آشنایی با امام رضا (ع)

زندگی امام ابو الحسن علی الرضا ابن موسی الكاظم ابن جعفر الصادق ابن محمد الباقر بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام هشتمین امام از ائمه اهل بیت صلوات الله علیهم اجمعین.
امام رضا (ع) در روز جمعه، یا پنج‏شنبه ۱۱ ذی حجه یا ذی قعده یا ربیع الاول سال ۱۵۳ یا ۱۴۸ هجری در شهر مدینه پا به دنیا گذاشت. بنابراین تولد آن حضرت مصادف با سال وفات امام صادق (ع) بوده یا پنج‏سال پس از درگذشت آن حضرت رخ داده است. همچنین وفات آن حضرت در روز جمعه یا دوشنبه آخر صفر یا ۱۷ یا ۲۱ ماه مبارك رمضان یا ۱۸ جمادی الاولی یا ۲۳ ذی قعده یا آخر همین ماه در سال ۲۰۳ یا ۲۰۶ یا ۲۰۲ هجری اتفاق افتاده است. شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا گوید قول صحیح آن است كه امام رضا (ع) در ۲۱ ماه رمضان، در روز جمعه سال ۲۰۳ هجری درگذشته است. وفات آن حضرت در سال ۲۰۳ در طوس و در یكی از روستاهای نوقان به نام سناآباد اتفاق افتاد.
با تاریخ‏های مختلفی كه نقل شد، عمر آن حضرت ۴۸ یا ۴۷ یا ۵۰ یا ۵۱ سال و ۴۹ یا ۷۹ روز یا ۹ ماه یا ۶ ماه و ۱۰ روز بوده است. اما برخی كه سن آن حضرت را ۵۵ یا ۵۲ یا ۴۹ سال دانسته‏اند، سخنشان با هیچ یك از اقوال و روایات، منطبق نیست و ظاهرا تسامح آنان از اینجا نشات گرفته كه سال ناقص را به عنوان یكسال كامل حساب كرده‏اند. از جمله این اقوال شگفت آور سخن شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا است كه گفته است: میلاد امام رضا (ع) در ۱۱ ربیع الاول سال ۱۵۳ و وفات وی در ۲۱ رمضان سال ۲۰۳ بوده و با این حساب آن حضرت ۴۹ سال و شش ماه در این جهان زیسته است. مطابق آنچه صدوق نقل كرده، عمر آن حضرت پنجاه سال و شش ماه و ده روز می‏شود و منشا این اشتباه را باید عدم دقت در جمع و تفریق اعداد دانست‏شیخ مفید نیز مرتكب این اشتباه شده است و ما در حواشیهای خود بر كتاب المجالس السنیه متذكر این خطا شده‏ایم.
بنابر گفته مولف مطالب السؤول، امام رضا (ع) ۲۴ سال و چند ماه و بنابر قول ابن خشاب ۲۴ سال و ۱۰ ماه از عمر خویش را با پدرش به سر برد. لكن مطابق آنچه گفته شد، عمر آن حضرت در روز وفات پدرش ۳۵ سال یا ۲۹ سال و دو ماه بوده و پس از درگذشت پدرش چنانكه در مطالب السؤول نیز آمده، ۲۵ سال زیسته است و نیز مطابق آنچه قبلا گفته شد آن حضرت پس از پدرش بیست‏سال در جهان زندگی كرد. چنانكه شیخ مفید نیز در ارشاد همین قول را گفته است. برخی نیز این مدت را بیست‏سال و دو ماه، یا یست‏سال و نه ماه، یا بیست‏سال و چهار ماه، یا بیست و یكسال و ۱۱ ماه، ذكر كرده‏اند كه این مدت، روزگار امامت و خلافت آن حضرت به شمار است. در طول این مدت آن حضرت دنباله حكومت هارون رشید را كه ده سال و بیست و پنج روز بود درك كرد. سپس امین از سلطنت‏خلع شد و عمویش ابراهیم بن مهدی برای مدت بیست و چهار روز به سلطنت نشست. آنگاه دوباره امین بر او خروج كرد و برای وی از مردم بیعت گرفته شد و یكسال و هفت ماه حكومت كرد ولی به دست طاهر بن حسین كشته شد. سپس عبد الله بن هارون، مامون، به خلافت تكیه زد و بیست‏سال حكومت كرد. امام رضا (ع) پس از گذشت پنج‏یا هشت‏سال از خلافت مامون به شهادت رسید.
● مادر امام رضا (ع)
در مطالب السؤول گفته شده است كه: مادر آن حضرت كنیزی بود. كه خیزران مرسی نام داشت. برخی نام وی را شقراء نوبیه، ذكر كرده‏اند كه اروی، اسم او و شقراء لقب وی بوده است.
طبرسی در اعلام الوری گوید: مادرش كنیزی بود به نام نجمه كه به وی ام البنین می‏گفتند. برخی نام مادر آن حضرت را سكن نوبیه و تكتم، نیز گفته‏اند. حاكم ابو علی گوید: از جمله شواهدی كه دلالت دارد نام مادر امام رضا (ع) تكتم بود، سخن شاعری است كه در مدح آن حضرت فرموده است:
الا ان خیر الناس نفسا و والدا
و رهطا و اجدادا علی المعظم (۱)
اتتنا به للعلم و الحلم ثامنا
اماما یودی حجهٔ الله تكتم (۲)
ابو بكر گوید: عده‏ای این شعر را به عموی ابو ابراهیم بن عباس منسوب ساخته‏اند و من آن را روایت نمی‏كنم و روایت و سماع این شعر برای من واقع نشده بنابراین نه آن را اثبات می‏كنم و نه ابطال. وی همچنین گوید: تكتم از اسامی زنان عرب است و در اشعار بسیاری به كار رفته است. از جمله در این بیت:
«طاف الخیالان فزادا سقما
خیال تكنی و خیال تكتما»
فیروز آبادی نیز بر این اظهار نظر صحه گذارده و گفته است: تكنی و تكتم به صورت مجهول، هر یك از نامهای زنان است.
● كنیه آن حضرت
كنیه آن حضرت را ابو الحسن و نیز ابو الحسن ثانی خوانده‏اند. ابو الفرج اصفهانی در مقاتل الطالبیین روایتی نقل كرده و مبنی بر آن كه كنیه آن حضرت، ابو بكر بوده است. وی به سند خود از عیسی بن مهران از ابو صلت هروی نقل كرده است كه گفت: روزی مامون از من پرسشی كرد. گفتم: ابو بكر در این باره چنین و چنان گفته است. مامون پرسید: كدام ابو بكر؟ابو بكر ما یا ابو بكر اهل سنت؟گفتم، ابو بكر ما. پس عیسی از ابو صلت پرسید: ابو بكر شما كیست؟پاسخ داد: علی بن موسی الرضاست كه بدین كنیه خوانده می‏شود.
● لقب آن حضرت
در كتاب مطالب السؤول در این باره آمده است: القاب آن حضرت عبارت است از رضا، صابر، رضی و وفی، كه مشهورترین آنها رضاست. در فصول المهمهٔ نیز مشابه این مطلب آمده با این تفاوت كه در آنجا به جای القاب رضی و وفی، زكی و ولی یاد شده است. در مناقب ابن شهر آشوب گفته شده است: احمد بزنطی گوید: بدان جهت آن حضرت را رضا نامیدند كه او از خدا در آسمانش رضا بود و برای پیامبر و ائمه در زمین رضا بود. و نیز گفته‏اند چون مخالف و موافق گرد آن حضرت بودند وی را رضا نامیدند. همچنین گفته‏اند: چون مامون بدان حضرت، رضایت داد وی را رضا گفتند.
● نقش انگشتری آن حضرت
در فصول المهمهٔ گفته شده است: نقش انگشتری امام رضا (ع) «حسبی الله‏»بود و در كافی به سند خود از امام رضا (ع) نقل شده است كه فرمود: نقش انگشتری من، «ما شاء الله لا قوهٔ الا بالله‏»است. صدوق نیز در عیون گوید: نقش انگشتری آن حضرت‏«ولیی الله‏»بود.
● فرزندان امام رضا (ع)
كمال الدین محمد بن طلحه در مطالب السؤول گوید: آن حضرت شش فرزند داشت. پنج پسر و یك دختر. نام فرزندان وی چنین است: محمد قانع، حسن، جعفر، ابراهیم، حسن و عایشه‏».
عبد العزیز بن اخضر جنابذی در معالم العتره و ابن خشاب در موالید اهل البیت و ابو نعیم در حلیهٔ الاولیا نظیر همین سخن را گفته‏اند. سبط بن جوزی در تذكرهٔ الخواص گوید: فرزندان آن حضرت عبارت بودند از: محمد (امام نهم) ابو جعفر ثانی، جعفر، ابو محمد حسن، ابراهیم و یك دختر. شیخ مفید در ارشاد می‏نویسد: امام رضا (ع) دنیا را بدرود گفت و سراغ نداریم كه از وی فرزندی به جا مانده باشد جز همان پسرش كه بعد از وی به امامت رسید. یعنی حضرت ابو جعفر محمد بن علی (ع) .
ابن شهر آشوب در مناقب می‏گوید: امام محمد بن علی (ع) تنها فرزند اوست. طبری در اعلام الوری نویسد: تنها فرزند رضا (ع) پسرش محمد بن علی جواد بود لا غیر. در كتاب العدد القویهٔ آمده است كه امام رضا (ع) دو پسر داشت كه نام آنها محمد و موسی بود و جز این دو فرزندی نداشت. همچنین در قرب الاسناد نقل شده است كه بزنطی به حضرت رضا (ع) عرض كرد: من از چند سال پیش درباره جانشین شما پرسش می‏كردم و شما هر بار پاسخ می‏دادید پس از من پسرم جانشین من خواهد شد. اما اینك خداوند به شما دو پسر عطا كرده است پس كدامیك از پسرانتان جانشین شمایند؟
مجلسی نیز در بحار الانوار در باب خوشخویی حدیثی از عیون اخبار الرضا (ع) نقل كرده كه در سند آن نام فاطمه دختر رضا آمده است.

پی‏نوشتها:
۱) هان كه از بهترین مردمان از نظر سرشت و پدر و خانواده و نیا، علی (ع) بزرگ است.
۲) تكتم او را برای ما به ارمغان آورد و او برای علم و حلم هشتمین امامی است كه حجت‏خدا را ادا می‏كند.

منبع : خانواده سبز