سخنران پست‌مدرن روی قبر شاعر رمانتیک

با تشکر از این‌که اجازه داده‌اید، من بعد از «امرسن» دومین سخنران کنار آرامگاه «هنری تورئو» (Thoreau, Henry: ۱۸۱۷-۱۸۶۲): شاعر انقلابی، فیلسوف، اصلاح‌گرای اجتماعی، ناتورالیست، رمانتیک علمی، مقاله‌نویس روشنگر و متفکر دفاع از محیط زیست، مقاله‌ی ناتمام خود را در این‌جا برایتان روخوانی کنم، تشکر می‌کنم و برای روح آن مرحوم طلب آمرزش می‌نمایم. همان‌طور که می‌دانید روان‌شاد تورئو ۴۴ سال بیشتر نداشت که به دلیل ابتلا به بیماری آن‌زمان علاج‌ناپذیر سل از میان ما رفت. مرحوم «امرسن» چند لحظه پیش از صفات تورئو و خاطرات خود با آن دوست عزیز، برایتان تعریف نمود؛ ازجمله این‌که تورئو برای نجات جان سایر جان‌داران، گیاه‌خوار شده بود، با توتون و الکل و کلیسا رابطه‌ای نداشت، از رابطه‌ی جسمی با جنس مخالف خودداری می‌کرد. او با انسان، کم‌حوصله و با طبیعت، پرحوصله بود. او عاشق آگاهی و سادگی در زندگی بود. او دوست‌دار طبیعت بود و حتا می‌گفت که انسان می‌تواند حین راه‌پیمایی، به شناخت برسد. گرچه او در قناعت زندگی می‌کرد، ولی یک رواقی فراری از هم‌نوعان نبود.
هنری تورئو از شغل معلمی اخراج شد چون او حاضر نشد زیر قانون فلک و کتک‌کاری تصویب‌شده‌ی وزارت ارتجاعی فرهنگ و آموزش و پرورش را امضا کند. او به‌دلیل فقر و عشق به طبیعت و قدردانی از آموزگار کبیر خود یعنی آقای امرسن، مدتی سرایدار خانه و باغبان مزرعه‌ی ایشان شد. او سال‌ها در کنار دریاچه‌ی والدن و در حاشیه‌ی جنگل، در درون کلبه‌ی محقر خود زیست تا به توجه به طبیعت از نزدیک بپردازد و با الهام از آن، درباره‌ی آزادی، تحول و مبارزه‌ی صلح‌آمیز مقاله بنویسد. او می‌خواست ثابت کند که انسان می‌تواند به‌طور مستقل در دامن طبیعت زندگی کند. آثار او درباره‌ی مبارزه و مقاومت منفی و صلح‌آمیز در اجتماع، منبعی شد برای مبارزات گاندی، مارتین لوتر کینگ، و سیاهان آفریقای جنوبی. تورئو به‌دلیل خودداری از پرداخت مالیات تعیین‌شده برای ادامه‌ی جنگ اشغال‌گرانه علیه مکزیک و حفظ برده‌داری در آمریکا، به زندان افتاد، تا این‌که امرسن با نامی ناشناس و پرداخت ضمانت موجب آزادی وی شد. تورئو در مقاله‌ی مشهوری نوشت که انسان حق دارد به مخالفت با قانون بپردازد، در صورتی‌که آن قانون علیه وجدانش عمل نماید و بهترین حکومت، رژیمی است که به صورت کمترین حالت ممکن، حکومت کند. آن مقاله، اگر اشتباه نکنم، «سرپیچی در برابر دولت»، نام دارد. تورئو می‌نویسد فرد می‌تواند موجب تغییراتی در جامعه باشد، گرچه این مبارزه او «دن‌کیشوتی» شود. به این دلیل غالب نظرات تورئو مانیفست آنارشیست‌های غیرمسلح نام گرفتند. انقلاب یک‌نفره‌ی او می‌توانست پیشتاز آگاهی‌های آزادی‌خواهانه گردد. تورئو سال‌ها پدر مبارزه‌ی صلح‌آمیز در حاشیه‌ی جنگل شد. در نظر او ادبیات جانشینی است برای تجربه و آزمایش‌های زندگی. بهترین زندگی درنظر او زندگی ساده ولی آگاهانه است. او می‌خواست قطب مثبتی در مقابل فرهنگ ناامیدی اروپایی شود. او رمانتیکی بود که می‌توانست در کتاب طبیعت مطالعه کند. او از موضعی رمانتیک به انتقاد از خصوصیات غیرانسانی و استثمارکننده‌ی جامعه‌ی سرمایه‌داری در آمریکا پرداخت، و به انتقاد از مکانیکی‌شدن انسان و به زیر سلطه‌ی ماشین رفتن وی و حسابگری تجاری که طبیعت را قربانی خود نموده است.
او می‌نویسد که مهم‌ترین اتوریته‌ی اخلاق باید وجدان آگاهانه‌ی فردی باشد. اگر امروزه تورئو زنده می‌بود خوشحال می‌شد، چون غالب مبارزین اخلاق‌گرا و اصلاح‌طلب با تکیه بر نظراتش اقدام می‌کنند. تورئو مانند وایتمن و ملویل و امرسن ازجمله شاعرانی بود که نقش پیامبری را به‌عهده گرفتند و آینه‌ای پیش روی ملتی ازخودبیگانه و منفعت‌طلب گرفتند تا به نیازهای غیر رئالیستی خود واقع شوند. او می‌گفت طبیعت نیز مانند انسان دارای حقوقی است و باید طرف مقابل مکاتبه‌ی انسان برای تفکر و پژوهش باشد. او براساس فلسفه‌ی ایده‌آلیستی «ترانسندنت» می‌نویسد که حق، عدالت و اخلاق به‌شکل غریزی در انسان زاده می‌شوند. مخالفین جنگ ویتنام، چپ نو در غرب، و جنبش حقوق بشر، با تکیه بر ایده‌های تورئو به مبارزه پرداختند. شورای ملی مقاومت دانمارک با رجوع به تورئو به مبارزه با فاشیسم پرداخت. سوسیالیست‌های تخیلی هلند کمون‌هایی طبق رهنمودهای او تشکیل دادند. ازطریق گاندی، تئوری و عمل مقاومت صلح‌آمیز، یک رهنمود عام شد که هم تاکتیک و هم استراتژی گردید. جنبش‌های هنری و ادبی پاپ، بیت و هیپی، فردگرایی آزادی‌خواهانه‌ی خود را از تورئو گرفتند. او شجاعانه از شورش انقلابی «جان براون» در زمان حیات وی، حمایت کرد و درباره‌ی فعالیت‌های ضد برده‌داری وی سخنرانی نمود.
در ادبیات، جک لندن باوفاترین شاگرد تورئو گردید. سینکلر لویز او را یکی از چهار نویسنده‌ی کلاسیک آمریکا نامید و هنری میلر او را سکه‌ای دانست که دیگر چاپ نمی‌شود. نزدیکی تورئو به طبیعت را می‌توان زیر تأثیر فیلسوف آلمانی یعنی شلگل دانست.
امید است همه‌ی حاضرین با آثار تورئو، مخصوصن: سرپیچی شهروندی، یک یانکی در کانادا، یادداشت‌های روزانه، یک هفته سفر روی رودخانه‌ی کنکورد، در کنار دریاچه‌ی والدن، و سرپیچی از قانون، روزی آشنا شوند.
کتاب «در کنار دریاچه‌ی والدن» را مهم‌ترین اثر او می‌دانند که چون کتاب علم‌الاشیایی درباره‌ی منطقه، و آب و هوا در شرق آمریکا است. کتاب فوق مانیفست دوست‌داران محیط زیست و مخالفان جامعه‌ی مصرفی شد. «مقاله‌ی سرپیچی شهروندی» درباره‌ی مقاومت منفی دربرابر خواسته‌های زورگویانه‌ی دولت و وظیفه‌ی شهروندی است. در کتاب «یادداشت‌های روزانه»، او به گردآوری حدود دو میلیون واژه پرداخت که ارزش خاص مستقل ادبی دارند. توانایی هنری و روشن‌گرانه‌ی تورئو نه تنها در شعر و مقاله، بلکه در سخنرانی نیز بود. متأسفانه از ۱۰۰۰ جلد یکی از آثار او که با سرمایه‌ی شخصی چاپ شده بود، فقط ۳۰۰ جلد به‌فروش رفت. امید است که درآینده این وضعیت برای یادگارهای هنری تورئو تغییر کند. سال‌های پرثمر زندگی او بین ۱۸۱۷ و ۱۸۶۲ است.

آتوسا سلطانزاده

منبع : پایگاه ادبی، هنری خزه