ناتو در قلب آفریقا

ماه آوریل سال جاری میلادی، سازمان پیمان آتلانتیك شمالی (ناتو) در پایتخت مراكش (رباط) بود و این كشور آفریقایی، میزبانی یكی از مهمترین تشكل های نظامی - سیاسی جهان را برعهده داشت. حضور سازمان پیمان آتلانتیك شمالی در قاره سیاه، از جهات مختلفی دارای اهمیت و قابل بررسی است.
●آفریقای ناتو
بی شك مهمترین دستاورد برگزاری نشست ناتو در رباط، نصیب مراكش شده است. از هر جهت به موضوع نگاه كنیم، سود مغربی ها چشمگیرتر است. اول آنكه، نشست رباط نخستین گردهمایی اعضا و همكاران ناتو بود كه یك كشور غیرعضو سازمان پیمان آتلانتیك شمالی میزبان آن شد. در حقیقت، در تاریخ پنجاه و چند ساله سازمان پیمان آتلانتیك شمالی، هرگاه این سازمان در اجلاسی مرتبط شركت داشته، همواره كشور میزبان از اعضای ناتو بوده است؛ حتی اگر موضوع اجلاس، مسأله ای جهانی بوده و تنها مختص ناتو نبوده نیز این روند میزبانی تكرار شده است. با این حساب، مراكش نام خود را در «اولین» های ناتو ثبت كرد.
از طرف دیگر، مراكش از جمله كشورهای شمالی آفریقا وعرب است و رقابتی نزدیك میان این كشور و همسایگانش در تمامی زمینه ها جریان دارد كه مسائل سیاسی در این میان از همه برجسته تر است. براین اساس، میزبانی اجلاس ناتو (كه در نوع خود بی نظیر بود) برای آفریقا و بخصوص مراكش، افتخاری بزرگ و برگ برنده محسوب می شود.دلیل انتخاب مغرب به عنوان میزبان، به موضوع «گفت وگوی مدیترانه» (MD) بازمی گردد. گفت وگوی مدیترانه به مذاكرات سازمان پیمان آتلانتیك شمالی با۶ كشور عرب حوزه دریای مدیترانه گفته می شود كه این كشورهای عرب عبارتند از: الجزایر، مراكش، مصر، اردن، تونس، موریتانی و اسرائیل. موضوع اصلی نشست رباط نیز به نحوه ادامه و ارتقای سطح همكاری های ایشان با ناتو مربوط می شود.
سرزمین های حاشیه دریای مدیترانه كه به لحاظ جغرافیایی، منطقه ای مهم و استراتژیك محسوب می شوند، از سالها قبل قصد پیوستن به ناتو را در ذهن داشتند. سرانجام، به پیشنهاد ناتو، رهبران این ۶كشور عرب و تل آویو تصمیم گرفتند با تشكیل كمیته ای واحد، مذاكرات خود با سازمان پیمان آتلانتیك شمالی را هدفمندتر و منسجم تر پیگیری كنند. بنابراین در سال ۱۹۹۴ ، ۶ كشورعربی حوزه مدیترانه و اسرائیل به طور رسمی مذاكرات خود را با ناتو آغاز كردند كه بعدها به «گفت وگوی مدیترانه» مشهور شد. پروژه گفت وگوی مدیترانه، تحولات وسیعی در روابط كشورهای حوزه این دریا پدید آورد و در برخی مواقع، حتی منافع ایشان را نیز به یك سمت هدایت كرد؛ در حالی كه تا پیش از آن، بعضی دولتهای حوزه مدیترانه، با یكدیگر ارتباطی نداشتند.
مذاكرات سرزمین های مدیترانه ای با ناتو به خوبی پیش رفت و دستاوردهای مهمی برای هر دو طرف به دنبال داشت؛ به ویژه پس از اجلاس مشترك وزرای خارجه اعضای ناتو و دولتهای مدیترانه ای كه در دسامبر ۲۰۰۴ میلادی در بروكسل (مقر اصلی ناتو) برگزار شد، گفت وگوی مدیترانه وارد مرحله تازه ای شد. برگزاری نشست بروكسل در سطح هیأتهای بلندپایه ای مانند وزرای امور خارجه، بیانگر آن است كه ناتو چه اهمیتی برای منطقه مدیترانه قائل است.
در ماه فوریه سال جاری میلادی پیشرفت دیگری حاصل شد. وزرای دفاع اعضای ناتو و مدیترانه ای ها در شهر «تائورمینا»ی ایتالیا گرد هم آمده و درباره تعمیق مناسبات دو جانبه، بحث و تبادل نظر كردند. از آنجایی كه ناتو، سازمانی عمدتاً نظامی محسوب می شود، نقش وزرای دفاع اعضا، چشمگیر و برجسته است و نظرات ایشان درباره كشورهای متحد ناتو، تعیین كننده و سرنوشت ساز خواهد بود.
با پیشینیه ای كه ذكر شد، اجلاس رباط كار خود را در ۶ آوریل ۲۰۰۶ آغاز و شركت كنندگان در آن، راههای گسترش همكاریهای ناتو و مدیترانه ای ها را بررسی كردند. سایت رسمی سازمان پیمان آتلانتیك شمالی درباره نشست رباط می نویسد: «این گفت وگوها نشان دهنده آن است كه امنیت دراروپا، بسیار نزدیك ومرتبط با امنیت مدیترانه است.» چنین تعبیری، بیانگر آن است كه ناتو برنامه وسیعی را جهت استفاده از كشورهای مدیترانه ای برای امنیت اروپا در سر دارد؛ اروپایی ها معضلات امنیتی خود را در این مسأله می دانند كه تروریست ها به راحتی قادرند از دریای مدیترانه گذشته و وارد قاره سبز شوند؛ زیرا یكی از دو سوی دریای مدیترانه، قاره اروپا قرار دارد و البته سمت دیگر آن، اكثراً كشورهای قاره سیاه جای گرفته اند. آفریقا (به دلایل متعدد) یكی از پایگاههای اصلی گروههای تروریستی در چند سال اخیر بوده و ایشان فعالیتهای وسیعی درسطح این قاره داشته و دارند. از طرفی با گذشتن از شمال آفریقا (به ویژه مراكش) و عبور از مدیترانه، راه تروریست ها برای ورود به اروپا، فوق العاده سهل و آسان است.
برای نمونه می توان انفجارهای زمستان سال ۲۰۰۴ اسپانیا را ذكر كرد. در این حمله تروریستی كه در شهر مادرید رخ داد، ۱۹۱ كشته و صدها نفر زخمی شدند. اسپانیا یكی از كشورهای حوزه مدیترانه (و البته عضو ناتو) است كه در همسایگی مراكش قرار دارد. بنابراین، احتمال آن وجود دارد كه تروریست ها از مسیر مراكش، خود را به اسپانیا رسانده و عملیات خرابكارانه خود را انجام داده باشند. دلیل این ادعا آن است كه از ۲۹ مظنون این حادثه، اكثر آنها ملیت مراكشی دارند. برهمین اساس، در صورت همكاری مؤثرتر كشورهای مدیترانه با ناتو، امكان تأمین امنیت بیشتر برای اهالی اروپا وجود خواهد داشت.
در افتتاحیه اجلاس رباط، معاون دبیركل ناتو گفت: زمانی كه «گفت وگوی مدیترانه» را ادامه می دهیم، می بایست تمرینات سیاسی افزونتری برای نزدیكی بیشتر انجام شود. «شفر» دبیركل ناتو نیز افزود: برگزاری این نشست در مراكش، راه حلی استراتژیك به شمار می رود. در پایان اجلاس رباط، ناتو اعلام كرد اسرائیل، الجزایر و مراكش موافقت كرده اند برای مقابله با تروریسم به نیروی دریایی ناتو در دریای مدیترانه بپیوندند. سازمان پیمان آتلانتیك شمالی عملیات های دریایی خود در مدیترانه را با نام «عملیات تلاشهای مؤثر» انجام می دهد. این عملیات ها پس از واقعه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و برای تأمین امنیت بیشتر حوزه دریای مدیترانه آغاز شد. البته فعالیتهای دریایی ناتو در مدیترانه، پس از انفجارهای مادرید تشدید شد تا عملیات های تروریستی احتمالی را متوقف سازد.
ازدیگرسو كشورهای عرب می بایست تلاشهای دیپلماتیك خود را جهت عضویت در سازمان پیمان آتلانتیك شمالی افزایش دهند. این درحالی است كه صف كشورهای خواهان عضویت در ناتو، روز به روز طویل تر می شود.
●اسرائیل و اعراب!
همانطور كه گفته شد رژیم صهیونیستی دركنار ۶ كشور عرب در حوزه مدیترانه با ناتو همكاری دارد.
اقدامات مشترك رژیم صهیونیستی و ۶ كشور عرب مدیترانه به سالهای آغازین دهه ۹۰ میلادی بازمی گردد.
اسرائیل با نیمی از این ۶ كشور مشكل چندانی ندارد: مصر در زمان ریاست جمهوری «انورسادات» (اواخر دهه ۷۰ میلادی) روابط دیپلماتیك خود با اسرائیل را آغاز كرد: اردن هاشمی و موریتانی نیز كشورهایی عرب هستند كه در سطوح عالی سیاسی با رژیم صهیونیستی رابطه دارند. حتی پس ازكودتای تابستان گذشته و سرنگونی رئیس جمهوری اسلامی موریتانی، شورای حاكمان نظامی این كشور آفریقایی پس از در دست گرفتن امور اعلام كرد: تغییری در روابط سیاسی موریتانی با اسرائیل به وجود نخواهدآمد.
در طرف دیگر، الجزایر، تونس و مراكش روابط گرمی با اسرائیل ندارند، اما اخیراً تغییراتی دراین ارتباط دیده شده است.مراكش از ابتدای قرن جاری، روابط محدودی با اسرائیل برقراركرد. همچنین در ۱ سال اخیر، هیأتهای عالی رتبه اسرائیلی (بویژه نمایندگان پارلمان این رژیم) به تونس سفركرده اند. در این میان، می توان گفت تنها الجزایر (تقریباً) ارتباطی مستقیم با اسرائیل ندارد.
حتی پس از اجلاس مراكش كه اعلام شد الجزایر، مغرب و اسرائیل در رزمایش مشترك مدیترانه با ناتو مشاركت خواهندكرد، نماینده ویژه رئیس جمهور الجزایر گفت: به دلیل حضور اسرائیل،الجزایر در این تمرین نظامی مشترك شركت نخواهدكرد.
باید دید مخالفت كشورهای حوزه مدیترانه در مقابل رژیم صهیونیستی ادامه خواهدداشت؟ آیا اعراب در گفت وگوی مدیترانه، منافع احتمالی خویش را به حقوق ملت فلسطین ترجیح می دهند؟
از سوی دیگر، اسرائیل با ناتو رابطه بسیارخوبی دارد و در سالهای اخیر، افزایش چشمگیری در مناسبات دوجانبه ایشان به وجودآمده است.
درماه فوریه سال گذشته میلادی، یك عضو بلندپایه ناتو از رژیم صهیونیستی و سرزمینهای اشغالی بازدید كرد.یك ماه پس از آن، نخستین مانور دریایی مشترك ناتو و اسرائیل برگزارشد. همچنین، ادوات و تجهیزات نظامی اسرائیلی در تمرینات ناتو كه در ژوئن ۲۰۰۵ میلادی برگزارشد، شركت داشتند.
ازطرفی، برخی اعضای ناتو از عضویت رژیم صهیونیستی در این سازمان حمایت های فراوانی به عمل آورده اند كه از مهمترین ایشان، اسپانیاست؛ اما مقامات عالی رتبه ناتو و در رأس ایشان «شفر» دبیركل سازمان، اشتیاق چندانی برای پیوستن رژیم صهیونیستی نشان نداده اند. مسؤولان ناتو بیم آن را دارند كه با عضویت اسرائیل، ناتو مجبور به مداخله مستقیم در مناقشه فلسطین شده و (به دلیل نقض حقوق فلسطینیان) وجهه بین المللی خود را تضعیف شده ببیند. هرچند مقامات رژیم صهیونیستی بارها اعلام كرده اند چشم داشتی به كمك ناتو دربرابر اعراب ندارند!
●ناتو و گسترش
عمر ناتو بیش از نیم قرن است و از این حیث جزو سازمان های قدیمی محسوب می شود. سازمان پیمان آتلانتیك شمالی در سال ۱۹۴۹ بنیان نهاده شد. ۱۲كشور اعضای مؤسس آن را تشكیل دادند كه همگی به جز آمریكا و كانادا، اروپایی بودند. همانطور كه اشاره شد، مقر اصلی ناتو شهر بروكسل بلژیك است.
از همان آغاز تأسیس ناتو، ایالات متحده آمریكا تلاش كرد نفوذ و تسلط خود را بر این سازمان تثبیت نماید. درنتیجه، پس از گذشت چندسال، ناتو به یكی از بازوهای آمریكا تبدیل شد. ناتو ویژگیهای فراوانی داشت كه مهمترین ایشان همكاری واشنگتن با مهمترین كشورهای اروپایی بود كه در سازمان پیمان آتلانتیك شمالی نیز عضویت داشتند.
از دیگر فواید ناتو برای آمریكا می توان دوران جنگ سرد را نام برد. هنگامی كه آمریكا جدال های سختی با اتحاد جماهیر شوروی سابق داشت و جهان دو قطبی حكمفرما بود، سازمان پیمان آتلانتیك شمالی یكی از وزنه هایی به شمار می رفت كه كاخ سفید در برابر دولت شوروی سابق از آن استفاده كرد. این رویه استفاده از ناتو توسط آمریكا تا زمان فروپاشی شوروی سابق ادامه داشت.
پس از انحلال شوروی سابق و دگرگونیهای وسیع در نظام كمونیستی جهان، اوضاع تغییركرد. جهان دو قطبی كم كم به سوی تك قطبی شدن پیش رفت و سازمان پیمان آتلانتیك شمالی نیز روش جدیدی درپیش گرفت. شاید بتوان از مهمترین سیاستهای دوره جدید ناتو «گسترش» این سازمان را نام برد.
اگر نگاهی به تاریخ پیوستن اعضای ناتو داشته باشیم، می بینیم ۱۰ كشور از ۲۶ عضو این سازمان، پس از فروپاشی شوروی سابق به عضویت ناتو درآمده اند.با این تفاسیر، سازمان پیمان آتلانتیك شمالی استقبال خوبی از كشورهای آفریقایی و آسیایی انجام داده است. هم اكنون زمزمه هایی مبنی بر عضویت ژاپن و استرالیا در ناتو به گوش می رسد. اما وضعیت آفریقا كمی بهتر است. همكاریهای گروه «گفت وگوی مدیترانه» با ناتو در ۱۲ سال گذشته، فرصتهای مناسبی را نصیب ایشان ساخته و احتمال آنكه در آینده نزدیك، این
۶ كشور عربی و اسرائیل به سازمان پیمان آتلانتیك شمالی بپیوندند، بسیارزیاد است. چراغ سبز ویژه ناتو به اعضای گروه گفت وگوی مدیترانه، برگزاری اجلاس مشترك سازمان در مراكش بود.

نوشته: هادی جرقوئیان

منبع : روزنامه ایران