در کمین دنباله دار

جستجو دنباله‌دارها مهارت راصد را در شناخت آسمان افزایش می‌دهد و موجب می‌شود تا با طیف وسیع‌تری از اجرام كم‌نور غیر ستاره‌ای نیز آشنا شود , علاوه بر این ، با گزارش رویت یك دنباله دار جدید كمك شایان توجهی به عرصه علم و دانش در سطح حرفه‌ای می‌نماید . شكار دنباله‌دارها عرصه رقابتی است مابین راصد و دیگر شكارچیان دنباله‌دارها در نخستین رویت لكه مه آلود و نهایتاً ایجاد رضایتی درونی در راصد ناشی‌ از هوشیاری در انتخاب ترفند و تكنیك رصدی برای رسیدن به مقصود خود .
شكارچی دنباله‌دار نیاز به مهارت ، اندكی شانس و تجربه فراوان دارد . انتظار نداشته باشیم كه پس از چند ساعت جستجو در آسمان نخستین دنباله‌دار خود را كشف كنیم . آمارهای معتبر نشان می‌دهد كه برای كشف نخستین دنباله‌دار نیاز به ۴۰۰ ساعت رصد و برای هر دنباله دار بعدی ۲۰۰ساعت رصد لازم است . حتی اگر خوش شانس هم باشید باید با یك روش رصدی كار خود را آغاز نمایید و ممكن است این بازه طولانی باشد و از چند ماه حتی چند سال به درازا كشیده شود.
قطعاً پس از صرف زمان بسیار حاصل از كاوش , نهایتاً تشخیص دنباله دار احساس بسیار خوبی دست خواهد داد . در ضمن دقت كردن به این نكته حائز اهمیت است كه اگر چه شما در جستجو دنباله‌دار در آسمان هستید ولی ممكن است شخصی دیگر زودتر از شما در حوالی ناحیه جستجویتان آن را بیابد .
وقوع چنین رویدادها چندان دور از ذهن نیست . شرایط جوی نقش بسیار مهمی در زمان جستجو راصد ایفا می‌كند ودر اینجا شانس راصد دارد واردكار می‌گردد . بنابراین از آنجا كه اسم شما بر روی آن دنباله دار گذاشته می‌شود انتظار نداشته باشید كه از دورن اتقاتان بتوانید آن رابیابید ! خوشبختانه به كمك هـر تلسكوپی می‌توان كار را آغاز نمود .
شكارچیان قرن گذشته به كمك تلسكوپهای شكستی با فاصله كانونی بزرگ آسمان را جاروب می‌كردند , اما امروزه شكارچیان ترجیح می‌دهند این كار را با فاصله‌های كانونی كمتر انجام دهند چونكه میدان دید بزرگتر باعث صرفه‌جویی در زمان جستجو می‌شود . تلسكوپ نیوتی ۸ اینچی با میدان دید بزرگ برای كار بسیار مناسب است .
تلسكوپهای كوچكتر توان جمع‌آوری نور كمتر دارند و نوع بزرگتر آن نیز به دلیل سنگینی ، حمل و نقل مشكل و میدان دید كوچكتر چندان مناسب نیستند اما دوربین های دوچشمی با گشودگی زیاد مشابه چیزی كه هیاكوتاكه , اوتسونومیا و دیگران استفاده كردند نیز مناسب است .معمولاً آسمان شامگاهی و صبحگاهی زمان مناسبی برای كاوش است .
جستجو آسمان پس از غروب خورشید در زمانی كه ماه در آسمان صبحگاهی است و بر عكس شرایط مناسبی برای رصد است . برای جستجوی دنباله‌دارها و روشهای متعددی وجود دارد كه بستگی به امكانات و زمان راصد خواهد داشت .
برای رصد با میدان دید بزرگ و تلسكوپی یا دوربین با استقرار سمت ـ ارتفاعی یكی از را‌ههای رصدی بدین صورت است كه آسمان را به صورت سمتی ، زمانی كه تلسكوپ در ارتفاع معینی ثابت شده انجام می‌دهید و سپس به محل اولیه باز می‌گردید , سپس ارتفاع را به اندازه نصف میدان دید افزایش یا كاهش دادید و جستجوی سمتی را دوباره آغاز می‌كنید و این كار را در طول جستجوی خود انجام می‌دهید .استقرر سمت ـ ارتفاع برای جستجو در حوالی افق و قطبی نسبت به استقرار استوایی كاراتر است . با این حال ، استقرار استوایی برای جاروب نمودن قطاعها یا بلوك‌های موجود در نقشه‌های بعد و میل كارایی دارد .
این روش برای جستجو به كمك میدان دید كوچك مناسب است و روش كار به هر نحوی كه باشد , مهم آن است كه درست و كامل باشد . اگر منطقه كوچكی را انتخاب كنیم یا ناحیه‌ها را سریع جاروب نماییم ممكن است جرم مشكوكمان را از دست بدهیم و بسیار ناگوار است كه بشنویم شخص دیگری در همان زمان رصد ، و در همان بخش از آسمان جسمی را یافته باشد . به محض یافتن جسمی مشكوك ، لازم است به اطلس‌ها نجومی مراجعه كنیم .
شناخت آسمان در اینجا به ما كمك می‌كند كه سریع‌تر نقشه آن منطقه را بیابیم . اطلس اسکای ۲۰۰۰ همه اجرام قابل رویت در درون تلسكوپی ۸ اینچی را نشان می‌دهد .
اما ستارگان كم نور را به ویژه در نواحی شلوغ كهكشان در خود ندارند .
در این حالت باید به کمک اطلسهای نجومی که ستارگان تا قدر +۱۱ و یا حتی کم نورتر را نشان می دهد روی آورد .. برای این منظور می ‌توان به که اطلس‌های یورونومتریا یا میلینیوم استار مراجعه نمود . دقت كنید كه برخی از اجرام غیر ستاره‌ای در اطلس‌ها درج نمی‌گردند و برخی نیز در مكان غلط قرار می‌گیرند .
اگر مطمئن شدید كه جرم مورد نظر یك جرم غیر ستاره‌ای نیست ، بنابراین ممكن است كه دنباله‌دار جدید و یا دنباله‌دار تناوبی كه در حالت فوران آن را دیده باشید .با مراجعه به مختصات دنباله‌دارهای قابل رویت در آن ایام می‌توان صحت این موضوع را كنترل كرد .
پس از اطمینان به اینكه جرم مورد نظر شما نه غیر ستاره‌ای است و نه دنباله‌دار تناوبی در این صورت تصویری از آن را كه در چشمی دوربین خود می‌بینید ترسیم نمایید . اگر جسم مربوط دنباله‌دار باشد می‌باید حركت كند و به كمك چشمی‌هایی با میدان دید بزرگ و كوچك موقعیت نسبی آن را نسبت به ستارگان كم نور زمینه ترسیم كنید . در ترسیم این تصویر حداكثر دقت خود را اعمال نمایید چون كه در گزارش خود باید جهت حركت یا آهنگ روزانه حركت آن را مشخص كنید .
این كار نیاز به مهارت دارد و اگر ستاره‌ای در كنار آن نباشد كار مشكل‌تر خواهد شد . اگر در حركت آن شك دارید و هنوز رویت آن را گزارش نكرده‌اید بهتر است تا شب آینده صبر كنید تا در مورد حركت آن مطمئن شوید . بیش از ۹۵ درصد گزارشات از راصدان غیر معروف یا ناشناخته ناشی از اعلام‌های نادرست است .
ابتدا از رویت دنباله‌دار جدید مطمئن شوید تا پس از اعلام آن شرمنده نشوید . یكی از بهترین راه‌های ارسال خبر رویت دنباله‌دار به كمك پست الكترونیكی است . در پایگاه اینترنتی انجمن بین‌المللی نجوم فرم كشف دنباله‌دار در نظر گرفته شد كه می‌توانیم در صفحه وب آن به صورت برخط پر كنیم .
اما برای این كار راصد باید اطلاعات زیر را تهیه كنید كه عبارتند از :
▪ تعیین روش رصد( عكسبرداری یا مرئی , CCD ..... )
▪ زمان بر حسب UT با دقت دقیقه ، تعیین بعد ( با دقت حداقل یك دقیقه ) و تعیین میل ( با دقت ۱ دقیقه قوسی ) و تعیین اعتدال مورد استفاده برای تعیین بعد و میل
▪ توضیحات اعم از تعیین قدر مجموع ، درصد تراكم ، طول دنباله در صورت رویت و موقعیت آن
▪ جزئیات ابزار رصدی ( اندازه ، نسبت ، وقوع تلسكوپ )
▪ نام و نام خانوداگی كامل راصد
▪ جزئیات كامل برای تماس اعم از تلفن ، فاكس ، پست الكترونیكی ، آدرس پستی
▪ سپس این اطلاعات را به آدرس [e-mail] پست نمایید .
انجمن بین المللی نجوم پس از دریافت پست الكترونیكی شما با چند راصد حرفه‌ای دنباله‌دار‌ها تماس می‌گیرد و آنها سعی می‌كنند جرم مشكوك را رصد و صحت و سقم ادعایتان را بررسی نمایند . این كار را از چند ساعت تا چند روز بستگی به شرایط جوی و قابل رویت بودن دنباله‌دار در نیمكره شمالی یا جنوبی طول خواهد كشید .
پس از تأیید دنباله‌دار جدید با نامگذاری نوین دنباله‌دارها بر حسب سال و كشف و تعداد نیم ماههای گذشته از سال میلادی جاری نام گذاری می گردد . پس از چند روز با رصدهای دقیق مدار دنباله‌دار تعیین می‌شود .

سهیل خوشبین فر

منبع : انجمن علمی پژوهشی نجم شمال