بلندی آسمانخراش ها، کوتاهی قد کودکان

اگر می خواهید توسعه کشوری را ببینید به بلندای آسمانخراش های آن نگاه نکنید، ملاک اصلی بلندی قد کودکان آن کشور است. امروزه این دیدگاه اصلی برنامه ریزان توسعه و پیشرفت جهانی است؛ دیدگاهی که در تعیین میزان پیشرفت های کشور ها بسیار مورد توجه قرار می گیرد و بسیاری از کشورهای بازمانده در این حوزه می کوشند با اندیشیدن تدابیری شاخص های ملی خود را در این زمینه بهبود بخشند. ژاپنی ها جزو کشورهایی اند که در این زمینه با برنامه ریزی مناسب توانسته اند شاخص های خود را بهبود بخشند. آنها توانسته اند با کمک به گسترش تغذیه سالم، متوسط قد جوانانشان را افزایش دهند. افزایش قد جوانان ژاپنی در فاصله سال های ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰ میلادی بیشتر بر اثر افزایش مقدار کلسیم دریافتی آنها بود.
بدون توجه به یافته های علمی دانشمندان و پژوهشگران با یک نگاه گذرا به جامعه ایرانی می توان دریافت که امروزه تعداد قابل توجهی از کودکان و نوجوانان ایرانی به معضل کوتاهی قد ناشی از سوء تغذیه دچارند. اگرچه مفهوم سوءتغذیه الزاماً به معنای نخوردن نیست بلکه «گرسنگی سلولی» بیش از کمبود غذا ناشی از فرهنگ نامناسب تغذیه است.
کارشناسان هشدار می دهند قد کودکان و نوجوانان نسبت به همسالان خود در دهه های گذشته تا اندازه ای مشهود کوتاه تر شده است؛ موضوعی که حتی در گفتار ها و شنیدارهای عامیانه نیز می توان بدان پی برد.
● شاخص جهانی، مشکل ایرانی
قد و وزن از شاخص های جهانی توسعه کشور ها به شمار می آیند.
برخی از کارشناسان و متخصصان تغذیه برآنند که ۳۵ تا ۴۵ درصد کودکان و نوجوانان ایرانی با معضل کوتاهی قد رو به رو هستند. به اعتقاد آنان عمده ترین علت بروز کوتاهی قد در کشور، رژیم غذایی نامناسب بویژه کمبود عنصر «روی» در رژیم غذایی کودکان و نوجوانان است.
بررسی ها بیانگر آن است که کمبود شدید «روی» کوتاهی قد، کمی رشد غدد بدن، اختلال عملکرد ایمنی، اختلالات پوستی، نقص عملکرد شناختی و بی اشتهایی را در پی دارد. گفته می شود حدود یک سوم جمعیت دنیا مشکل کمبود روی دارند.
کمبود روی در کاهش رشد قدی کودکان نقش دارد. کمبود ویتامین A، آهن، کلسیم و ید نیز در تأخیر رشد کودکان مؤثر است.
کمبودهای غذایی در دوران کودکی چنان اثرگذارند که در صورت تغذیه مناسب در سال های بعدی نیز نمی تواند از کوتاهی قد جلوگیری کند.
تغذیه یکی از مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر رشد قد است. دانشمندان و پژوهشگران برآنند که سوء تغذیه عامل کوتاهی قد، کاهش بهره هوشی و افزایش ابتلا به بیماری های گوناگون در کودکان و نوجوانان است.
به اعتقاد متخصصان تغذیه و رشد، مصرف روی به اندازه کافی موجب رشد قدی مناسب خواهد شد. گفته می شود مصرف پائین عنصر روی در خاورمیانه و ایران موجب کوتاه قدی شده است.
● از دوران طلایی رشد غفلت نکنیم
دکتر ربابه شیخ الاسلام متخصص مدیریت بهداشت عمومی و اپیدمیولوژی تغذیه در این باره معتقد است: مطالعه رشد کودکان ایرانی نشان می دهد آنها از بدو تولد تا ۵ ماهگی رشد مطلوبی دارند اما از این زمان افت رشد در کودکان آغاز شده تا ۱۸ ماهگی ادامه می یابد. پس از آن کودک بدون جبران کمبود یادشده به رشد خود ادامه می دهد. یعنی سیستم بدن وی هیچگاه نمی تواند میزان افت رشد ۵ تا ۱۸ ماهگی را جبران کند. بنابراین مسئولان بهداشت، سیاست گذاران و علاقه مندان به توسعه کشور باید به این دوران بحرانی توجه ویژه داشته باشند.
وی با اشاره به این که غفلت از تغذیه کودکان در دوران طلایی رشد- سال نخست زندگی- موجب می شود آنها از رشد خود بازبمانند، می افزاید: علت رشد مناسب کودکان تا ۵ ماهگی استفاده از شیر مادر است که انحصاراً تا ۶ ماهگی ادامه می یابد. پس از آن باید غذای کمکی به تغذیه با شیر مادر افزوده شود. البته از ۶ ماهگی تا یک سالگی همچنان شیر مادر غذای اصلی است و غذای مکمل به سیری کودک کمک می کند.
به تصریح این متخصص، غذای تکمیلی باید با دقت برگزیده شود. متأسفانه استفاده از هله هوله های نامناسب یکی از عوامل بازدارنده رشد در این دوره بحرانی است. به همین دلیل بود که در سال های گذشته تلاش زیادی برای توقف تبلیغات زیاد و سنگین این هله هوله ها مانند پفک در رسانه ها صورت گرفت اما یک تحقیق کشوری نشان داد که متأسفانه تا سال ۱۳۷۸ حدود ۵۰ در صد کودکان ۵ تا ۱۱ ماهه ایرانی از این مواد روزانه استفاده کرده اند.
● سبد غذایی نامناسب، عامل اصلی
چندی پیش یکی از خبرگزاری ها پائین بودن سرانه مصرف لبنیات، انواع پروتئین ها و برخی غلات در ایران را از مهم ترین عوامل تشدید بیماری سوء تغذیه در جامعه برآورد کرد. بر این اساس سرانه مصرف شیر در ایران ۹۱ کیلوگرم در سال است، در حالی که در اروپا این سرانه ۳۰۰ کیلوگرم برآورد می شود. از سوی دیگر، طبق آخرین آمار درباره سبد غذایی مصرفی ایرانیان، مصرف لبنیات به ازای هر نفر روزانه ۱۳۹گرم است که فقط ۳۸ گرم از این میزان را شیر تشکیل می دهد، در شرایطی که مصرف مطلوب لبنیات هر فرد باید روزانه ۲۲۵ تا ۲۴۰ گرم باشد. بر اساس این گزارش، آمار مرگ و میر بر اثر سوء تغذیه در جهان به مراتب بیش تر از بیماری هایی همچون ایدز است.
یک سوم جمعیت جهان گرفتار فقرآهن، ۶۵۰ میلیون نفر مبتلا به گواتر بوده و ۲۰ میلیون نفر نیز دچار اختلالات ذهنی ناشی از سوء تغذیه هستند.
در این گزارش علمی آورده شده بود که طی دهه گذشته ۸۰۰ هزار کودک زیر ۵ سال ایرانی دچار کوتاه قدی بوده اند.
در این زمینه آمار یکسانی در همه جای کشور وجود ندارد. در برخی از مناطق کشور میانگین کوتاهی قد از استاندارد ملی نیز پائین تر است. چند روز پیش میانگین کوتاهی قد کودکان خراسان شمالی سه برابر بیش از کشور اعلام شد.
نسرین علیزاده کارشناس مسئول تغذیه مرکز بهداشت دانشکده علوم پزشکی خراسان شمالی در این باره گفته بود که میزان کوتاهی قد در کودکان زیر ۶ سال این استان سه برابر بیش از میانگین کشوری آن است. به گفته وی طبق آخرین بررسی شاخص کوتاهی قد در بین کودکان زیر شش سال استان خراسان شمالی ۱۳‎/۱ درصد و میانگین کشوری آن ۴‎/۷ است.
وی تغذیه نامناسب و کمی دریافت کلسیم را از مهم ترین عوامل این پدیده معرفی کرده بود.
البته در این باره دیدگاه هایی متفاوت نیز وجود دارد و برخی معتقدند شاخص ها در حال بالا رفتن است. دو سال پیش رئیس دبیرخانه تحقیقات کاربردی معاونت سلامت، وضعیت کوتاه قدی تغذیه ای در ایران را مطلوب ارزیابی و اعلام کرد در سال ۱۳۷۴ ، ۲۰ درصد کودکان زیر ۵ سال کوتاه قدی تغذیه ای داشتند اما در سال ۱۳۸۳ این رقم به ۵ درصد رسید.
به گفته این مقام مسئول آمار یاد شده از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۳ ، ۱۵ درصد کاهش داشته و این موضوع یکی از شاخص های پیشرفت کشور به شمار می آید.
● استانداردهای یکسان رشد
نکته مهم در این زمینه توجه به هشدارهایی است که متخصصان چندگاه یک بار اعلام می کنند. آنها معتقدند وضعیت تغذیه بسیاری از کودکان ایرانی بر اثر بی توجهی خانواده ها مناسب نیست. دکتر محمد زارع مهرجردی عضو انجمن متخصصین مغز و اعصاب استان اصفهان در گفت و گو با ایرنا، بی توجهی والدین به تغذیه کودکان خود، فقر فرهنگی و اقتصادی، زندگی ماشینی، استفاده از غذاهای آماده و فانتزی و پخت غذا در دستگاه های برقی نظیر ماکروفر را از دلایل اصلی در بروز و گسترش این دسته از بیماری ها برمی شمارد.
وی با این هشدار که ۸۰ درصد کودکان کشورمان دچار سوءتغذیه اند می افزاید: غفلت از نقش تغذیه کودکان، در آینده نزدیک کشور را با مجموعه ای از کودکان با بیماری های خونی، قلبی، کلیوی و مغزی که بر عملکرد یکدیگر تأثیر می گذارند رو به رو می کند و علاوه بر مشکلات معنوی، مشکلات مالی بسیار سنگینی را برای خانواده و دولت به بار می آورد.
وی با تأکید بر این که افزایش وزن و کاهش قد یکی از معضلات بهداشتی جامعه ما به شمار می رود، تأکید می کند: قد و وزن به عنوان یک شاخص توسعه در جهان مطرح است. کودک بر اساس استانداردهای جهانی باید از دوران جنینی تا ۶ سالگی از نظر تغذیه مورد حمایت و مراقب جدی و دقیق قرار گیرد تا به کمبود ها دچار نشود.
مدیر پیشین دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت می گوید: نکته مهمی که باید خانواده ها بدان توجه کنند استفاده از مکمل های مناسب دارویی در این دوران است. کودک از ۱۵ روزگی باید حتماً قطره های ویتامین A و D دریافت کند و از ۶ ماهگی نیز قطره یا شربت آهن باید داده شود. ذخیره آهن بدن کودک در این دوران تمام می شود و هیچ رژیم غذایی نمی تواند نیاز بدن او به آهن را تأمین کند. کمبود آهن موجب عوارضی چون کم خونی، افت ایمنی و ابتلای کودک به بیماری های گوناگون می شود. این بیماری ها اشتهای کودک را کم می کند، ازاین رو وزن از دست می دهد و این مسئله بر رشد قدی وی تأثیر می گذارد. بدن کودک در اینگونه موارد در یک واکنش تعادلی کوچک مانده و از رشد بازمی ماند و این مسئله روی قد او در آینده تأثیر مستقیمی خواهد گذارد.
شیخ الاسلام می افزاید: اگر مادر پس از هر بیماری برای بازیابی وزن از دست رفته کودک تلاش نکند کودک دوباره در چرخه بیماری دیگری قرار می گیرد و وزن بیشتری از دست می دهد. این چرخه ممکن است در برخی از مناطق توسعه نیافته و محروم حتی به مرگ کودک بینجامد.
وی برآن است که حدود ۵۰ درصد از بیماری هایی که موجب مرگ کودکان می شود به گونه ای به سوء تغذیه مرتبط می شود.
مدیر پیشین پروژه بهبود وضعیت تغذیه کودکان زیر ۲ سال و زنان باردار و شیرده تأکید می کند: استانداردهای قد کودک در سراسر جهان یکسان است. در واقع بر اساس پژوهش های انجام شده و گزارش سازمان جهانی بهداشت، کودکان تا ۵ سالگی از توانمندی بالقوه رشد یکسان برخوردارند.
برخی معتقدند منحنی رشد کودکان ایرانی مطابق با وضعیت ایران طراحی شود که این مسئله اساساً اشتباه است. اکنون کودکان «خوب تغذیه» ایرانی همگام با معیار ها و استانداردهای جهانی رشد می کنند اما در مناطق محروم کشور کوتاه قدی و سوء تغذیه کودکان شیوع و گسترش بیشتری دارد، این مسئله بر رشد وزنی و قدی آنان تأثیر زیادی خواهد گذارد.

مهدی شراهی

منبع : روزنامه ایران