آلرژی یا حساسیت

آلرژی، واكنش افراطی سیستم ایمنی بدن نسبت به عوامل مختلف است. كسانی كه دچار حساسیت هستند، دارای سیستم ایمنی فوق هوشیار هستند كه نسبت به مواد ظاهراً بی آزار موجود در محل زندگیشان، واكنشی بیش از حد معمول نشان می دهند.
برای مثال گرده گیاهان می تواند سیستم ایمنی شخص آلرژیك را طوری تحریك كند كه گویی با یك خطر جدی رو به رو شده است. حساسیت یك مشكل بسیار شایع است و تقریبا ً از هر ده نفر، دو نفر به نوعی از آن مبتلا هستند.
● علایم آلرژی كدامند؟
نشانه های آلرژی را می توان به سه دسته خفیف، متوسط و حاد تقسیم نمود.
واكنش خفیف، شامل نشانه هایی است كه یك ناحیه از بدن را تحت تاثیر قرار می دهد، مانند التهاب، خارش و آبریزش از چشم. علایم خفیف به بخشهای دیگر بدن منتقل نمی شوند. نشانه واكنش متوسط، در بخشهای مختلف بدن منتشر می شوند و خارش چشم ممكن است به خارش گلو و تنگی نفس هم منجر شود.
واكنش حاد كه آنافیلاكسیس (anaphylaxis) نام دارد، نادر است و یك موقعیت خطرناك و از جمله مواردی است كه درمیان فوریتهای پزشكی قرار دارند. در چنین مواردی، آلرژی در تمام بدن منتشر می شود. این حالت ممكن است با مجموعه ای از حملات خارش چشم و صورت آغاز شود و در عرض چند دقیقه، به سرعت در تمام بدن پخش شود و علایم جدی تری چون درد معده، گرفتگی عضلات، تهوع و اسهال را به دنبال داشته و در عین حال درجه التهاب مجاری تنفسی و گوارشی به حدی برسد كه تنفس و بلع بسیار مشكل شود.
اغتشاش ذهنی و سرگیجه نیز از جمله علایم حساسیت هستند؛ زیرا مشكل آنافیلاكسیس باعث كاهش شدید فشار خون نیز می شود.
● عوامل فعال كننده آلرژی
قرار گرفتن در معرض گرده گلها می تواند موجب بروز تب یونجه یا حساسیتهای فصلی شود. تعداد مواد آلرژی زا فراوان است و رایج ترین آنها گرده گیاهان، انگلهای خاكی، كپك، حیوانات خانگی، نیش حشرات، مواد لاستیكی و بعضی غذاها و داروها هستند.
علایم آلرژی طیف وسیعی دارد؛ از خارش مختصر چشم و گرفتگی گلو گرفته تا واكنشهای شدید منجر به خفگی را در بر می گیرد. مواد آلرژی زا در كسانی كه مبتلا به آسم هم هستند، می توانند به حمله های بسیار شدید آسم منجر شوند. با این وجود راه هایی برای پیشگیری از حملات آلرژی وجود دارند.
▪ گرده گیاهان
قرار گرفتن در معرض گرده گلها می تواند موجب بروز تب یونجه یا حساسیتهای فصلی شود. علایم آن هم عطسه، آبریزش بینی، گرفتگی مجاری تنفسی و خارش و آبریزش چشم هستند.
درمان این حساسیت از طریق مصرف داروهای ضد حساسیت كه از خانواده آنتی هیستامین (Antihistamine) هستند،انجام می شود. تزریق داروهای ضد حساسیت كه "ایمنی درمانی" نام دارد نیز مؤثر است. مؤثرترین راه برای پیشگیری از تب یونجه، دور شدن از گرده است. سعی كنید در زمان اوج گرده افشانی در محیط بسته بمانید، پنجره ها را ببندید و از دستگاه تهویه مطبوع استفاده كنید.
▪ انگلهای خاكی
از جمله عوامل آلرژی زا موجوداتی هستند كه در مواد خوراكی و... می توانند وجود داشته باشند.
انگلهای خاكی موجودات میكروسكپی هستند كه در گرد و غبار خانه زندگی می كنند. گرد و غبار خانه آمیزه ای از موادی است كه ذاتاً آلرژی زا هستند، از جمله الیاف مختلف، موی حیوانات خانگی، باكتری ها، كپك یا قارچ، ریزه های مواد خوراكی، قطعاتی از گیاهان خانگی و مانند اینها. علایم ناشی از حساسیت به انگلهای خاكی مانند حساسیت به گرده است با این تفاوت كه فصلی نیست و در تمام سال ادامه دارد.
این حساسیت هم با آنتی هیستامین و دكونژستان درمان می شود. می توانید برای پیشگیری از این آلرژی روی تشكها و زیر ملحفه (كه محل مناسبی برای رشد و تكثیر این انگلها هستند) روكش پلاستیكی بكشید، از بالشهایی كه با مواد ضد حساسیت ساخته شده اند، استفاده كنید (بالشهای hypoallergenic)، ملحفه ها را هر هفته با آب داغ بشویید و تمام مناطق خانه، بخصوص اتاق خواب را از وسایلی كه خاك به خود می گیرند (مانندعروسكهای پشمالو، قالی، موكتهای پرزدار و پرده های سنگین) تخلیه كنید.
▪ كپك
كپكها، قارچكهای میكروسكوپی و انگلی هستند كه هاگهای آنها مانند گرده در فضا منتشر می شود. آنها از مواد آلرژی زای رایج هستند و بیشتر در محیط مرطوب مانند حمام یا زیرزمین و همچنین در چمن، كپه های برگ باغچه، بسته های كاه و علف، كود گیاهی و حتی در زیر قارچهای بزرگ خوراكی یا باغچه ای، یافت می شوند.
علایم حساسیت با كپك می تواند فصلی (بخصوص در تابستان و پاییز) باشد و اگر كپكها جایی در خانه باشند، ممكن است در طول سال وجود داشته باشند. این حساسیت نیز مانند دو مورد قبل است و شیوه های درمان آن هم مانند درمان آلرژی به گرده یا انگل خاكی است. پیشگیری از بروز این حساسیت، از طریق انجام ندادن فعالیتهایی مانند جمع آوری برگهای باغچه و همچنین بستن پنجره ها و درها انجام می شود. باید مراقب مكانهای نمناك منزل باشید و آنها را با هوا دادن مرتب، تا حد امكان خشك نگه دارید.
▪ حیوانات خانگی
حیوانات خانگی و نیز برخی حیواناتی كه در منازل ما ناخواسته زندگی می كنند، می تواند عاملی برای بروز حساسیت باشد.
پروتئینهای موجود در غدد پوست حیوانات و همچنین پروتئین موجود در بزاق آنها، می تواند برای عده ای تولید حساسیت كند. بروز آلرژی به حیوانات گاهی دو تا چند سال برای شكل گیری و توسعه یافتن در بدن، زمان می برد و علایم آن تا ماه ها پس از قطع ارتباط با جانور مورد نظر، باقی می ماند. این علایم شامل عطسه، التهاب و خارش و آبریزش چشم هستند.
برای رهایی از این آلرژی علاوه بر داروهای ذكر شده می توان از تزریق یا ایمنی درمانی نیز استفاده كرد. اما بهترین پیشگیری و درمان، دور شدن از حیوان مورد نظر است. سوسك خانگی نیز می تواند چنین حساسیتی را موجب شود و درمان آن با داروهایی كه نام بردیم، حاصل می شود. پیشگیری از حساسیت به حیوانات خانگی از طریق دور كردن حیوان از خانه یا حداقل از اتاق خواب است. حیوانات را از لوازم پارچه ای خانه نظیر مبل، پرده، كوسن و مانند آن دور نگه دارید و حیوان را هر هفته حمام كنید.
برای رهایی از سوسك نیز بهترین روش رعایت نظافت و جمع آوری صحیح زباله و خارج كردن به موقع آن از محیط خانه است.
▪ نیش حشرات
هر كسی كه نیش حشره را تجربه كرده باشد، می داند كه محل نیش دردناك، ملتهب و قرمز رنگ می شود. اما كسانی كه به نیش حشرات حساسیت دارند ممكن است دچار مشكلات حاد و مرگ آور شوند. علایم آلرژی به نیش شامل تورم شدید و قرمزی پوست است كه ممكن است یك هفته یا بیشتر ادامه داشته باشد. علاوه بر آن تهوع، خستگی و تب خفیف نیز از علایم این حساسیت هستند.
در موارد نادر، گزیدگی می تواند واكنشی در تمام بدن به دنبال داشته باشد كه آنافیلاكسیس (anaphylaxis) نام دارد. علایم آنافیلاكسیس شامل تنگی نفس، كهیر، تورم صورت، گلو یا دهان، اشكال در بلع، تپش قلب، گیجی، كاهش ناگهانی فشار خون، بی قراری و اضطراب هستند.
برای افرادی كه حساسیت آنها به گزیدگی تا این حد باشد، مصرف داروی اپینفرین (Epinephrine) تجویز می شود و این دارو باید هرچه سریعتر به بیمار برسد تا از بروز علایم مرگ آور جلوگیری كند.
البته در این مورد نیز پیشگیری بهتر از درمان است. بهترین روش دوری از حشرات و استفاده نكردن از مواد جذب كننده حشرات مانند لوازم آرایشی و بهداشتی بو دار، لباسهایی با رنگ درخشان و همراه داشتن مواد ضد حشره است. بهتر است در گردشها و هنگام رفتن به محیط خارجی، كفش و نه سندل بپوشید و از زباله های باز و مكانهای تجمع حشرات دوری كنید. اگر دچار گزیدگی شدید، نیش حشره را خارج كنید و هرچه زودتر یك تزریق اپینفرین انجام دهید. داروهای ضد حساسیتی چون بنادریل (Benadryl) می توانند در كاهش علایمی چون خارش، تورم و كهیر كمك كنند. مصرف مسكن و گذاشتن كیسه یخ بر روی محل گزیدگی نیز كمك زیادی به كاهش درد خواهد داشت. تزریق مواد ضد آلرژی در هنگامی كه مجبور به حضور در مكان پر حشره ای هستید، بسیار مفید است. حشراتی كه نیش آلرژی زا دارند شامل زنبور عسل، مورچه جنگلی، زنبور زرد، زنبور سرخ و زنبورهای جنگنده هستند.
▪ لاستیك
دستكشهای لاستیكی از جمله ناگوارترین محصولات برای اشخاصی با این نوع آلرژی هستند. اما این حساسیت می تواند با هر محصول لاتكسی یا لاستیكی دیگر هم ایجاد شود. علایم حساسیت به لاتكس، شامل دانه دانه شدن پوست، كهیر، خارش و آبریزش چشم، آبریزش بینی، عطسه، سرفه، تنگی نفس، خس خس سینه و خارش پوست و بینی هستند.
واكنشهای آلرژیك به لاتكس طیفی را از سرخ شدگی پوست و خارش تا واكنشهای شدید آنافیلاكسیس را در بر می گیرد كه علاوه بر علایمی كه پیشتر گفته شد، می تواند به مشكلات حاد معده و روده نیز منجر شود. دوری از مواد لاستیكی و مصرف داروهای آنتی هیستامین یا اپینفرین درمان آلرژی با مواد لاستیكی است. اگر شما به مواد لاستیكی و لاتكس حساسیت دارید، باید همواره یك كارت یا دستبند هشدار دهنده و كمی از داروی اپی نفرین همراه داشته باشید، زیرا در موارد فوریتهای پزشكی، تعداد زیادی از لوازم پزشكی حاوی لاتكس هستند و تیم معالج باید از شرایط خاص بیمار آگاه باشند.
▪ مواد غذایی
شیر، ماهی، صدف، دانه های آجیلی، گندم و تخم مرغ، از جمله رایج ترین غذاهای حساسیت زا هستند. حساسیت به مواد غذایی معمولاً كمی پس از مصرف غذا به وجود می آید كه می تواند شامل حمله آسم، كهیر، آبریزش بینی، تهوع، اسهال و التهاب دور دهان باشد. بهترین پیشگیری، اجتناب از غذاهای آلرژی زاست، اما در صورت مصرف ندانسته این مواد، داروهای آنتی هیستامین و استروئید توصیه می شوند و در مواقع حاد تزریق اپینفرین لازم خواهد بود.
● دارو
بعضی از افراد به بعضی از داروها حساس هستند كه شایعترین آنها پنی سیلین (penicillin) و آسپیرین (aspirin) هستند. علایم آلرژی از خفیف تا حاد و مرگ آور متغیرند و می توانند شامل كهیر، تحریك پوستی، احتقان و التهاب هم باشند. بهترین درمان، اجتناب از این داروهاست، با این وجود در صورت استفاده از داروهای آلرژِی زا، آنتی هیستامین و استروئید توصیه می شود. در صورت بروز سرفه و تحریك ریوی، داروهایی به نام برونكو دیلاتور (bronchodilator) تجویز می شود كه راه تنفسی و گوارشی را باز می كند و مانند موارد قبلی، در موارد بسیار حاد از تزریق اپی نفرین استفاده می شود.

دكتر پروانه اخوان

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان