تجربه گذشته پیش روی ماست

سعید كشن فلاح مرد با تجربه تئاتر در دوره های متعددی در جشنواره تئاتر فجر همكاری داشته و عمدتاً عضو هیأت انتخاب آثار بخش های مختلف بوده است. كشن فلاح كه دكترای پژوهش هنر دارد امسال به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شده است و گرچه تجربه جدیدی در این جایگاه برای وی به شمار می آید، اما پیش از این دبیری جشنواره های مختلفی همچون تئاتر دانشجویان و مدیری جشنواره های تئاتری حوزه هنری را برعهده داشته است.
امسال جشنواره وارد بیست و پنجمین سال خود و در واقع ربع قرن برگزاری می شود، به همین بهانه در میان مصاحبه به كشن فلاح می گوییم «كارشما در واقع پس از برگزاری جشنواره آغاز می شود، چرا كه ناچارید پاسخ هزاران هنرمند اهل تئاتر را بدهید!» لبخندی می زند و پاسخ می دهد: «این كار برای من ناآشنا و دور نبوده و انصافاً پذیرش این مسئولیت هم یك جور تكلیف است» بعد هم تأكید می كند: «من همواره معتقد بوده ام كه منتقدان اصلی ما مخاطبان هستند.»
سعید كشن فلاح در حال حاضر مدیر مركز هنرهای نمایشی حوزه هنری است و پیش از این هم نمایش هایی همچون «واتسلا» ، «مرگ آوا» و ... از وی به روی صحنه رفته است.
گفت وگوی ما با دبیر امسال جشنواره درست پس از ریزش برف در تهران انجام شد، اما در همان پنجشنبه سرد هم برگزار كنندگان این رویداد به گرمی مشغول پیگیری امور بودند. این گفت وگو را می خوانید.
● آقای كشن فلاح، جشنواره تئاتر فجر امسال وارد بیست و پنجمین دوره خود می شود و این به معنای یك ربع قرن تجربه در برگزاری یك رویداد بزرگ تئاتری است، لطفاً قبل از هرچیزی بفرمائید جشنواره امسال واجد چه ویژگی هایی است كه آن را از دوره های قبل متمایز می كند؟
این دوره حاصل تمام تجربیات گذشته است، در حقیقت حاصل همه افت و خیزها، موفقیت ها و عدم توفیق های دوران برگزاری در سال های گذشته است. در جشنواره امسال سعی شده تا حاصل تجربیات این سال هابه صورت یكجا به عرصه اجرا كشیده شود، به تعبیر دیگر سعی شده از محاسن دوره های گذشته بهره ببرد و تا آنجا كه ممكن است از معایب و مشكلات و ناهنجاری ها- كه احتمالاً به دلیل سیاستگذاری های متفاوت و متغیر و با عوارض مختلف صورت گرفته- در جهت مطلوب استفاده كند. نتیجه اش هم این است كه به نوعی عرصه اجرا را به عرصه غیر رقابتی تبدیل كرده است. هرچند در دوره گذشته هم به صورت غیر رقابتی بود، اما در این دوره تلاش شده كه همه كارهایی كه برای حضور در جشنواره دعوت می شود حتماً از مرحله و فیلتر اجرای عمومی گذشته باشند. این اصل بسیار مهم بود و موجب می شود كه كارها با قوام و توانمندی و امكان بهتری به عرصه برسند و كارهای پخته تری را ما در طول این جشنواره شاهد باشیم. تفاوت دیگر با دوره های گذشته این است كه كار سفارشی در جشنواره نداریم، همانطور كه می دانید در دوره های گذشته برای آن كه جشنواره رنگ و قوام بهتری بگیرد برخی از كارها سفارش داده می شد تا بعضی از هنرمندان عرصه حرفه ای تئاتر با دریافت دستمزد كاری را آماده كنند. به نظر می رسید خود این نكته هم ایجاد تبعیض می كرد و بسیاری توقع داشتند كه آنها هم دعوت شوند. در این دوره این دسته از كارها به طور كلی برداشته شد و آنچه در جشنواره شاهد هستیم جملگی از فیلتر و مرحله اجرای عمومی گذشته است. البته استثنائاً یك كار سفارشی در جشنواره شاهد خواهیم بود كه آن هم از طرف مركز هنرهای نمایشی و به دلیل بزرگداشت سال پیامبر سفارش داده شده است. در واقع از ۵۶ اثر موجود در جشنواره همین یك مورد به صورت «ویژه» اجرا می شود و مثل مراسم اختتامیه به آن نگاه شد و فقط به دلیل احترام به سال پیامبر و ارزش های این سال سفارش داده شده است و برای نخستین بار در جشنواره به روی صحنه می رود.
از آنجا كه جشنواره تئاتر فجر به شكل غیر رقابتی برگزار می شود اساساً رقابت را به شكل دیگری تبدیل كرده و رقابت در بودن و حضور در جشنواره است و البته برای آن اثر اعتبار به شمار می آید. یعنی اجراهای منتخب به حدی از اعتبار دست پیدا كرده اند كه از میان تعداد زیادی نمایش اجرا شده در طول سال به جشنواره راه پیدا كنند. این حضور به جای انگیزه های كاذبی مثل جایزه و تشویق و ترغیب هایی كه قرار است انگیزه ای ایجاد كند، انگیزه معنوی در عرصه كار بین المللی و كار ارزشی در جشنواره بین المللی تئاتر فجر است.
البته بحث گزینش و انتخاب از میان تعداد زیادی اثر اجرا شده، در سال های قبل هم بوده است.
امسال به طور كامل تر و بدون تخطی از مواردی كه گفته شد كار ها انتخاب شده است. در واقع تمام كارها قبلاً اجرا شده اند.
● برای گزینش تعدادی از كارها از میان تمامی اجراهای سال چه ملاك ها و معیارهایی در نظر گرفته شده اند؟
به طور طبیعی ما به كمك هیأت انتخاب كه آدم های معتبر این عرصه هستند سعی كردیم بهترین ها را به این مرحله بیاوریم، با این حساب در مقایسه كارها با همدیگر به جنبه های اجرایی، امكانات تكنیكی، نحوه انتقال محتوا و مضمون آنها، روش های طراحی، جنبه های فنی و تصویری و محتوایی توجه و تلاش شده كه بهترین كارها گزینش شود. در واقع با یك مقایسه برابر بین همه كارها انتخاب شده اند. چون به هر حال هر یك از این كارها در عرصه عمومی واكنش های مختلفی داشته اند و تحت تأثیر این واكنش ها پختگی خودشان را به دست آورده اند و در نهایت به حد ایده ال خود رسیده اند. بنابراین اگر ضعفی در كار وجود دارد كه یك اجرا را با كار دیگری در مرحله پایین تری قرار می دهد طبیعتاً مربوط به خود اثر است. هرچند باید گفت تعجیل هایی كه در دوره های قبل برای رسیدن به جشنواره بود و كارهای ناپخته، نیم بند و گاهی آماده نشده به جشنواره می رسید، بنابراین فرصت قضاوت سالم، بهتر و شرایط مناسب را سلب می كرد. در بحث انتخاب آثار كارشناسان فرم های ارزیابی جداگانه برای هر كاری را تنظیم می كردند و مستند به برگه های آرا این ارزیابی ها بررسی شده و با نظرستاد برگزاری كه به مسائل ارزشی جامعه، تكنیك خوب، محتوای مناسب و بازخورد مناسب با تماشاگر توجه داشتند بهترین كارها انتخاب شدند. هرچند طبیعی است كه ممكن است برخی راضی و برخی دیگر ناراضی باشند و حرف و حدیث هایی هم باشد اما واقعاً تلاش شده تا صادقانه و بدون حب و بغض كارها انتخاب شوند. در این مرحله گاهی ناچار شدیم كه كارهای نزدیك ترین دوستانمان را كنار بگذاریم و كار یك جوان كمتر شناخته شده را به دلیل كیفیت مناسب تر انتخاب كنیم.
● درباره توجه به جوانان و هنرمندان تازه كار و كمتر شناخته شده، سؤالی به ذهن می آید و آن این است كه آیاتوجه ویژه ای به این طیف نشده است، مثلاً به این صورت كه بخشی از اجراها هنرمندان باسابقه و بخشی دیگر چهره های جوان باشند؟
اصلاً ملاك ما سن و سال و سابقه كاری نبوده است.
● منظورم این است كه چه بخشی از اجراها مختص گروه های جوان و تازه كار است؟
تركیبی از هر دو طیف جوان ها و باتجربه ها در جشنواره حضور دارند. ما برای انتخاب آثار اصلاً تناسبی را از پیش در نظر نگرفتیم بلكه قضاوت روی خود آثار صورت گرفته است.
آقای كشن فلاح همان طور كه می دانید در حوزه تئاتر همواره با حرف ها و حدیث ها و حاشیه های فراوانی در میان هنرمندان مواجه بوده ایم، برای آن كه میان اهالی تئاتر یك نوع همدلی به وجود بیاورید كه افراد و طیف های مختلف گرد هم بیایند و به بهانه جشنواره در كنار هم كار كنند، آیا امسال برنامه ای در نظر گرفته اید؟ به هر حال این جشنواره قرار است به پشتوانه بیست و پنجمین دوره خود یك نقطه عطف هم باشد.
اصولاً راضی كردن همه غیر ممكن است، شما با عرصه هنر روبرو هستید آن هم هنری كه نفس و ذات آن یك جور اعتراض و واكنش نسبت به مسائل مختلف است. هرچند در عین حالی كه عرصه چالش است اما برای اهالی تئاتر هم نوعی حسن به شمار می آید. همان طور كه گفتم تأمین نظر همه عملاً درهیچ عرصه هنری و فرهنگی ممكن نیست، چرا كه تفاوت سلیقه ها، تحلیل ها، نگاه ها، گرایش ها و قضاوت ها در این عرصه وجود دارد و نمی توان انتظار تأمین نظر همه این طیف ها را داشت، اما ما سعی می كنیم كه قضاوت بی طرفانه و منصفانه ای داشته باشیم تا هم وجدان مان از این حیث آسوده باشد و تا حدی هم كه ممكن است درباره افراد قضاوت عادلانه داشته باشیم و تلاش می كنیم از تمام امكانات عقلی، فهمی، تحلیلی و مشورتی مان به نحوی استفاده كنیم كه عادلانه باشد. هرچند ما تمام امور مربوط به جشنواره را به صورت شورایی پیش بردیم، از سیاستگذاری جشنواره بگیرید تاخود ستاد برگزاری كه گاه هفته ای سه جلسه آن را برگزار كردیم و موارد و مسائل و موانع مختلف را بررسی كردیم. در واقع سعی كردیم كه حاصل روح جمعی و نتیجه قضاوت و كارهای جمعی باشیم كه حتی الامكان بتوانیم از خطاها پرهیز كنیم. البته ما خودمان را هیچ گاه از خطا بری نمی دانیم ولی تلاش مان این بوده تا جایی كه ممكن است این خطا را به صفر برسانیم. ان شاءالله خداوند كمك كند و دوستان هم با سعه صدر به عملكرد مانگاه كنند.● البته می پذیرید كه در حوزه ای با این وسعت و طیف گسترده فعالان تئاتری، علاقه مندان و مخاطبان نمی شود خیلی آزمون و خطا كرد؟
نه، سعی كرده ایم كه با آزمون و خطا پیش نرویم، تلاش كرده ایم كه تا جای ممكن با چشم باز پیش برویم، به هر حال اگر خدای نكرده خطایی هم پیش آمد، می پذیریم و اصلاح می كنیم و اگر هم درست عمل كرده باشیم امیدواریم خدا قبول كند.
● از صحبت های شما استنباط می كنیم، جشنواره ایده آلی را پیش بینی كرده اید، آیا این دوره از جشنواره می تواند به عنوان یك الگوی مناسب در مقابل گروه های شهرستانی، جوان و كم تجربه مطرح باشد؟
ما تلاش كردیم چه در عرصه كارهای داخلی و چه بخش بین الملل، تا آنجا كه ممكن است كارهایی را انتخاب كنیم كه ارزش دیدن، قضاوت كردن و تجربه كردن را داشته باشند. برای نمونه اجرایی از آقای چولی از آلمان دعوت
كرده ایم...
● روبرتو چولی؟!
بله، این كار نتیجه قضاوت خاص و نوعی تفسیرگری ویژه ای نسبت به اجرای «شاه لیر» اثر شكسپیر است. خب این نحوه نگاه، تفسیر و برخورد كه متفاوت از بسیاری از آثاری است كه تا به حال دیده شده است، به نظر می آمد كه ارزش ارائه و تجربه گری و دیده شدن را دارد، از سوی دیگر جلسات مباحثه كه بعد از هر اجرا خواهیم داشت و كارگاه هایی كه در نظر گرفته شده است، این فرصت فراهم شده كه علاقه مندان در این تعامل قرار بگیرند. در عرصه بین المللی كارگاه های خاصی را طراحی كردیم كه علاقه مندان در كنار تجربیات دانشگاهی شان و فعالیت عملی صحنه ای خود با افكاری نو در عرصه آموزش های دنیا قرار بگیرند. در كارهای عمومی هم بهترین اجراهای موجود را انتخاب كرده ایم كه هر یك واجد ارزش های خاصی هستند، در مجموع این برنامه ها، علاقه مندان جوان می توانند امكان انتخاب داشته باشند و این تجربه ها را ببینند و به كار ببندند. همین قدر كه كارهای بین المللی در جشنواره اجرا شوند یقیناً برای گروه های جوان و شهرستانی و حتی تهرانی تأثیر عمیق و فراوانی دارد. در حوزه كارهای داخلی كسانی كه همه كارها را در طول سال ندیده باشند فرصت مناسبی وجود دارد. امیدواریم كه این رویكرد بتواند نتایج مطلوبی برای جوانان و گروه های مختلف داشته باشد.
● برای آن كه مخاطب عام از برنامه های جشنواره استفاده بیشتری ببرد چه كرده اید؟ به هر حال یكی از اهداف جشنواره تئاتر فجر معرفی هنر تئاتر به قشرهای مختلف جامعه است.
اساساً موضوع این است كه تئاتر ما چقدر مخاطب عام دارد؟ در این جشنواره اصلاً وجود بخش تئاتر خیابانی به انگیزه ارتباط با مخاطب عام اتفاق می افتد. یعنی برای عابری كه به طور اتفاقی از محل اجرا می گذرد فرصتی فراهم می شود كه تا نمایشی را شاهد باشد، در این بخش اجراهای داخلی و بین المللی داریم. ضمن این كه در نتیجه صحبت هایی كه با مدیر مركز هنرهای نمایشی داشتیم بحث این بوده كه تا جای ممكن اجراهای منتخب را بتوان در شهرستان ها اجرا كرد.
● بعد از جشنواره؟
بله، گروه هایی كه اعلام آمادگی می كنند، شرایط آنها فراهم است و مشكل كمتری دارند بتوانند اجراهایی را در استان ها داشته باشند. شعار جشنواره امسال هم همین است و خواسته ماست.
● این شعار دقیقاً چیست؟
«تئاتر برای همه»، با وجود شعارهای دیگر به نظرمان رسید این شعار مناسب جشنواره امسال است. بنابراین تلاش و نیت ما این است كه تئاتر را تا حدی رشد بدهیم كه فرصت دیدن تئاتر برای مردم جدی تر مطرح باشد و تئاتر به شكل همگانی اجرا شود، طبیعتاً تا رسیدن به این غایت كه به عنوان چشم انداز آن نگاه می كنیم فاصله داریم. رسیدن به این مرحله در بخش عمده ای به خود اداره مركز هنرهای نمایشی برمی گردد و این نهاد باتوجه به امكانات و شرایط خود می تواند جاذبه های موجود را زیادكند تا مردم به تئاتر نزدیك شوند.
شما به اجرای اكبرعبدی در تالار سنگلج نگاه كنید، این نمایش ساعت ۹ شب شروع می شود و ۴ ساعت طول می كشد، اما بلیت های آن را- كه قیمت كمی هم ندارد - از یك هفته قبل رزرو می كنند، ازطرف دیگر مخاطب این نمایش عام هستند و مخاطب روشنفكر و خاص ندارد، بنابراین نمایش هایی از این دست تلاش می كنند تا مردم به سمت تئاتر بیایند. ضمن این كه نمایش های خوب در تالارهای دیگر هم این امكان را ایجاد می كنند، اما به هرحال ما تلاش می كنیم تئاتر به میان مردم برود.
● درباره بخش بین الملل، لطفاً بفرمایید گزینش آثار به چه نحوی بوده است و امسال شاهد اجرای چندگروه خارجی در جشنواره خواهیم بود؟
پس از اعلام فراخوان و پیگیری های ما، حدود ۱۳۰ اثر به دبیرخانه جشنواره رسید كه رشد قابل توجهی نسبت به گذشته داشت و آمار خیلی خوب و معناداری برای ماست،این یعنی این كه تئاتر كشور ما در جهان شناخته شده است و داوطلبانی تمایل دارند در این جا به اجرای اثرشان بپردازند. از سوی دیگر، محدودیت های مختلفی همچون مسائل فرهنگی، ارزشی، اعتقادی و امكانات اجازه نمی دهد كه همه كارها را دركنار هم به جشنواره بیاوریم.
گاهی اوقات هم گرایشات هنرمندان خارجی، نحوه تحلیل آنها از مسائل یا جهت گیری آنها همسو و هم جهت با ما نیست. برای همین انتخاب از میان آثار رسیده كارساده ای نبود و ما سعی كردیم حتی الامكان به ارزش های تكنیكی و محتوایی اثر به طور همزمان توجه كنیم، به خصوص بسیاری از این آثار به لحاظ زبان ارتباط نزدیك و راحتی را برقرار نمی كنند. بنابراین سعی شد كه وابستگی زبان در آثار به حدی نباشد كه ندانستن آن كار را نامفهوم كند، خود محتوای اثر كه هم خلاصه طرح و هم نوار كامل را كه فرستاده بودند، بررسی شد تا به لحاظ محتوا احیاناً سمت و سوی خاصی نداشته باشند یا ضد ارزش های ما قرار نگیرند و ارزش های تكنیكی آن آثار طوری باشد كه قشر دانشجو كه مخاطب اصلی ما در بخش بین الملل محسوب می شود تجربیاتی را از كارها كسب كند و عرصه های جهانی را حتی الامكان ببیند.
درمجموع از میان ۱۳۰ درخواست رسیده، به ۱۵ اثر رسیدیم و از میان این ۱۵ اثر هم با توجه به این كه برخی از آنها شرایط خاصی را طلب می كردند و امكانات ما اجازه این كار را نمی داد، خب حذف شدند.
مثلاً یك گروه یك محیط روباز خاص می خواست كه در كنار آن یك صحنه آنچنانی داشته باشد و چون در فصل زمستان این امكان وجودنداشت، رد شدند. برخی كارها ارزش محتوایی لازم را نداشتند و حتی ارزش تجربی هم نداشتند. بنابراین درنهایت ۱۰ اثر انتخاب شد كه در جشنواره حضور خواهندداشت.
● آقای كشن فلاح بدنیست به این سؤال هم پاسخ بدهید كه تغییر و تحولاتی كه اخیراً درحوزه مدیریت مركز هنرهای نمایش اتفاق افتاد، در برگزاری جشنواره چقدر تأثیرگذاشته است؟
در دوره گذشته كه مدیریت با گروه دیگری بود و در یك سال اخیر هم كه آقای پارسایی به این مجموعه آمده است، تلاش ایشان و تلاش اعضای ستاد جشنواره و ستاد مشاوران مجموعاً این بوده كه مزیت ها و حسن دوره های گذشته را شناسایی كنند و از آنها در این دوره بهره ببرند. یعنی اینطور نبوده است كه روی تجربه های گذشته خط بكشند. به هرحال تلاش ما این بوده كه اشكالات گذشته در صورت اصلاح رفت شوند و دوباره اجرا شود. طبیعتاً درطول این مدت با ارزیابی های مكرر حتی نقد داخلی توسط همكاران خود مجموعه سعی شده كه با تغییرات نوبه نو خطاهای كمتری داشته باشیم.
من در مجموع مسیر را مسیر روبه رشدی دیدم و تا آنجا كه شاهد تلاش این دوستان بودم، تلاش برای گرفتن امكانات بیشتر بوده است. برای این كه این جماعت تئاتر انصافاً محروم بوده اند و نیاز به امكانات مناسب دارند. ما می دانیم كه محدودیت امكانات موجب می شود كه دست مدیران بازنباشد. برای آن كه بتوانند همه امكانات تئاتری ها مثل سالن، امكانات مالی و دیگر مسائل را رفع كنند. طبیعتاً مدیران تلاش كرده اند كه مشكلات را حل كنند و ما شاهد این تلاش بوده ایم. من روند این موضوع را نسبت به دوره های قبل مناسب تر می بینم، برای این كه ما در دوره های قبل ارتباط نزدیك داشتیم و در تركیب های مختلف به آنها كمك كردیم وگرچه نه به عنوان عضو رسمی اما به عنوان یكی از فعالان تئاتر كاری كه پیش آمده است، دعوتی صورت گرفته و سعی كرده ام كمك كنم. این را هم بگویم كه به هرحال دیكته نانوشته غلط ندارد و وقتی شما تلاش می كنید و فعال و تند حركت می كنید و می خواهید زیاد هم كار كنید خب درصد خطا هم بیشتر می شود.
من دیده ام كه نقد مكرر نزدیك به نزدیك صورت می گیرد و تلاش می شود كه مشكلات موجود اصلاح شود.
● یك سؤال دارم كه تمایل دارم به آن پاسخ روشنی بدهید. می خواهم بپرسم این طرح ها، برنامه ها و ایده هایی كه در جشنواره امسال دارید و درباره بخشی از آنها صحبت كردید تا چه حد امكان اجراشدن دارند؟ حتماً می دانید كه بسیاری از طرح ها و برنامه هایی كه در جلسات پی ریزی می شوند تا روی كاغذمی آیند درمرحله اجرا با مشكلات زیادی مواجه می شوند، شما در جشنواره بین المللی تئاترفجر چقدر به اجرایی شدن آن توجه كرده اید؟
● ما تلاش كردیم آنچه را كه از قبل می شود عمل و پیش بینی كرد و زمینه هایش را فراهم كرد، فراهم كنیم تا در مرحله اجرا هم، امكان خوب اجراشدن را به كمك این مجموعه داشته باشد، خب بعد از برگزاری جشنواره مشخص می شود كه چقدر توفیق بوده یا نه؟
خب، چند درصد از طرح ها و برنامه ها اگر اجرایی شود شما را راضی و خشنود می كند.
طبیعتاً اگر صددرصد اجرایی شود كه ایده آل است. اما اگر ۷۰ تا ۸۰ درصد آن هم اجراشود باز هم خوشحال می شویم.

بهمن عبداللهی

منبع : روزنامه ایران