تقدیس آب در باغ ایرانی

در ایران باستان آب پیام‌آور روشنایی و پاكی به‌ شمار می‌رفته و از ارزش زیادی برخوردار بوده؛ شاید به این علت كه ایران كشوری كم‌آب بوده است.
آب نه تنها برای رفع نیازها مورد استفاده قرار می‌گیرد بلكه به‌ لحاظ معنوی و روحی نیز تاثیر بسیاری دارد. آب با قابلیت‌های مختلف خود مانند حیات و تازگی، درخشندگی، رونق پاكیزگی و رواج روشنایی، سكون و‌ آرامش و تحرك نوازش دهنده روح انسان است.شاید به همین دلایل، آب همواره در مكان‌هایی كه ساخته دست بشر است به صورت‌های مختلف برای خود جا باز كرده است. این مساله در رابطه با مكان‌هایی مانند پارك یا باغ چشمگیرتر است زیرا عنصر آب به عنوان یكی از زیباترین زمینه‌های دید و یكی از موارد تكمیلی فضای سبز مورد استفاده قرار می‌گیرد البته در این مكان‌ها وجود آب برای پاكیزگی محل و آبیاری درختان و گل‌ها نیز ضروری و پراهمیت است.در سده‌های گذشته ایرانیان باغ‌ها را بیشتر در زمین‌های شیب‌دار احداث می‌كردند كه با ایجاد پلكان در مسیر آب جریان ملایم آب، تند و پر سر و صدا می‌شد.اصلی‌ترین عاملی كه به باغ ایرانی حیات می‌بخشید آب‌های جاری بود كه همواره در چهارباغ‌ها، جویبارها و جوی‌های كم‌شیب و مارپیچی به حركت در می‌آمد و هوای باغ را مطبوع و دلپذیر می‌ساخت. در باغ‌های تزئینی نیز كف آب‌نماها و بیشتر جاهایی كه آب در جریان بود اغلب تخته‌سنگی با تراش سفیدرنگ یا با طرح‌های مختلف كار می‌گذاشتند كه به موج آب جلوه زیبایی بدهد.
باغ در شهرهای خشك و كویری ایران به علت گرمی هوا در تابستان اهمیت خاصی داشته است كه از آن جمله باغ‌های كاشان را می‌توان نام برد. باغ فین‌كاشان كه از باغ‌های معروف دوره صفویه، زندیه، قاجاریه و همچنین زمان حاضر است به علت وفور آب چشمه سلیمانیه و حوض و استخر و فواره‌های فراوان، درختان كهنسال و عمارت‌های تاریخی جزو معروف‌ترین و پرجاذبه‌ترین باغ‌های كشور بوده است.
در باغ‌های ایرانی برای ایجاد محیطی آرام، خنك و سایه چاره‌ای جز احداث جوی‌های آب در طول تمام باغ نبوده و معمولاً این جوی‌ها در تقاطع‌ها به حوضچه تبدیل می‌شده است. آب جوی‌ها اغلب از حوضخانه‌ عمارت باغ آغاز و در فاصله‌های منظم با استفاده از شیب طبیعی با تكرار آبشارها به داخل حوضچه روان می‌شدند.
آب‌نما كه از ضروری‌ترین عناصر ایجاد باغ محسوب می‌شد بیشتر در مقابل عمارت باغ احداث می‌شد و بعد اصلی آن در جهت طول ساختمان و به شكل مستطیل، مربع، چندضلعی و دایره بود. گاهی در داخل عمارت‌های باغ‌های قدیمی نیز آب‌نما ساخته می‌شد كه در اصطلاح به آن حوضخانه می‌گفتند و ساكنان باغ در روزهای گرم تابستان به‌ویژه در نیمه روز در كنار آب‌نما به آسایش می‌پرداختند.

سعید حبیب‌اله

منبع : روزنامه تهران امروز