اکنون نوبت تغییر نظام ارزشیابی است

با تغییرات به وجود آمده در كشور و جهان و این كه به دلیل توسعه ارتباطات جمعی، شاگردان حداقل از كتاب های درسی خود بسیار جلوتر هستند (گرچه جلوتر بودن تعدادی آنها از معلمین و اساتید خود جای بحث و بررسی جداگانه را دارد) لزوم نوآوری در ارایه روش های تدریس به وجود آمد. معلمین كه با روش های تدریس سخنرانی و حداكثر یكی دو روش دیگر عادت كرده بودند، اینك با بحث های جدید مواجه می شدند، آموزش گروهی، تهیه چك لیست انتظارات و... و خلاصه این كه دانش آموزان خود را به گونه ای تربیت كنید كه آنها در تعامل با یكدیگر دانشی را بیاموزند. عملكردهای آنها را تقویت كنید. دیگر آنها شنوندگان صرف نباشند كه هر چه شما می گویید به گوش جان خریدار باشند. به آنها یاد بدهید كه پرس وجو كنند و محققانی خوب شوند. دیگر شما به آنها یاد ندهید، بلكه بر كار آنها نظارت كنید تا خود در تعامل با هم یاد بگیرند. منابع را به آنها معرفی كنید تا خود به بسط دانش خود بپردازند.
وقتی روش های تدریس تغییر می یابد، الزاماً نوآوری هایی نیز باید در نحوه اندازه گیری و سنجش پیشرفت تحصیلی فراگیران باید به وجود آید. ولی به نظر می رسد روش های ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، همگام با تغییر برنامه های درسی و روش های تدریس پیش نرفته است.
از حدود چهل سال پیش روش ها و ابزار جدیدی برای اندازه گیری و سنجش پیشرفت تحصیلی یادگیرندگان طرح ریزی و ابداع شد كه با یك فاصله زمانی نسبتاً طولانی این روش ها و ابزار كم كم در ایران نیز مطرح شده است:
۱- تأكید بر اندازه گیری مهارت های تفكر و مهارت های یادگیری فراگیران؛
۲- به كارگیری روش ها و ابزارهای اندازه گیری نوین؛
۳- تاكید بر ارزشیابی تدریجی به جای ارزشیابی نهایی؛
۴- توجه به ارزشیابی های گروهی؛
۵- توجه به ارزشیابی فردی و گروهی؛
۶- ارزشیابی در خارج از چهار دیواری مدرسه و كلاس درس؛
۷- ارزشیابی پوشه ای؛
۸- تاكید بر تفكر واگرا.
در ارزشیابی سنتی تاكید بر میزان محفوظات و معلومات و توانایی پاسخگویی به پرسش های كلیشه ای و مانند كتاب بود. در حالی كه اكنون و با ارایه روش تجربی، انتظار هست در ارزشیابی به توانایی مشاهده دقیق، میزان و نحوه جمع آوری اطلاعات، فرضیه سازی، قدرت پیش بینی و... دانش آموزان توجه شود و انتظار است علاوه بر روش های سنتی كه محدود به آزمون های مداد و كاغذ بود، مهارت های عملكرد فراگیران از راه های دیگر مانند انجام پروژه های تحقیقاتی، مطالعات كتابخانه ای، تهیه گزارش از بازدیدهای علمی، مقاله نویسی و نظایر آن نیز مورد اندازه گیری و سنجش قرار گیرد.
از آنجا كه در گذشته بر ارزشیابی پایانی و نهایی تاكید می شد، اینك توصیه می شود كه به ارزشیابی های تدریجی و مرحله ای توجه شود و در یك ارزشیابی تدریجی نیز به آنچه در آن روز حاصل می شود، استناد ننمایند. بلكه چند بار در طول دوره این موضوع تكرار شود تا هم از خطاهای موجود در ارزشیابی كاسته شود و هم فراگیر فرصت داشته باشد از طریق این ارزشیابی به كنترل یادگیری های خود پرداخته و مشكلات خود را بهبود بخشد.
به عنوان مثال در ارزشیابی تدریجی هدیه های آسمان و علوم تجربی از معلمین خواسته شده كه براساس چك لیست انتظارات كه شامل هدف های تدریس هم می تواند باشد، چند دانش آموز را به طور اتفاقی زیر نظر بگیرند تا متوجه شوند كه آیا آنها به اهداف درس رسیده اند یا خیر؟ یا مهارت او را در انجام اعمال آزمایش یا فعالیت زیر نظر بگیرید كه آیا او اعمال را به درستی انجام می دهد یا خیر؟ در اینجا دقیقاً آنچه را كه قرار است توسط معلم ارزشیابی شود، مشخص گردیده است. معلم در اولین مشاهده متوجه می شود كه دانش آموز به چند هدف نایل نشده است، پس نمره ای كه حتی می تواند كیفی باشد، برای او در نظر می گیرد، ولی این نمره ثابت نخواهد بود. ممكن است دانش آموز با مشاهده اعمال دیگران مثلاً هنگام وضوگرفتن، یادگیری های خود را كنترل نموده و اشكالات یادگیری خود را بهبود بخشد. پس معلم در مشاهده سوم یا چهارم خود متوجه می شود كه دانش آموز به هدف رسیده و در اینجا نمره قبلی داده شده نیز قابل تغییر خواهد بود.
اهداف دقیق و خوب انتخاب شده اند. ولی به نظر می رسد در جهت نیل به اهداف، ابزارها یا مناسب انتخاب نشده اند یا به طور كلی برنامه ریزان نتوانسته اند ابزار مناسب را در اختیار معلمان قرار دهند تا اهداف ترسیم شده برای دانش آموزان توضیح داده شود و منجر به یادگیری شده و در نهایت موجبات ارتقای فرد را فراهم كند.
از روش های دیگری كه برای ارزشیابی نام برده شده، موضوع پوشه كار است كه مجموعه فعالیت های فردی یا گروهی كه شامل نمونه گزارش ها، انشاها، مقالات، دست ساخته ها و... است در یك فایل یا پوشه مخصوص نگهداری می شود و معلم براساس آنها در مورد جریان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، به والدین، بازدیدكنندگان و مدیر مدرسه گزارش می دهد. همین موضوع پوشه كار هم آن قدر كلی گفته می شود كه معلمان نمی توانند به راحتی با مباحث آن ارتباط برقرار كنند و لذا لزوم نوآوری در نظام ارایه اطلاعات به معلمان حس می شود.

محسن جامی- مریوان

منبع : روزنامه همشهری