چک و نقش اقتصادی آن

چک کلمه یی است فارسی به معنی نوشته یی که به وسیله آن از پولی که در بانک دارند مبلغی دریافت داشته یا به کسی دیگر حواله دهند. چک در کتاب های قدیم فارسی به معنای قباله، منشور، عهدنامه و برات هم به کار رفته است.
کلمه چک در سال ۱۷۸۸ میلادی از زبان انگلیسی وارد فرهنگ فرانسه شده است. مقررات چک در ایران از ماده ۳۱۰ تا ماده ۳۱۷ قانون تجارت پیش بینی شده است.
● اقسام چک
۱) چک به حواله کرد، چکی است که نام گیرنده در آن ذکر نشده باشد و او می تواند در بانک آن را امضا کرده و وجه آن را بستاند یا به دیگری انتقال دهد.
۲) چک بسته چکی است که روی آن دو خط کشیده شده باشد و بانک دیگری می تواند آن را دریافت کند و به کسان متفرقه پرداخت نمی شود.
۳) چک بی محل (تجارت، جزا) چکی است که صادرکننده آن پول یا اعتبار نزد محال علیه چک نداشته باشد. اگر پس از تاریخ صدور چک وجه آن را بردارد یا کمتر از مبلغ چک محل داشته باشد باز هم آن چک بی محل به شمار می رود. کشیدن چک بی محل اگر چنانچه دارای عناصر جرم غش باشد از نظر اسلامی جرم است.
آنچه در قانون صدور چک مصوب ۱۶/۴/۱۳۵۵ با اصلاحات بعدی برای مرتکبین بزه صدور چک بلامحل پیش بینی شده تقریباً به نوعی در مقام اثبات آن به چک روز غیرممکن است چرا که بیشتر قانون تا آنجایی که باید به ضمانت اجرای آن می اندیشیده به فکر کم کردن مراجعان برای سیستم دادگستری بود یا شاید بانک ها از انجام وظایف قانونی در رابطه با صدور چک مقصر هستند. در موارد زیر طبق ماده هفت قانون صدور چک، بزهکار صدور چک بلامحل به مجازات های زیر محکوم خواهد شد.
الف) چنانچه مبلغ مندرج در متن چک کمتر از ۱۰ میلیون ریال باشد به حبس تا حداکثر شش ماه محکوم خواهد شد.
ب) چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از ۱۰ میلیون ریال تا ۵۰ میلیون ریال باشد از شش ماه تا یک سال حبس محکوم خواهد شد.
ج) چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از ۵۰ میلیون ریال بیشتر باشد به حبس از یک سال تا دو سال و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال محکوم خواهد شد و در صورتی که صادرکننده چک اقدام به اصدار چک های بلامحل کرده باشد مجموع مبالغ مندرج در متون چک ها ملاک عمل خواهد بود.
۴) چک پرداختی چکی است که بانک وجه آن را به ذی نفع پرداخته باشد.
۵) چک تضمین شده چکی است که یک بانک آن را ظهرنویسی کند. به این ترتیب ادای وجه چک را تضمین کرده است.
۶) چک در وجه حامل چکی است که در آن نوشته می شود در وجه حامل (به حامل چک) بپردازید. نام کس معین در آن نوشته نمی شود و هر کس آن را به بانک ارائه و امضا کند مستحق وصول وجه چک است.
۷) چک سفید چکی است که صادرکننده آن را امضا می کند بدون ذکر وجه چک. در واقع مصداق مفهوم کلی سفید مهر است.
۸) چک نقد شده به معنی چک پرداختی است.
۹) چک نویس یعنی سندنویس، محرر سند، سردفتر کنونی هم چک نویس است. خاقانی گوید؛ مشتری چک نویس قدر تو بس که سعادت، سجل آن چک تو است.
● نحوه اجرای چک در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور
بررسی مراحل عملیات اجرایی از طریق سازمان ثبت اسناد و املاک کشور - اداره چهارم اجرای اسناد رسمی به شرح زیر است.
ابتدا دارنده چک اعم از اصیل یا وکیل به بانک صادرکننده چک مراجعه و در صورت عدم موجودی یا کسر موجودی یا فوت صاحب حساب و... چک را برگشت می زند. قابل ذکر است چک هایی که دارای تقدم تاریخ هستند از این مرجع قابل پیگیری نیستند. سپس دارنده چک مدارک و مستنداتی را که اداره ثبت تعیین کرده است که شامل اصل چک و اصل برگشتی (گواهینامه عدم پرداخت)، فتوکپی از متن چک و ظهرچک و تقاضانامه صدور اجرائیه و در صورتی که دارنده چک وکیل باشد، کپی وکالت نامه را به اداره چهارم اجرای اسناد رسمی ارائه می دهد و بر اساس مبلغ مندرج در تقاضانامه صدور اجرائیه علیه صادرکننده چک، اجرائیه صادر می شود که در برگ اجرائیه (لازم الاجرا) شماره چک، تاریخ، مبلغ، عهده بانک، شعبه، کد، شماره سریال و تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، مبلغ مندرج در برگ گواهی عدم پرداخت، نام و نام خانوادگی و شماره شناسنامه، محل صدور صاحب حساب و نشانی بدهکار نوشته می شود. پس از امضای اجرائیه و تشکیل پرونده، برگ اجرائیه برای ابلاغ به مرجع ابلاغ کننده ارسال می شود و به یکی از صورت های زیر ابلاغ صورت می گیرد.
۱) اجرائیه به صورت واقعی ابلاغ می شود.
۲) اجرائیه به صورت استنکاف ابلاغ می شود.
۳) اجرائیه تعهد ابلاغ می شود.
۴) اجرائیه به نشانی متن اجرائیه الصاق می شود.
۵) اجرائیه به وسیله روزنامه ابلاغ می شود. پس از ابلاغ اجرائیه به مدیون به یکی از شکل های بالا، بستانکار تقاضای خود مبنی بر بازداشت اموال مدیون را به اداره چهارم اجرای اسناد رسمی ارائه می دهد. در هر صورت زمانی که مال منقول یا غیرمنقول بازداشت و از سوی کارشناس یا خبره ارزیابی شد قیمت ارزیابی با صدور اخطاری به نام اخطار ماده ۱۰۸ آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی باید به اطلاع طرفین پرونده برسد. در این اخطار یک فرجه و مهلت قانونی در صورت اعتراض هر یک از طرفین نسبت به مبلغ ارزیابی پیش بینی شده است. ادامه عملیات اجرایی پس از صدور ابلاغ و گواهی اخطار ماده ۱۰۸ آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی به این صورت است که آگهی مزایده تهیه می شود. در آگهی مزایده، روز مزایده، تاریخ و محل مزایده و مبلغی که مزایده از آن شروع می شود عنوان و ذکر می شود، سپس در روز مزایده در صورتی که مزایده انجام شود صورت مجلس مزایده تهیه می شود و مبلغی که مورد مزایده فروخته شده با نام و نام خانوادگی خریدار در آن ذکر می شود، سپس گزارشی از جریان پرونده تهیه و به اداره کل اجرای اسناد رسمی ارسال می شود و در صورتی که عملیات مزایده تایید شود، نیم عشر و حق حراج از خریدار وصول شده و نسبت به تهیه و ارسال پیش نویس سند انتقال اجرایی به مرجع ثبت پیش نویس اقدام می شود و طی تنظیم صورت مجلس تحویل مورد مزایده به خریدار پرونده مختومه می شود. شکل دیگر ختم پرونده می تواند به یکی از دو صورت زیر باشد.
الف) اعلام رضایت بستانکار؛ بستانکار ممکن است با مراجعه به ثبت، رضایت خود را به طور کتبی یا اینکه با تنظیم اقرارنامه در دفتر اسناد رسمی اعلام کند که در این صورت پس از وصول نیم عشر اجرایی (در صورت ابلاغ اجرائیه)، دستور رفع بازداشت از اموال صادر می شود و در صورتی که بستانکار اقرار به وصول طلب خود در خارج از اداره کند، چک و گواهینامه عدم پرداخت به بستانکار مسترد و با تنظیم کارت مختومه و ثبت در دفتر مختومه عملیات اجرایی پایان می یابد.
ب) تقاضای پرداخت بدهی پرونده شده است؛ بدهی پرونده می تواند از سوی بدهکار یا وکیل بدهکار یا اینکه به صورت تبرعی پرداخت شود. در این صورت پس از محاسبه بدهی از سوی حسابدار مسوول اداره، مبلغ بدهی و نیم عشر طی فیش به بانک واریز و سپس دستور رفع بازداشت به مرجع مربوطه صادر می شود و با تنظیم کارت مختومه و ثبت در دفتر مختومه، عملیات اجرایی پایان می یابد.

رضا زارع

منبع : روزنامه اعتماد