وسواسی نشوید

«شوهرم آنقدر وسواسی است كه نگو. روزی دو سه بار با شیلنگ آب به جان اتو، تلویزیون، ویدئو و همه وسایل برقی خانه می افتد. فكر می كند وسایل برقی بدون صابون زدن و آب كشیدن تمیز نمی شوند. كنتور برق را هم آب می كشد. چند بار در هنگام شست وشوی این وسایل دچار برق گرفتگی خفیف شده است. من و بچه ها از دست كارهایش كلافه شدیم. خودش هم خسته شده. گاهی شدت وسواس همسرم به حد جنون می رسد. جانم به لب آمده. نمی توانم تحمل كنم. بچه ها می گویند در آن خانه یا جای ماست یا جای بابای وسواسی مان! طلاق می خواهم. حالا هم به پزشكی قانونی آمده ام تا مشكل روانی شوهرم را ثابت كنم و خلاص!»
اینها را زن میانسالی می گوید كه با چشم گریان در سالن انتظار بخش روانپزشكی قانونی نشسته است. او و خانواده اش تنها یكی از هزاران قربانی بیماری «وسواس» هستند.
وسواس یعنی وسوسه. وسوسه ای برای تكرار بشور، بساب، پاك كن و دوباره از نو همه این كارها را تكرار كن.
این تكرارها در برخی موارد به قدری ادامه دارد كه شالوده خانواده ها را از هم می پاشد.
وسواس فكری یكی از شاخه های این بیماری روحی به شمار می رود. یكبار مردی قصد داشت تابلویی را به دیوار بكوبد. بالای چهارپایه رفت و چند میخ را گذاشت لای دهانش. تابلو را به دیوار كوبید اما توهم بلعیدن یكی از میخ ها هرگز او را رها نكرد. حالا این مرد مدت زیادی است كه به پزشكان مختلف مراجعه می كند و می گوید «من یك میخ قورت داده ام.» تمام آزمایش ها نشان می دهند در بدن این فرد هیچ میخی یا شیء خارجی وجود ندارد. اما او عكس ها و حرف های پزشكی را قبول ندارد چون دچار وسواس فكری شدیدی شده است. اختلال های روحی و فكری این مرد به جایی رسیده كه پرونده اش در پزشكی قانونی دنبال می شود. همیشه «وسواسی»ها زود شناخته می شوند. تكرار، دقت و احتیاط بیش از حد در امور ساده از خصوصیات بارز این افراد است.
چندی پیش مردی به دادگاه رفت و از رفتارهای عجیب و آزاردهنده همسرش شكایت كرد و به قاضی گفت: «زنم برنج و گوشت را با مایع ظرفشویی می شوید. فامیل مان را هم به خانه راه نمی دهد. روزی ده ها بار لباس های پاكیزه را در ماشین لباسشویی می اندازد و من و بچه ها را روزی سه مرتبه وادار می كند به حمام برویم. وقتی خواستگاری رفتم اصلاً اینطوری نبود اما حالا چند سالی است كه با داشتن دو فرزند، زنم دچار وسواس شدید شده و دخترانم هم تحت تأثیر او قرار گرفته اند.»
این موارد تنها چند نمونه كوچك از عوارض این بیماری خانمان برانداز است.
دكتر «مهدی صابری» روانپزشك سازمان پزشكی قانونی در این باره می گوید: «وسواس» نوعی اختلال روانی است كه اضطراب از پایه های آن است. وسوسه ها در دسته های فكری، ذهنی، عملی و روانی قرار می گیرند. افراد وسواسی قدرت كنترل و مهار رفتار آزاردهنده خود را ندارند. ذهن آنان از تكرار مكررات رنج می برد. ویژگی افراد «وسواسی» فكر كردن مدام در مورد نقص یكی از اعضا است. این افراد فكر می كنند بالاخره نوعی بیماری ناشناخته آنها را از پا در می آورد اما این افكار اجباری ناخواسته وجود دارد. اختلال جبری فكری، مزاحم بیماران وسواسی می شود.»
عضو هیأت علمی سازمان پزشكی قانونی كشور ادامه می دهد: «این افراد معمولاً مضطربند. نگرانی از اتفاق هایی كه ممكن است رخ دهند هیچگاه فكر این بیماران را رها نمی كند. كمال گرایی، ایده آل طلبی، وظیفه شناسی و نارضایتی از خود از دیگر ویژگی های این بیماران است. آنها سعی می كنند به خوبی از عهده تمام كارها برآیند. گاهی این فكر موجب می شود تا بیماران برای انجام كارهای معمولی بیش از حد لازم انرژی مصرف كنند. «كندی» در كارهای بیماران وسواسی بیش از همه عارضه ای به چشم می خورد.» در مورد علت وسواس حرف و حدیث های زیادی وجود دارد. عده ای معتقدند: «باید ریشه این بیماری را در كودكی افراد جست. مدارا نكردن والدین با فرزندان می تواند زمینه های وسواسی شدن بچه ها را به وجود بیاورد.دكتر صابری، سرپرست بخش معاینات روانپزشكی قانونی استان تهران در این باره تأكید می كند: «سازش نداشتن والدین با كودكان در زمینه خوب یا بد بودن مسائل، مراقبت از خود، نحوه دستشویی رفتن و موارد مشابه هر یك می توانند در زمینه فكری فرزندان در آینده دور یا نزدیك تأثیرگذار باشند.
گروهی از روانپزشكان نیز دوگانگی آموزشی و تربیتی در محیط های درون و بیرون خانه را از عمده ترین دلایل ایجاد تناقض و تضاد میان شخصیت افراد می دانند. این گروه معتقدند: افراد با قرار گرفتن در محیط های مختلف دچار تردیدها و دودلی های منجر به وسواس می شوند. به عنوان نمونه، با مقایسه تمیزی سرویس بهداشتی خانه و یك مسافرخانه سرراهی نسبت به تمیزی دستشویی خانه خود وسواس بیمارگونه نشان می دهند.»
به عقید صابری، ضایعه ای عضوی (ارگانیك) ناشی از اختلال های شیمیایی مغز در نقل و انتقال مواد شیمیایی مغذی نیز می تواند منجر به این بیماری شود.
● وسواس
به عقیده دكتر صابری، «چنانچه این بیماری در سنین پایین تر آغاز شود، ماندگاری اش بیشتر خواهد بود. دهه سوم و چهارم زندگی انسان ها اوج بروز این اختلال است، اما این به آن معنی نیست كه بیماری وسواس در سنین جوانی و سالمندی دیده نمی شود.»
عده ای معتقدند وسواس در میان زنان بیشتر از مردان شایع است، اما وسواس تنها مختص پاكیزگی افراطی نیست. گروهی از این بیماران نسبت به برخی امور احتیاطی زندگی خود دقت عمل بیشتری نشان می دهند.
مثلاً بارها از خواب شبانه می پرند و شیر گاز را نگاه می كنند، چرا كه ترس باز ماندن آن و آتش گرفتن خانه رهایشان نمی كند.
این بیماری زن، مرد، كودك، نوجوان، جوان و پیر نمی شناسد. همانطور كه در آیات الهی آمده است افكار بیهوده و مضری كه در ذهن خطور می كند، وسواس نامیده می شود. روانشناسان بر هم خوردن تعادل روانی و رفتاری فرد را در سازگاری با محیط در تعریف این عدم تعادل و اختلاف آشكار عنوان كرده اند. روانكاوان نیز از غریزه واخورده و ناخودآگاه افراد در ایجاد حالتهای خاص مانند فكر، میل و یا عقیده ای خاص درباره این بیماران خبر می دهند.
خلاصه این كه انجام كارهای سریالی ناشی از ترس و اضطراب در افراد وسواسی فراوان دیده می شود.
گروهی از محققان بر این باورند كه
۴۰ درصد این بیماری ها از والدین به فرزندان رسیده و ۵۰ درصد عامل ابتلای افراد به وسواس شیوه تربیت در كودكی است.
دختری می گفت: «مادرم جای مخصوصی برای آویزان كردن رخت هایش دارد. اگر لحظه ای نظم آویختن لباسش به هم بریزد، روزگار ما سیاه است. كفش ها باید متقارن چیده شوند. هرگونه انحراف در جفت شدن كفش ها اضطراب مادرم را بیشتر می كند.»
بنابراین اجتناب، تكرار، مداومت در انجام امور، تردید و دودلی از دیگر ویژگیهای این بیماران است.
شایع ترین انواع تیك هایی كه باعث بروز مشكلات شدید خانواده ها می شود، از مسائل باطنی انسان ها سرچشمه می گیرد. نیروی وسواس، بی ریشه اما قوی است. نیرویی كه به بیمار امر و نهی می كند.
● وسواس بدتر از ایدز
بنابر گزارش منتشر شده، چندی پیش انجمن غیر دولتی وسواس در ایران تشكیل شد. رئیس این انجمن نیز ۴ درصد مردم دنیا را مبتلا به اختلال های اضطرابی و وسواس اعلام كرد و گفت: «وسواس بدتر از ایدز است. همه از ایدز می ترسند، اما كسی نمی گوید مراقب باشید وسواس نگیرید. خسارتهای خانوادگی و اجتماعی وسواس از بلایای طبیعی بیشتر است.»
در مورد میانگین سن شروع وسواس نیز هنوز اختلاف نظر وجود دارد. برخی شروع آن را ۲۰ تا ۲۲ سالگی می دانند و معتقدند كمتر از ۱۵ درصد موارد شروع علائم این بیماری پس از ۳۵ سالگی ظاهر می شوند.
● وسواس، ویروس روانی
دكتر ناصر قاسم زاده، روانشناس اجتماعی نیز تأكید می كند: «سن ۲ تا ۳ سالگی (زمان یادگیری آداب توالت رفتن) بهترین زمان دریافت ویروس روانی انسانهاست. مادران سختگیر با ایرادهای بی مورد فرزندان كوچك خود را درگیر افكار وسواس گونه می كنند. بنابراین وسواس علت بسیاری از بیماریهای مهم روانی مانند افسردگی اضطراب و بدبینی به شمار می رود.»
عضو هیأت علمی دانشگاه ادامه می دهد: «وسواس نوعی بیماری جبری است. خانم ها بیش از مردان به این بیماری مبتلا می شوند. سقراط نیز سال ها پیش نوشته: «در ایران زمینه وسواس نزد خانم ها بسیار دیده می شود.»
● تشخیص سلامت از روی دست افراد
یكی از كارشناسان بهداشت روانی هم معتقد است: «از روی دستان افراد می توان شرایط سلامتی آنها را سنجید. اگر فردی دستان خشك و گرم داشته باشد، او سالم است. اما دستان سرد و خیس از بیماری های روحی افراد حكایت می كند.»
در هر حال بالا رفتن میزان اضطراب، ایجاد حساسیت های ویژه در بعد فكری و عملی، پنداره های غلط، كاسته شدن ارتباطات اجتماعی، تغییر تمایلات روزمره و زناشویی از مهمترین علائم این بیماری هستند.
به اعتقاد دكتر قاسم زاده، دبیر انجمن حمایت از سلامت و بهداشت و روان جامعه، تكرار این علائم در طول ۳ تا ۶ ماه می تواند خطرناك باشد.
از سوی دیگر آموزش مهارت های زندگی، بهداشت روانی، مراقبت های فردی، اطلاع رسانی های فردی و گروهی می تواند در آگاه سازی مردم نسبت به این بیماری مؤثر باشد.
قاسم زاده می گوید: وزارتخانه های آموزش و پرورش و تحقیقات و فناوری می توانند برای پیشگیری از این بیماری دانش آموزان و دانشجویان را آگاه كنند.
● وسواسی ها هم بیمارند
مردمان دنیا در برخورد با بیماران وسواسی انصاف ندارند. اگر در كنارشان یك بیمار دیابتی یا قلبی باشد، براحتی با بیماری او كنار می آیند. اما پذیرفتن بیمار وسواسی برای خانواده ها دشوار است. این موضوع مدت درمان این بیماران را طولانی می كند. بنابراین فرهنگ برخورد با «وسواسی»ها نیز نیازمند اصلاحات عمیق است.
● سودجویان در كمین اند
در این میان جمعی از فرصت طلبان به ماهیگیری از این رودخانه گل آلود می پردازند. این سودجویان با تبلیغات فریبنده از درمان های چند ساعته «وسواس» خبر می دهند. ناآگاهی مردم جامعه هم به این امور دامن می زند.
● درمان پذیری قطعی وسواس
دكتر صابری - روانپزشك با اخطار نسبت به فعالیت های غیرعلمی مراكز غیرمجاز درمان وسواس تأكید می كند: «وسواس هم مثل هر اختلال روانی دیگر قابل پیشگیری است. محیط های سرد و بی احساس خانوادگی زمینه ساز پرورش كودكان وسواسی هستند؛ پس با گرم كردن محیط های خانه می توان از رشد این بیماری جلوگیری كرد.
اما در مقابل هنگام برخورد با بیماران وسواسی باید از هرگونه تمسخر و نصیحت دائمی و برخوردهای سخت و خشن دوری گزید.»
روانپزشكان معتقدند وسواس درمان قطعی دارد. آنها می گویند: «امروزه تا حدود ۸۰ درصد موارد درمان های دارویی به كاهش علائم و درمان قطعی این بیماری می انجامد. بنابراین از خانواده ها می خواهیم به جای برخوردهای نادرست با این بیماری به روانكاوان و روان شناسان مراجعه كنند.»
در پایان «وسواسی»ها بدانند با مراجعه به متخصصان علم روانپزشكی بالاخره از «بشور و بساب ها»ی تكراری خلاص می شوند و دیگر لازم نیست برای تمیز كردن كنتور برق روزی چند بار با مرگ دست و پنجه نرم كنند!

الهام آرمان

منبع : روزنامه ایران