تاریخچه دمشق

حفاری‌های باستانی صورت گرفته در تل رماد در حومه شهر دمشق، نشان می‌دهد که این ناحیه از حدود ۸ تا ۱۰ هزار سال پیش از میلاد مسیح محل سکونت انسان بوده است و به همین خاطر است که دمشق قدیمی‌ترین شهر جهان که تا امروز به طور پیوسته محل سکونت انسان باقی مانده، محسوب می‌شود.
اما تا زمان مهاجرت اقوام آرامی از شبه‌جزیره عربستان به دمشق، این شهر از اهمیت چندانی برخوردار نبوده است و کمتر نامی از آن در اسناد تاریخی به چشم می‌خورد.
آرامیان با ساخت کانال‌ها و تونل‌ها سیستم توزیع آب دمشق را به وجود آوردند و امکان حداکثر بهره‌برداری از آب رودخانه برادا را به وجود آوردند. همین شبکه آبرسانی بود که بعدها در زمان رومیان و امویان مورد بهسازی قرار گرفت و هنوز نیز زیربنای اصلی شبکه آب‌رسانی بافت تاریخی دمشق محسوب می‌شود.
در سال ۱۱۰۰ پیش از میلاد مسیح، آرامیان حکومت قدرتمندی در دمشق تشکیل دادند و در جنگ‌های زیادی با اقوام آشوری و بنی‌اسرائیل شرکت کردند. اما پس از سقوط آخرین پادشاه آرامی در سال ۷۳۲ پیش از میلاد، دمشق استقلال خود را از دست داد و پس از چندی به بخشی از امپراتوری بابل و قلمروی بخت‌النصر، پادشاه قدرتمند بابلی، تبدیل شد. اما در سال ۵۳۸ پیش از میلاد، با تصرف شهر دمشق به دست سپاه کوروش، حکومت بابلیان بر این شهر به سر آمد و کوروش دمشق را به عنوان پایتخت استان سوریه که قسمتی از قلمروی امپراتوری ایران محسوب می‌شد، انتخاب کرد.
اما با جهان‌گشایی اسکندر مقدونی و تصرف خاور نزدیک، دمشق نخستین بار تحت کنترل اقوام اروپایی قرار گرفت. پس از مرگ اسکندر در ۳۲۳ پیش از میلاد، دمشق به محل کشمکش دو امپراتوری سلوکیان و بطالمه تبدیل شد و این شهر هر از چندی در کنترل یکی از این دو حکومت قرار می‌گرفت. این وضعیت با تصرف دمشق از سوی رومیان در سال ۶۴ پیش از میلاد پایان گرفت و این شهر خیلی زود به یکی از مراکز فرهنگی یونانی ـ رومی جهان باستان تبدیل شد.
دمشق تا قرن دوم میلادی به یکی از شهرهای بزرگ جهان باستان تبدیل شد و در کانون مسیر حرکت کاروان‌های تجاری پترا، شبه‌جزیره عربستان و جاده ابریشم قرار داشت.
امروزه کمتر اثری از معماری رومیان در دمشق باقی مانده است، اما شیوه شهرسازی رومیان اثری ماندگار داشته است و تأثیر این الگوی شهرسازی در بافت تاریخی و محصور دمشق هنوز مشهود است.
اما دمشق در سال ۶۳۶ به دست سپاه عمر، خلیفه مسلمین فتح شد و مدت کوتاهی پس از آن به عنوان پایتخت سلسله بنی‌امیه انتخاب شد.
طی این دوره وسعت قلمروی بنی‌امیه از هند تا اسپانیا می‌رسید و دمشق بیشترین قدرت و اهمیت سیاسی طول تاریخ خود را طی همین دوره تجربه کرد.
پس از سقوط بنی‌امیه و روی کار آمدن بنی‌عباس، پایتخت این سلسله از دمشق به بغداد منتقل شد و شهر دمشق از آن پس به تدریج اهمیت و قدرت سیاسی خویش را از دست داد.
شهر دمشق از آن پس به ترتیب تحت کنترل فاطمیون، سلجوقیان، مملوکیان، تیموریان و عثمانیان قرار گرفت تا این که پس از سقوط امپراتوری عثمانی در سال ۱۹۱۸ سوریه قدم در راه استقلال گذاشت و پس از خروج ارتش فرانسه و استقلال کامل سوریه در سال ۱۹۴۶، دمشق به عنوان پایتخت این کشور انتخاب شد و تا امروز نیز پایتخت سوریه باقی مانده است.
● جاذبه‌های زیارتی و تاریخی دمشق
در شهر دمشق انبوهی از بناها و عمارت‌های تاریخی متعلق به دوره‌های مختلف وجود دارد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به مسجد اموی اشاره کرد که یکی از بزرگترین مساجد جهان و یکی از قدیمی‌ترین محوطه‌هایی بوده است که از زمان پیدایش اسلام به طور پیوسته محل عبادت مسلمین بوده است. همچنین گفته می‌شود سر یحیی تعمید‌دهنده نیز در یکی از نمازخانه‌های این مسجد نگه‌داری می‌شود.
غزالیه، شبستان جامع اموی، محراب‌های چهارگانهٔ اهل سنت، مصحف عثمانی، منبر مسجد، محل غسل تعمید مسیحیان، مقام رأس الحسین «ع»، محراب و مقام حضرت زین العابدین«ع» و مشاهد صحابه از دیگر دیدنی‌های مسجد جامع اموی دمشق هستند.
شهر دمشق همچنین علاوه بر مقبر مطهر حضرت زینب کبری، مقبره شماری دیگر از صحابه پیامبر را نیز در خود جای داده است که از جمله آن‌ها می‌توان به قبر منسوب به بلال حبشی، قبر اوس بن اوس، قبر منسوب به عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب و قبر سهل بن ربیع انصاری اشاره کرد.
شهر دمشق بازارها، تکایا، قصرها، قلعه‌ها، حمام‌ها و بیمارستان‌های تاریخی بسیاری را نیز در خود جای داده است که هر یک دارای ارزش تاریخی و فرهنگی خاص خود هستند

منبع : مهندسی شهرسازی