان را افزایش می دهد.
● انتخاب های دیگر
در بسیاری موارد می توانید به فرزندانتان فرصت یک انتخاب محدود شده بدهید تا خودش تصمیم بگیرد که چگونه دستورات شما را انجام دهد. گاهی آزادی عمل در تصمیم گیری به کودک احساس قدرت و تسلط می دهد که این امر بتدریج باعث کاهش مقاومت در برابر والدین می شود. به طور مثال به او بگویید: الان وقت حمام است . می خواهی دوش بگیری یا در وان حمام کنی ؟ می خواهی نیم ساعت صبح ، نیم ساعت بعدازظهر ریاضی تمرین کنی ؟ یا یک ساعت صبح؟ و... از این رو والدین بهتر و سریعتر می توانند به کودک خود پیشنهادهایی بدهند. آنها انتخاب محدودی برای کودکان تعیین می کنند؛ اما می توانند تغییراتی در آن پدید آورند. به عبارتی دیگر این گونه انتخاب محدود، اما تغییر پذیرند.
● قاطع باشید
زمانی که عدم پذیرش و سرپیچی رخ داد و احتمالا کودک به خودش یا دیگران آسیب رسانده باشد به موقعیت محدود کننده قاطع نیاز داریم . یک محدودیت قاطع به کودک می گوید باید رفتار نامطلوبش را متوقف کند و فورا حرف شما را بپذیرد.
مثلا همین الان برو تو اقامت ، بس کن ، اسباب بازی هایت را پرت نکن . البته این قاطعیت از طریق جدیت در چهره و صدا بخوبی نمایان می شود. همان طور که نرمش بیش از حد والدین برای کودک مفید نیست، رفتار خصمانه والدین نیز برای آنها مضر است ؛ اما قاطعیت مرز میان نرمش بیش از حد و رفتار خصمانه است.
● تاکید بر نقاط مثبت
کودکان بیشتر پذیرای فرمان های مثبت هستند تا منفی . به طور کلی بهتر است واضح و روشن به کودک بگوییم باید چه کار کند. بر عکس دستورات منفی مثل نرو، نریز و نکن به کودک می گوید چه چیزی قابل قبول نیست ؛ اما رفتاری که از او انتظار می رود را بیان نمی کند. والدین مستبد بیشتر از فرمان های منفی استفاده می کنند، در حالی که والدین موفق دریافته اند که بیشتر باید از فرمان های مثبت استفاده کنند.
● اعلام بی طرفی
وقتی می گویید الان برو بخواب ، ممکن است نیروی کشمکش شخصی میان او و شما ایجاد شود. روشن بهتر این است که دستورات را به حالت غیر شخصی بیان کنید. به طور مثال به او بگویید ساعت ۹ است و وقت خواب تو و به ساعت اشاره کنید. در این حالت هر تعارض و حس ناخوشایندی پدید بیاید، میان کودک و ساعت است نه میان او و شما. یا هنگامی که به او می گویید خانه جای توپ بازی نیست او از این قاعده ناراحت می شود نه از شما.
● توضیح دهید
مردم توضیح در مورد قاعده یا دستوری توجیه شوند، بهتر می توانند آن را بپذیرند؛ اما در غیر این صورت آن را مستبدانه می پندارند. بنابراین هنگامی که برای اولین بار کودک را در موقعیت محدود کننده قرار دادید، توضیح دهید چرا فرزندتان باید آن را بپذیرد .شناخت علت قواعد، باعث می شود رفتار مناسب در کودک درونی شود. یعنی تمایلات درونی اش ، او را مطیع قوانین خانواده می سازد. برای بیان علت قوانین به جای این که از توضیحات طولانی که کودکان را خسته می کند، استفاده کنید، به طور خلاصه، دلیل یک دستور را بیان کنید. مثلا دیگران را نزن، چون بدنشان درد می گیرد. یا وقتی اسباب بازی را از دست بچه های دیگر می قاپی ، آنها ناراحت می شوند، چون هنوز بازیشان تمام نشده است.
● چاره ای دیگری پیشنهاد کنید
هر گاه رفتار کودکی را محدود کردید، سعی کنید به یک فعالیت دیگر قابل قبول اشاره کنید. از این طریق شما مستبد به نظر نمی رسید و فرزندتان حس نمی کند کسی اختیارش را سلب کرده است و احساس محرومیت هم نمی کند. بنابراین می توانید بگویید می دانم آن را دوست داری؛ اما این وسایل برای آرایش است نه برای بازی. بیا به جای آن ، این کاغذ و مداد شمعی را بگیر یا پسرم ! نمی توانی پیش از شام ، شکلات بخوری ؛ اما بعد از شام می توانی هم بستنی و هم شکلات مورد علاقه ات را بخوری . با پیشنهاد چاره دیگر می توانید هنگامی که احساس کودک شما قابل پذیرش است او را تربیت کنید.
● ثابت قدمی در تربیت کودکان
تعیین حد و مرز برای کودکان ، هنگامی موثر است که این قوانین ثابت باشند. به عبارت دیگر در هر خانه باید ضوابط خاصی حاکم باشد و والدین همواره به آن پایبند باشند و آن را تغییر ندهند. مثلا اگر ساعت خواب یک شب ۸ و شب دیگر ۳۰/۸ و شب بعد ۹ باشد ، به جای همراهی کودکان ، مقاومت آنها در پیروی از این برنامه را به دنبال خواهد داشت و بعید به نظر می رسد که بتوان آن را اجرا کرد.
سختی این روش در این است که قوانین مهم و روزمره خانواده باید هر روز بموقع اجرا شوند تا تاثیر گذار باشند.
● تذکر دهید
مهم نیست بدرفتاری کودک چه باشد . ما باید برای او روشن کنیم که رفتارش ناپسند می دانیم و آن را قبول نداریم . بنابراین به جای این که بگوییم پسر بد، یعنی خودت را قبول نداریم ، باید بگویم کتک کاری نکن یعنی رفتارت را رد می کنیم.
بنا به گزارش پژوهشگران ، زمانی که والدین عصبانی هستند، فرزندان خود را شدیدا تنبیه می کنند و بیشتر از قبل مورد آزار زبانی و بدنی قرار می دهند. گاهی اوقات به جای خشونت و رفتار خصمانه باید آرامش خود را حفظ کنیم ، نفس عمیق بکشیم و تا ۱۰ بشماریم .
به طور کلی تربیت یعنی آموزش رفتار صحیح به کودکان ؛ اما اگر شما عصبی یا احساساتی باشید، نمی توانید آموزش را به طور موثر انجام دهید. مثلا به جای این که به کودک خود حمله کنید و بگویید چه مرگت است؟ بهتر است یک لحظه صبر کنید بعد با آرامش از او بپرسید اینجا چه خبر است ؟ همه کودکان برای شناخت رفتار پسندیده به راهنمایی والدین نیاز دارند. مهارت ما در ایجاد قوانین و محدودیت ها ، همکاری بیشتری از جانب فرزندان برای ما به ارمغان می آورد.

دکتر چارلز شافر
مترجم : نرگس بیگوند

منبع : بنياد انديشه اسلامي