جوانان را دریابیم

یکی از ویژگی های جامعه ایران در شرایط حاضر ترکیب جمعیتی جوان آن است. ابتدا باید دید این که ترکیب جمعیتی به نفع یک شکاف سنی (جوان و غیر جوان) یا شکاف جنسی (زن و مرد) به هم بخورد و دگرگون شود، اساسا وضعیتی مثبت است و به عنوان یک فرصت باید به آن نگریست، یا صورتی منفی دارد و آن را یک چالش یا بحران اجتماعی می باید در نظر گرفت؟
این که کدام یک از این دو رویکرد، مطابق واقعیت است، بستگی دارد به زاویه دید، استراتژی و برنامه کلا ن ما برای کم کردن بحران های جامعه.
البته نباید یک بعدی به مساله نگاه کنیم; واقعیت این است که تفوق ترکیب جمعیتی جوان، هم می تواند یک نعمت و در نتیجه فرصتی باشد برای تسریع حرکت رو به رشد و توسعه این کشور و هم می تواند یک تهدید جدی برای کلیت جامعه تلقی گردد.
در مورد برنامه ریزان، دولتمردان و نیز مجالس قانونگذار تا به امروز، به نظر می رسد رویکرد دوم هژمونیک بوده است و جوانان و نیروی جوانی، پیش از آن که فرصت تلقی شود، یک بحران و تهدید شمرده شده است. در حالی که جوانان به عنوان بخش ارزشمندی از سرمایه اجتماعی، مظهر نشاط، شادابی، تحرک، امید به آینده، پویایی هویت و تلا ش و کوشش اند.
اگر سیاست گذاری و قانونگذاری و شیوه های اجرایی آنها به گونه ای باشد که غبار یاس و پژمردگی بر چهره جوانان بنشیند، روح از کالبد جامعه پرکشیده و نشاط از اجتماع رخت می بندد.
جوان به هویت نیازمند است تا با گذشته ارتباط سازنده برقرار سازد و به امید احتیاج دارد تا به فردا دل ببندد و برای آن تلا ش کند. جوان ایرانی را که میل به پیشرفت و ترقی خواهی از خصوصیات بارز اوست، نمی توان در محدوده های بسته قرارداد و از او انتظار تحرک داشت. متاسفانه دستگاه های تقنینی و اجرایی، تاکنون تک بعدی به مساله جوانان نگاه کرده اند و این رویکرد تهدید محور (به جای فرصت محور) باعث شده تا مواجهه حاکمیت با جوانان در سطوح گوناگون به برخوردی انتظامی - امنیتی تبدیل شود; در حالی که با یک برخورد علمی و جامع نگر می توان زمینه های تغییر نگرش به موضوع جوانان را فراهم کرد.
بنابراین باید دو مساله را از یکدیگر تفکیک کرد. در یک سطح ما با مشکلات و کاستی های مربوط به جوانان مواجه هستیم که خود به محسوس و نامحسوس تقسیم می شوند و در ساحتی دیگر با معضلاتی برخورد می کنیم که ناشی از مشکلات و کاستی های سطح اول است.
در سطح اول می توان به دو دسته محسوس و نامحسوس از کاستی ها اشاره کرد. دسته اول مشکلات محسوس است که در جامعه عینیت دارند مانند مساله اشتغال و بیکاری، مسکن، ازدواج، اعتیاد و مواد مخدر، خدمت سربازی، کنکور و دانشگاه و نبود الگوی شادی دسته جمعی و مسایلی از این دست... و دسته دوم مشکلات نامحسوسی است که بیشتر جنبه معنوی دارد مانند بحران هویت، شکاف نسلی، تربیت ناصحیح فرهنگی، دین گریزی، انزواطلبی، گرایش افراطی به فرهنگ های وارداتی و...
اما در سطح دیگر، ما شاهد شکل گیری معضلاتی هستیم که ناشی از لاینحل ماندن و ناکارآمدی سیاست های گذشته برای حل کاستی ها و مشکلات جوانان (شامل محسوس و نامحسوس) بوده است و آن چیزی نیست جز رشد فزاینده جرم و بزهکاری در قشر جوان جامعه; البته بخشی از نخبگان جوان که به هر نحو و دلیل از این شرایط مصون مانده اند فرایندی را شکل می دهند که از آن به عنوان فرار مغزها یاد می کنیم.
باید زاویه دید و رویکردمان رابه مساله جوانان عوض کنیم و به قول سهراب، چشم ها را باید شست، جور دیگر باید دید. جوان امروز با انرژی و توانی که به سبب جوانی به ودیعه گرفته است و با سرمایه عظیمی از آگاهی که به سبب ارتباط بیش از پیش اش با جامعه جهانی در اختیار اوست، توان اصلاح و پیشبرد برنامه های توسعه محور دراین کشور را دارد، ما باید این توان را نادیده نگیریم. باید بدانیم حوزه های عملکرد جوان امروز در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی نیازمند برخورداری از تحرک و آزادی عمل است و این آزادی باید تامین و پاس داشته شود.
تقویت روحیه مشارکت و عشق به زندگی و ایجاد انگیزه تلاش برای ایفای نقش موثر اجتماعی و فراهم ساختن بستر لازم حقوقی و حتی فرهنگی برای مسوولیت پذیری بیشتر جوانان از ضروری ترین اقدامات دستگاه های تقنینی مانند مجلس شورای اسلامی است. باید بدانیم اگر بخواهیم همچنان مبحث جوانان را بیشتر یک تصویر ویترینی و تزئینی برای نمایش دادن و رای گرفتن تلقی کنیم و باقی بگذاریم، چیزی جز یک بحران اجتماعی فزاینده نصیبمان نمی شود و این مساله حل نخواهد شد مگر با اصلاح رویکردهای پیشین و برنامه ریزی برای بهره گیری بیش تر از توان و نیروی جوانان از راه بازبینی و اصلاح قوانین مرتبط با قشر جوان از جمله اصلاح قوانین نظام وظیفه عمومی و نظام ورودی آموزش عالی و نیز حفظ حریم خصوصی جوانان.
در این میان نقش مجلس یک نقش کلیدی است چون تا مجلس، قانون مناسب تدوین و تصویب نکند، انتظار از دستگاه اجرایی برای صحیح عمل کردن، بیهوده است.
اصلا ح قوانین و رویکردهای موجود در حوزه نظام وظیفه، کنکور دانشگاه ها، کاریابی، اخذ تسهیلا ت برای ازدواج و اشتغال و حمایت از فعالیت های علمی واجتماعی جوانان به منظور استفاده بهینه از سرمایه جوانی از آن جمله است. طرح این پروژه ها و اجرای آن می تواند زمینه را برای موفقیت جوانان فراهم کند:
۱) ارائه طرح هایی در مجلس و تلا ش برای تصویب قوانینی که زمینه ایجاد فضای پرشور و نشاط و نیز توسعه امکانات ورزشی - تفریحی و گذران اوقات فراغت توام با آزادی و شادابی را فراهم کند.
۲) ایجاد و توسعه «کانون های جوانان» در قالب NGO ها در نقاط مختلف کشور برای فعالیت های فرهنگی، اجتماعی، هنری، مهارتی وحمایت از خلا قیت ها و نوآوری های جوانان.
۳) طرح قوانینی در قالب طرح، برای توسعه و تعمیم آموزش های عمومی، تکمیلی، عالی ومهارتی به منظور توانمند ساختن گروه های مختلف جوانان.
۴) حل مشکل بیکاری به گونه ای که امید یافتن شغل مناسب در میان جوانان افزایش یابد.
۵) رفع موانع و ایجاد تسهیلا ت برای شکل گیری سازمان های غیر دولتی جوانان برای توسعه مشارکت های جوانان درامور کلا ن کشور که این مساله نیازمند اصلا ح بسیاری از قوانین ناکارآمد فعلی است.
۶) ارائه طرح هایی جهت تصویب در مجلس در راستای تامین آزادی و ایجاد امنیت برای شکوفایی استعدادها و بروز خلا قیت های جوانان وکاستن از دخالت دولت در حوزه خصوصی آنان و تقویت روحیه اقدام به قانون و هنجارهای اجتماعی در جوانان.
۷) تاسیس مجلس شورای جوانان کشور که به صورت بازوی مشورتی مجلس شورای اسلا می عمل کند.

نویسنده : دکتر حسین دلاور

منبع : روزنامه مردم سالاری