بنویسیم بدون نابودی جنگل

براساس اطلاعات باستان شناسان ، مصریان اولین ملتی بوده اند که ۳هزار سال پیش از میلاد مسیح با استفاده از بافت میانی فشرده شده ساقه گیاه پاپیروس ، کاغذ ساختند.
پس از آن ، یک مهندس فرانسوی به نام لوئیس نیکولاس رابرت در ژانویه ۱۷۹۹توانست کاغذ را به صورت پیوسته تولید کند، به طوری که در حال حاضر کارخانه های کاغذسازی ، با سرعتی بیش از ۱۰۰۰ متر در دقیقه ، کاغذهایی با عرض بیش از ۱۰ متر تولید می کنند.متاسفانه منابع تولید کاغذ که همان جنگل ها هستند بسیار محدودند و نیاز انسان نیز بی انتها. به همین دلیل ، از یک سو به دلیل محدود بودن سطح جنگل های دنیا و تخریب شدید آن و از سوی دیگر، به دلیل افزایش روز افزون مصرف کاغذ و محصولات کاغذی همگام با ازدیاد جمعیت و پیشرفت فناوری ، بررسی و به کارگیری اعداد و ارقام تولید کاغذ و مصرف سرانه در کشورهای مختلف این واقعیت بیشتر به نظر می آید که برای تولید کاغذ، باید به طور جدی به فکر ابداع روش های دیگر بود.آمارها نشان می دهند، سال ۱۹۹۹ تولید کاغذ در جهان ۳۱۵۷۱۲ تن بوده و از آن میان ، ایران ۵۱۰هزار تن ، امریکا ۸۸۰۶۴ تن و چین ۲۹۶۰۸ تن سهم داشته است.میزان مصرف سرانه کاغذ همان سال در جهان ۶/۵۲ کیلوگرم بوده است که از آن میان ایران ۴/۱۶ کیلوگرم و امریکا ۲/۳۴۷ کیلوگرم را به خود اختصاص داده است.
کاغذ برنجی راهی برای خودکفایی
یکی از راههایی که به ذهن محققان رسید تا مانع تخریب جنگل ها شوند، استفاده از دیگر محصولات کشاورزی به جای درختان برای تولید کاغذ است.مهندس عباس فخریان ، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع ، استفاده از کاه و کلش برنج را یکی از این روش های جایگزین عنوان می کند و معتقد است ، با توجه به این که بخش وسیعی از کشور از امکانات زیادی برای کاشت برنج برخوردار است ، استفاده از این منبع سلولزی می تواند گام موثری در راه خودکفایی کشور باشد.البته جنبش ساخت کاغذ از منابع غیرچوبی به سال ۱۹۷۵برمی گردد، به طوری که در این سال ظرفیت تولید جهانی خمیرهای الیاف منابع غیرچوبی افزایش یافت و از ۹/۶ درصد در سال ۱۹۷۵به حدود ۶/۱۰ درصد از کل خمیر کاغذ تولید شده در سال ۱۹۹۳رسید.در حال حاضر، میانگین رشد سالانه ظرفیت تولید خمیر کاغذ از الیاف غیرچوبی بیش از ۳برابر میانگین رشد سالانه ظرفیت خمیر کاغذ از چوب است ، به طوری که کشور چین توانسته است ۷۷درصد از خمیر غیرچوبی دنیا را تولید کند.
روشهای رایج ساخت کاغذ
کارخانه های کاغذسازی از ۳روش شیمیایی ، مکانیکی و نیمه شیمیایی استفاده می کنند تا کاغذ بسازند. یکی از نمونه های روش شیمیایی سودا نام دارد، که کارخانه هفت تپه اهواز از آن استفاده می کند.همچنین کراست یکی دیگر از نمونه های روش شیمیایی است ، که در کارخانه چوکا به این طریق کاغذ ساخته می شود؛ گفتنی است ، بازده این روش ۴۵درصد است و بقیه چوب از بین می رود.از روش مکانیکی هم برای تولید کاغذهایی استفاده می شود، که نیاز به ماندگاری طولانی ندارند (مثل کاغذ روزنامه) که در این روش ، بیشتر چوبی که پخته می شود، تبدیل به خمیر کاغذ می شود و بازده آن بالای ۹۵درصد است. از این روش هم در کارخانه چوب و کاغذ مازند ران استفاده می شود.
روش نیمه شیمیایی (سولفیت خنثی) هم در تهیه کاغذ به کار می رود، که در ایران کاربردی ندارد و بازدهی معادل ۶۵تا ۷۵درصد دارد.
به طور کلی ، پاپیر اساس ساخت کاغذ، خارج کردن لیگنین از چوب است. هر چه لیگنین بیشتری از چوب خارج شود، الیاف برجامانده مقاومت بیشتری به کاغذ می دهند و علاوه بر این ، رنگ کاغذ هم سفیدتر می شود.مهندس فخرایی جایگاه کاغذ تولید شده از کلش برنج و دیگر محصولات کشاورزی را از نظر مقاومت و مرغوبیت بین کاغذ تولید شده از سوزنی برگان و پهن برگان می داند. کاغذ تولید شده از سوزنی برگان مقاوم ترین و بهترین انواع کاغذ است.
وی دلایل توجه به الیاف غیرچوبی را خصوصیات ویژه آنها عنوان کرد و افزود با وجود آن که نسبت طول قطر الیاف سلولزی منابع غیرچوبی کمتر از الیاف چوبی است ؛ اما این الیاف به دلیل داشتن ساختمان ویژه در صدنپتوران های آنها بیشتر از چوب سوزنی برگان است و به همین دلیل ، تولید خمیر کاغذ این مواد آسان تر بود و به انرژی و مواد شیمیایی کمتری نیاز دارد. همچنین تنوع زیاد مواد اولیه غیرچوبی باعث شده است ،ساخت انواع کاغذ با کیفیت مطلوب و با استفاده از ترکیب مناسبی از الیاف غیرچوبی میسر شود.
گفتنی است ، امروزه بیش از ۳۰نوع ماده الیاف غیرچوبی نظیر کلش برنج ، کاه گندم ، بامبو و نیز ساقه های سورگوم ، چوب شاهدانه ، کتان ، کنف و... در صنایع کاغذسازی مورد استفاده قرار می گیرند و بالغ بر ۴۶درصد کل خمیر کاغذ و کاغذ تولید شده از منابع غیرچوبی با استفاده از کاه و کلش تولید می شود.
ایران در کجای مسیر است؟
در ایران نیز تولید انواع کاه محصولات کشاورزی به حدود ۱۹میلیون تن بالغ می شود، که اگر فقط ۱۰درصد از این مقدار را به تولید خمیر کاغذ اختصاص دهیم ، حدود ۲میلیون تن ماده اولیه در اختیار تولیدکنندگان کاغذی و محصولات قرار خواهد گرفت که بمراتب بیش از امکان بالقوه جنگلهای شمال کشور است که حدود ۵/۱ میلیون تن است.به هر حال ، کشور ما هنوز در مراحل مقدماتی کار است و محققان ما در حال انجام بررسی هایی در این ارتباط هستند.
مهندس فخریان اعلام کرد، در بررسی انجام گرفته قابلیت استفاده از کلش برنج در صنایع کاغذسازی مورد مطالعه قرار گرفته است و بدین منظور از ۸ منطقه برنج خیز کشور از قبیل خمام و آستانه اشرفیه در استان گیلان ، چالوس و محمودآباد در استان مازندران ، نورآباد ممسنی در استان فارس و مزرعه چم در استان اصفهان نمونه برداری به عمل آمده است.وی خاطرنشان کرد، نتایج به دست آمده حاکی از آن است که از کاه و کلش برنج با مصرف انرژی کم (حرارت پختی معادل ۱۳۰ تا ۱۵۰ درجه سانتیگراد و با زمان پختی معادل ۲۵ دقیقه و قلیائیت فعال ۱۶ درصد) می توان خمیر کاغذی با بازده خوب و مناسب بین ۴۲/۸تا ۴۹/۲۷و عدد کاپای پایین و بین ۶۵/۱۰ تا ۲۰/۱۴ تولید کرد.گفتنی است ، اگر عدد کاپای خمیر کاغذ کمتر از ۲۰باشد، قابلیت بیشتری برای رنگ بری و سفید کردن دارد و معیار خوبی برای تولید یک کاغذ خوب است.
وی همچنین عنوان کرد، مقاومت کاغذهای به دست آمده از کلش برنج قابل مقایسه با مقاومت کاغذهای به دست آمده از پهن برگان است و می توان برای افزایش مقاومت خمیر کاغذ کاه و کلش برنج ، درصدی هم از خمیر کاغذ الیاف بلند به آن افزود. از این خمیر کاغذ می توان برای تولید کاغذهای چاپ و تحریر استفاده کرد. گفتنی است ، از کاه و کلش برنج برای حمل و نقل و بسته بندی ، تولید انرژی حرارتی ، ساخت خانه های روستایی و علوفه دام استفاده می شود، اما به دلیل زیاد بودن سیلیس در آنها اگر به مصرف تغذیه دام برسند، باعث لاغری و سقط جنین در آنها می شود و به طورکلی ، ارزش غذایی کمی دارند.بنابراین ، یکی از بهترین گزینه ها برای جایگزین کردن درختان و از بین نبردن آنها، استفاده از کاه و کلش برنج در صنایع کاغذسازی است. در حال حاضر، در غرب کشور یک کارخانه وجود دارد که با استفاده از کاه و کلش برنج به میزان محدودی کاغذ تولید می کند.بررسی های بیشتری نیاز است که بتوان از نظر اقتصادی احداث چنین کارخانه ای را توجیه و بهترین شهر یا منطقه را برای آن تعیین کرد. بنویسیم ، اما جنگل را از بین نبریم.

منبع : روزنامه جوان