مین؛ قاتل جان، جسم و معیشت انسان‌ها

فاجعه‌های انسانی و معیشتی ناشی از انفجار مین این سلاح مرگبار را به عنوان عامل ضد توسعه در جهان مطرح کرده است. مین نه تنها زندگی مردم را در مناطق آلوده مختل می‌کند، بلکه با قطع ارتباط و مبادلات اقتصادی تأثیری منفی نیز بر زندگی و معیشت ساکنان این مناطق دارد. از همین‌رو سازمان ملل متحد برای پیشگیری و کاستن از اثرات رنجبار آن کمک‌هائی را برای کشورهائی که مین‌زدائی در آنها کند پیش می‌رود در نظر گرفته است.با پایان یافتن جنگ تحمیلی، موضوع خنثی کردن مین‌های کاشته شده در پنج استان مرزی کشور، خوزستان، ایلام، کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی پیشاوری مقامات مسئول قرار گرفت. به گفته مهندس حسین وزیری، جانشین مهندسی معاونت وزارت دفاع، ”چهار میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار از مناطق جنگلی آلوده به مین بود. بر اساس همین برآورد ۱۶ میلیون مین توسط رژیم بعثی عراق در خاک کشور پنهان شده بود و در واقع جان ۱۶ میلیون انسان بی‌گناه را تهدید می‌کرد.“
وزارت کشور از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۱ مسئولیت پاک‌سازی مین‌ها را برعهده داشت. اعتبارات تخصیص یافته برای این منظور اندک و از همین‌رو وزیر کشور زمان لازم برای پاک‌سازی را ۵۰ سال اعلام کرده بود. در حالی‌که به گفته مهندس وزیری با واگذاری مسئولیت پاکسازی به وزارت دفاع با تخصیص اعتبار کافی و کمک گرفتن از بخش خصوصی این کار را می‌توان در مدت پنج تا ۱۰ سال به اتمام رساند.وی می‌گوید: ”اعتبار مصوب در سال ۱۳۸۲ رقم ۱۰ میلیارد تومان بود که تنها ۶۰ درصد آن یعنی ۶ میلیارد تومان محقق شد. در سال ۱۳۸۳ هم تنها ۸۰ درصد اعتبار سال قبل تخصیص داده شد.“چاره‌ای که برای سرعت بخشیدن به فرایند پاکسازی مین‌ها اندیشیده شد تأسیس ۱۱ شرکت بود که شمار آنها در حال افزایش نیز هست. به‌دلیل پرخطر بودن کار خنثی سازی مین مهندس وزیری می‌گوید: ”علاوه بر ظرفیت سازی و امضاء قرارداد با این شرکت‌ها در حال تهیه استانداردهای پاکسازی میادین مین هستیم که ظرف چند ماه آینده نهائی خواهد شد. ضمن اینکه درصدد تهیه استانداردی ملی برای این نیز هستیم.“وی در کنار تهدیدهای جدی کار به فرصتی نیز اشاره می‌کند: ”۵۰ کشور جهان درگیر معضل مین هستند و با توجه به ساختار بین‌المللی این شرکت‌ها و تجربه‌ای که در ایران به‌دست می‌آورند خواهند توانست در خارج فعالیت و درآمدزائی کنند.“در جهت تأمین تجهیزات سنگین مین‌کوبی وزارت تاکنون دو ”مین‌کوب“ با نام‌های تفتان ۱ و ۲ در داخل تولید کرده است. اما همچنان به تجهیزات مین‌یابی و مین‌کوبی نیاز هست. مهندس وزیری در این‌باره می‌گوید: ”گرچه برخی تجهیزات و فناوری کارا وارد کرده‌ایم، اما همچنان با کمبودهای جدی مواجهیم.“یکی از دشواری‌ها کوهستانی بودن بسیاری از مناطق آلوده به مین است. مهندس علی ولی‌زاده مدیر عامل شرکت بین‌المللی ایمن سازان عمران پارس یکی از ۱۱ شرکت طرف قرارداد با وزارت دفاع در این‌باره توضیح می‌دهد: ”تجهیزات انفرادی برای ورود هر مین‌یاب به منطقه آلوده بالغ بر ۵۰ میلیون ریال هزینه دارد. این در حالی است که در صورت انفجار مین تجهیزاتی به ارزش بیش از پنج میلیارد ریال منهدم می‌شود و این جدای از ۳۰۰ میلیون ریال حق بیمه شخص آسیب‌دیده است که توسط دو سازمان بیمه خدمات عمومی و مصدومیت ایران پرداخت می‌شود. ولی‌زاده می‌افزاید، ”وزارت دفاع به عنوان کارفرما تنها یک سوم از هزینه‌های تجهیزات مورد نیاز را در اختیار ما قرار می‌دهد.“اما همین دستگاه‌ها نیز پاسخگوی شرایط اقلیمی مناطق آلوده نیست. ولی‌زاده می‌گوید: ”تنها در مناطق جنوب کشور، مانند خوزستان، که زمین‌ها به‌صورت دشت است می‌توان از ماشین‌های مین‌روب استفاده کرد و در دنیا هنوز ماشینی که بتواند در مناطق کوهستانی مین‌روبی کند ساخته نشده است.
پنج استان درگیر با مین
دو استان خوزستان و ایلام بالاترین حجم آلودگی به مین را دارند. خطرات ناشی از این حجم بالای آلوده با جا به جا کردن مین‌ها توسط مردم منطقه دو چندان می‌شود. مهندس وزیری می‌گوید: ”در اندیمشک و دزفول بسیاری از انفجارها در داخل منازل اتفاق می‌افتد و این نشانه حمل مین‌ها توسط افراد به داخل منازل است که حوادث ناگوار را در پی دارد.“به همین دلیل آموزش راهکار مناسبی است که می‌تواند از بروز حوادث پیشگیری کند. به گفته ندا هاشمی صدرائی کارشناس دفتر پیشگیری از معلولیت‌های سازمان بهزیستی، آموزش هر فرد برای پیشگیری از مصدومیت از مین حدود ۸۰۰۰ ریال هزینه هزینه دارد، حال آنکه هزینه خنثی سازی هر مین ۱۰۰۰ دلار است؛ یعنی با هزینه خنثی کردن هر یک عدد مین می‌توان ۱۰۰۰ نفر را آموزش داد.بر اساس آمار ارائه شده در کنگره مین در سال ۱۳۸۳، ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ نفر از هفت هزار غیرنظامی که بر اثر انفجار مین آسیب دیده‌اند کمتر از ۱۸ سال سن دارند. سن پائین این گروه و زندگی‌شان در مناطق کوهستانی آنان را وا می‌دارد که پروتز خود را دست کم دوبار در سال تعویض کنند و این امر هزینه بالائی را در بردارد. رقم این هزینه‌ها که در درمانگاه‌های دولتی و خصوصی انجام می‌گیرد متفاوت است. در جدول هزینه‌های پروتز حداقل و حداکثر این هزینه‌ها درج شده است. از همین‌رو آموزش یکی از راهکارهای اصلی مقابله با خطرات مین است. به گفته ندا هاشمی صدرائی از ۸۹۱ مدرسه شهری در استان کردستان دانش‌آموزان ۱۱۵ مدرسه و از ۲۲۳۶ مدرسه روستائی در این استان ۵۲۳ مدرسه تحت آموزش قرار گرفته‌اند. بررسی‌های بعدی نشان داد که آگاهی این دانش‌آموزان ۳۰ درصد افزایش یافته و از تعداد مجروحان نیز بیش از ۸۰ درصد کاسته شده است.هزینه‌های پروتز
پرتز زیر زانو ۱۰،۰۰۰،۰۰۰ ۱،۷۸۲،۰۰۰۰
پروتز سایم (از ناحیه مچ) ۳،۹۰۰،۰۰۰ ۱،۳۰۰،۰۰۰
پروتز چشم ۲،۲۰۰،۰۰۰ ۱،۲۵۰،۰۰۰
پروتز دست بالای آرنج (مکانیکی) ۶،۶۰۰،۰۰۰ ۵،۷۶۰،۰۰۰
پروتز دست زیر آرنج (مکانیکی) ۵،۸۰۰،۰۰۰ ۳،۱۰۰،۰۰۰
دست زیر آرنج الکترونیک ۴۵،۰۰۰،۰۰۰ ۲۷،۰۰۰،۰۰۰
پروتز بالای زانو ۴۹،۰۰۰،۰۰۰ ۷،۳۲۰،۰۰۰
استان کردستان از جمله استان‌هائی است که آلودگی کمتری دارد و بنا به گفته مهندس وزیری قرار است تا پایان امسال با پاک‌سازی کامل از ردیف استان‌های آلوده به مین خارج شود. گزارش‌های منتشر شده نشان می‌دهد که میانگین قربانیان مین در سال‌های گذشته ۲/۲ نفر در روز بود که از این جمع ۳۰ درصد کشته و ۷۰ درصد مجروح گشته‌اند. به گفته مهندس وزیری طی دو سال اخیر به‌دلیل برخی اولویت‌بندی‌ها میانگین قربانیان به ۵/۱ نفر در روز کاهش یافته است.
سازمان ملل و معاهدا اوتاوا
حمایت‌های سازمان ملل از برنامه‌های ”مین‌زدائی انسان‌دوستانه“ در سال ۱۹۸۹ و همزمان با خروج نیروهای اتحاد جماهیر شوروی از افغانستان آغاز شد. به گفت مهدی کامیاب رئیس گروه انرژی، محیط زیست و مدیریت سوانح برنامه عملران سازمان ملل متحد (UNDP) تعریف سازمان ملل از مین‌زدائی انسان‌دوستانه شامل تمام فعالیت‌هائی است که جوامع محلی را در حل مشکلات ناشی از آلودگی مین یاری می‌دهد. به این تعبیر ”مین‌زدائی انسان‌دوستانه فراتر از بحث‌های فنی جمله علامت‌گذاری میادین مین و از بین بردن مین‌هاست و مباحث توسعه‌ای و انسان‌دوستانه و ایجاد محیطی امن برای دستیابی به اهداف اقتصادی و اجتماعی برای مردمان این سرزمین‌هاست. این اقدام سازمان ملل شامل مهمات منفجر نشده دیگر به غیر از مین، از جمله بمب‌های خوشه‌ای و به‌جا مانده در انبارهای مهمات از جنگ‌های گذشته نیز می‌شود.به‌دلیل اثرات مخرب مین در زندگی مردم پاره‌ای از نقاط جهان، کنوانسیونی برای منع استفاده از مین‌های ضد نفر با عنوان ”معاهده اتاوا“ به مورد اجراء درآمده است. معاهده اتاوا در تاریخ ۱۸ سپتامبر ۱۹۹۷ به تصویب رسید و از اول مارس ۱۹۹۱ لازم‌الاجراء شد. تا پایان سال ۲۰۰۳ بیش از دو سوم کشورهای جهان به این معاهده پیوستند. بر اساس این معاهده کشورهای عضو به عدم استفاده، توسعه، تولید، انبار کردن، نقل و انتقال مین‌های ضد نفر، نابودسازی مین‌های انبارشده و مین‌زدائی ملزم شده‌اند. ایران هنوز به این معاهده نپیوسته است.یکی از شرایط پیوستن محدودیت زمانی اجرای این معاهده است. دکتر اسعد اردلان پژوهشگر حقوق و روابط بین‌الملل می‌گوید: ”کشورهائی که به عضویت معاهده اوتاوا در می‌آیند باید ظرف ۱۰ سال تمامی مین‌های کار گذاشته شده را پاک‌سازی و طی چهار سال مین‌های ذخیره شده را نیز نابود کنند.“علاوه بر خطراتی که به‌دلیل جریان سیلاب‌ها و رانش زمین در تغییر مکان مین‌ها ممکن است حادث شود، در اختیار نبودن نقشه مین‌های کاشته شده توسط رژیم بعثی عراق نیز مشکل مین‌ها را در ایران پیچیده‌تر می‌کند. دولت عراق تا به حال از دادن نقشه‌ها خودداری کرده است؛ هر چند به گفته مهندس وزیری ”این اطلاعات یا در دست ارتش عراق است و یا ارتش آمریکا آن را در اختیار دارد. بنابراین پی‌گیری ما برای دریافت این نقشه‌ها از طریق سازمان ملل ادامه دارد.“سال گذشته نمایندگان سازمان ملل در بازدید خود از مناطق آلوده به مین در ایران کشور ما را سومین کشور آلوده به مین در جهان معرفی کردند. مهندس وزیری می‌گوید: ”از آنجا که در تحویل این مین‌ها به عراق یک مشارکت بین‌المللی وجود داشت، در حل این مشکل نیز کمک آنها الزامی است. بنابراین هماهنگی اولیه را با سازمان ملل به‌عمل آورده‌ایم و در انتظاریم براساس برنامه‌های پیشنهادی ایران کمک‌های بیشتری دریافت کنیم.“کمک‌های بین‌المللی یکی از عوامل مؤثر در زمینه پاک‌سازی است. به گفته دکتر اردلان ”بدون این کمک‌ها هیچ کشوری قادر به پاک‌سازی نخواهد بود؛ زیرا اینکار به تکنولوژی بالائی نیازمند است.“

منبع : مجله روند اقتصادی