متادیتا در محیط آموزش الکترونیکی

امروزه مدیریت دانش در سیستمهای اطلاع رسانی کامپیوتری بصورت قابل ملاحظه ای مورد توجه قرار گرفته است. سازماندهی و مدیریت دانش و بدنبال آن مدیریت اطلاعات یک نقش اساسی و موفق را در انتقال دانش فردی به دانش سازمانی ایفا می کنند. همچنین مدیریت اطلاعات و منابع آموزشی در محیط آموزش (یادگیری) الکترونیکی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از آنجایی که سیستمهای یادگیری الکترونیکی مقدار زیادی از اطلاعات را نگهداری می کنند، ایجاد اینچنین محیطهایی بایستی به گونه ای انجام شود که که کاربران بتوانند از اطلاعات موجود استفاده مفید و مؤثری داشته باشند.
یکی از پارامتر های موفق در مدیریت محتوای آموزشی در محیط الکترونیکی استفاده از متا دیتا می باشد. در واقع در نگارش چنین محیطهایی متا دیتا نقش موفقی را به خود اختصاص داده است. مقاله حاضر مروری بوده و هدف از ارائه آن دادن تعریفی از آموزش الکترونیکی، بیان تاریخچه مختصری از آموزش الکترونیکی در جهان وایران، تبیین مفهوم متادیتا (فراداده یا ابرداده)، بیان چگونگی استفاده از متادیتا در محیط آموزش الکترونیکی و ارائه نکاتی در خصوص طراحی متادیتا در یک سیستم آموزشی الکترونیکی، می باشد. همچنین به معرفی استاندارد Dublin Core در ایجاد متادیتا می پردازد.
● مقدمه
پیشرفت روزافزون فناوری اطلاعات باعث تغییرات بسیاری در زمینه آموزش ویادگیری در سطح مراکز آموزشی دنیا گردیده است و با ظهور تکنولوژیهای نوین و ایجاد مراکز آموزشی مجازی، آموزش و یادگیری الکترونیکی جای خود را در این مراکز باز کرده است. چرا که عواملی چون کاهش هزینه آموزش، سهولت حضور در کلاس های آن لاین، تنوع دروس، زمان انتخاب دروس، کاهش هزینه رفت وآمد، وانعطاف پذیری زیاد آموزش الکترونیکی در گسترش این تکنولوژی موثر بوده اند . از طرفی استقبال دانشجویان از این شیوه نوین آموزشی در گسترش آن بی تأثیر نبوده است چرا که یادگیری الکترونیکی با توانش بالا برای آموزش کارآمد و موثر قادر است که دانش مورد نیاز را در هر محل و در سریعترین زمان ارائه نماید.
آموزش الکترونیکی در ایران صنعتی نوپا در زمینه تکنولوژی آموزشی وآموزش از راه دور است، اما لازم است تا مراکز و مؤسسات آموزشی ایران به ویژه دانشگاه ها با استفاده ازالگویی مناسب با ساختار آموزشی وفرهنگی کشور، در زمینه طرح محیطهای آموزشی مجازی بر اساس استانداردهای بین المللی همت گمارند. یکی از تکنیکهای مورد استفاده در آموزش مجازی در محیط آنلاین یا اینترنت استفاده از متادیتا یا فراداده می باشد که ایجاد متادیتا های مناسب بر اساس استانداردهای بین المللی ازاهمیت ویژه ای (خصوصا جهت پیوند به مراکز آموزشی دنیا) برخوردار است.
● آموزش الکترونیکی
آموزش الکترونیکی استفاده از ابزارهای تکنولوژیکی مختلف مبتنی بر وب یا توزیع شده برای مقاصد آموزشی است. نامهای دیگری مانند آموزش از راه دور (Distance Learning)، آموزش برروی خط (Online Learning)، سیستم مدیریت آموزشی، سیستم مدیریت دروس و غیره هر یک به تنهایی جنبه های مختلفی از آموزش الکترونیکی را شامل می شوند.۱
● تاریخچه آموزش الکترونیکی در جهان
آموزش غیرحضوری، باآموزش مکاتبه ای در دهه اول سال ۱۷۰۰ میلادی آغاز شده است. هنوز هم در نقاط مختلف دنیا از جمله در ایران از این شیوه آموزشی برای تحصیل و یادگیری، استفاده می شود.۲ آموزش مکاتبه ای که با نامه نگاری توسط مدرسه یا مؤسسه های واجد شریط اداره می شد و بین دانشجویان و استادان از طریق نامه نگاری ارتباط برقرار می گردید، مورد توجه دانشجویان و دانش آموزان بود. همزمان با ایالت متحده آمریکا که در زمینه آموزش از راه دور فعالیت داشت، کشورهای اروپایی دوره های آموزشی را قبل از سال ۱۸۴۰ به صورت جزوه های خلاصه شده آغاز کرده بودند. اولین دوره آموزشی از راه دور دانشگاهی که در سال ۱۸۹۲ تأسیس شد، متکی بر اداره پست اداره می شد. روشهای بهره گیری از آموزش غیرحضوری مبتنی بر فناوری به اوایل دهه ۱۹۰۰ میلادی باز می گردد. در اواسط قرن بیستم برنامه های آموزشی متنوعی نیز وجود داشت و مجوزاولین رادیوی آموزشی دانشگاهی در سال ۱۹۲۱ صادر شد، که اولین پایه شکل گیری آموزش الکترونیکی محسوب می گردد. در سال ۱۹۶۰با تکامل و پیشرفت رسانه ها، تکنولوژی آموزش از راه دور نیز دچار تغییرشد و به جای تکیه بر سیستم پستی ، دانشگاه ها با استفاده ترکیبی از ابزار چند رسانه ای مالتی مدیا، جهت پشتیبانی آموزشی از دانشجویان ثبت نام می نمودند به نحوی که علاوه بر انگلستان و آمریکا در سایر کشور های اروپایی و آسیایی مؤسسات آموزش الکترونیکی توسعه یافت. امروزه آموزش (یادگیری) الکترونیکی مبتنی بر استفاده ازتکنولوژیهای جدید، ابزاری است برای انتقال دانش روز که می تواند انواع تخصص و مهارت در رشته های متفاوت را در اختیار دانش پژوهان قرار دهد. ‌در واقع" آموزش‌ الکترونیکی‌ ثابت‌ کرده‌ است‌ که‌ ۲۰ تا ۲۵ درصد یادگیری‌ را نسبت‌ به‌ کلاسهای‌ درس‌ سنتی‌ افزایش‌ می‌دهد".۳
● تاریخچه آموزش الکترونیکی در ایران
تاریخچه آموزش الکترونیکی در ایران به زمان بهره گیری از ابزارهای کمک آموزشی سمعی - بصری شامل نمایش اسلاید و فیلم های آموزشی در کلاس درس باز می گردد. پس از آن تلویزیون به عنوان یک رسانه آموزشی مورد توجه قرار گرفته است و تلویزیون آموزشی ملی ایران رسماً به امر آموزش همگانی از طریق این رسانه در سراسر کشور پرداخت.
آموزش از راه دور در کشورمان به جز تجربه کوتاه دانشگاه آزاد قبل از انقلاب و دانشگاه پیام نور مبتنی بر استفاده از شیوه ارتباط از راه دور، دارای سابقه طولانی ای نیست. در پایان دهه هفتاد آموزش مجازی در دستور کار دانشگاه تهران قرار گرفت و پروژه های تحت این عنوان آغاز شد. در سال ۱۳۸۰ سایت آموزش مجازی دانشگاه تهران با ارائه نه درس برای دانشجویان روزانه دانشگاه راه اندازی شد و از نیم سال اول تحصیلی همان سال، آن بهره برداری شد. در همان سال وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از تأسیس دانشگاه اینترنتی خبر داد که تحت نظر آن وزارت، ولی به صورت مؤسسه غیر انتفاعی نوع اول در سراسر کشور خدمات آموزشی ارائه خواهد داد به دنبال آن تعدادی از دانشگاه ها اعلام کردند که راه اندازی آموزش الکترونیکی را جزو برنامه های خود قرار داده اند و در حال حاضر تعدادی از آنها دروسی را به صورت تک درس برای دانشجویان حضوری خود ارائه کرده اند. اندکی بعد از اقدام دانشگاه ها در استفاده از روش آموزش الکترونیکی ، آموزش وپرورش که بزرگترین بخش آموزشی کشور است، فعالیت هایی را در این زمینه شروع کرد و در حال حاضر تعدادی مؤسسه خصوصی نیز از روش آموزش الکترونیکی بهره مند هستند.۴
● متادیتا یا فراداده یا ابرداده
اصطلاح "متا" از یک کلمه یونانی گرفته شده است و بیانگر چیزهایی است که بیش از ماهیت خودشان هستند. متا دیتا یا فراداده ابزاری است که منبع اطلاعاتی را توصیف می کندو در واقع متادیتا داده ی ساخت یافته ای است که به تشریح جزئیات منبع داده می پردازد وقادر است تا مقادیر زیادی از این جزئیات متشابه را به صورت کاتالوگ های مجزا ذخیره و در صورت لزوم تسهیم نماید. کاربرد اصطلاح "متادیتا " به حدود بیست سال پیش باز می گردد تا جایی که امروزه جز تفکیک ناپذیری از دنیای وب گردیده است. البته کاربرد مفاهیم اساسی متادیتا در ارتباط با مجموعه های اطلاعاتی سازمان یافته به مدتهای طولانی قبل از خلق اصطلاح آن باز می گردد. اولین گامها جهت توسعه متادیتا در خصوص فرا داده های کتابخانه ای برداشته شده است. این فراداده های کتابخانه ای شامل ایند کسها، چکیده ها، و فهرست رکورد های ایجاد شده بر اساس قوانین فهرستنویسی و استانداردهایی نظیر انگلو امریکن می باشند. مفاهیمی در خصوص تبیین مفهوم متادیتا به شرح ذیل توسط "گیلند و سواتلند" مطرح گردیده است.۵
▪ متادیتا تنها منحصر به شکل دیجیتالی نمی باشد،
▪ متا دیتا غالبا به توصیف یک شی اطلاعاتی می پردازد،
▪ متادیتا می تواند در بر گیرنده یک سری از منابع مختلف باشد،
▪ در طول توسعه یک شی اطلاعاتی متادیتاهای مربوط به آن نیز توسعه پیدا می کنند،
▪ متادیتای یک شی اطلاعاتی در یک زمان واحد می تواند متادیتای شی اطلاعاتی دیگری قرار گیرد.
استفاده از متادیتا در محیط آموزش الکترونیکی
به دلیل کم حجم بودن متادیتاها در مقایسه با داده هایی که متادیتا به شرح آن می پردازد، قابلیت تهیه آن بسیار راحتتر است. با ساختن متادیتا و تسهیم آن با دیگر کاربران، اطلاعات مربوط به ماهیت داده ها به سهولت برای جویندگان آن دسترس پذیر می شود. در محیط آموزش الکترونیکی می توان در قسمت منابع آموزشی استفاده موثری از متادیتا ها بعمل آورد. در واقع با استفاده از متادیتاست که دانشگاههای مجازی ایران میتوانند منابع آموزشی خود را که به زبان فارسی زیر مجموعه متادیتاها قرار گرفته است به اشتراک گزارندو معضل کمبود منابع کمک آموزشی و منابع درسی به زبان فارسی را با به اشتراک گذاشتن تا حدودی حل نمایند. متادیتاها کشف داده ها را آسان تر کرده و تکرار و تکثیر و نسخه برداری از داده ها را ساده تر می کند. متا دیتاها به انواع مختلفی تقسیم میشوند همانند متادیتا های کتابخانه ای، جغرافیایی، آموزشی و غیره. متادیتای آموزشی می تواند دارای یک مولفه آموزشی از قبیل مجموعه ای از قوانین یک سیستم آموزشی که توسط داده تحت پوشش قرار می گیرد،را شامل شود. متادیتا قادر به توضیح داده های آموزشی، یک شبکه آموزشی مجازی و یا فهرست داده های فعال اینترنتی است. همچنین قادر است تا هر گونه داده غیرالکترونیکی مانند نقشه های کاغذی و یا داده های الکترونیکی خارج از خط (offline)از قبیل داده های ذخیره شده بر روی CD و سایر ابزارهای ذخیره را توصیف کند. وجود استانداردهای متنوع برای متادیتا تصویر کردن داده های مربوطه را در اتاقهای تبادل این داده در شبکه ممکن و همچنین فهرست سازی از این داده ها را مقدور می سازد.
از مهمترین اهداف آموزش الکترونیکی به اشتراک گذاشتن داده ها و استفاده مجدد از محتوای آموزشی می باشد. در این میان سیستم مدیریت محتوای آموزشی LCMS (Learning Content Management System) در سیستم یادگیری الکترونیکی یکی از مهمترین قسمتهای آن میباشد. در سیستم فوق و همچنین درسیستم آزمون و ارزیابی( (Assessment، نگهداری و ارائه محتویات دروس (ابرمتن،ابر داده، وچند رسانه ای ها) بایستی متناسب با سیستم آموزشی و بر اساس استانداردهای بین المللی باشد. درابزار تولید محتوا (Authoring Tool) نیز استفاده از این استانداردهای رایج بین المللی ضروری مینماید.۶ در یادگیری الکترونیکی وجود متادیتا جهت ایجاد پیوندهای لازم در کتابخانه های الکترونیکی و برقراری امکان استفاده از انواع پایگاه داده های متداول و امکان ایجاد مخزن نگهداری و اشتراک محتوا (Content Repository) از ضروریات است.
● طراحی متادیتا در یک سیستم آموزشی الکترونیکی
طراحی متادیتا در یک سیستم آموزشی الکترونیکی نیازمند برنامه ریزی دقیقی است. محتوای آموزشی باید کاملاً با ساختار سیستم آموزشی و وب مطابقت داشته باشد. وقتی کاربری منبعی را پیدا می کند باید قادر باشد تا خیلی سریع آن را مرور کند. برای کاربردی تر شدن محتوای آموزشی و تاثیر هر چه بیشتر آن در جهت خدمت به اهداف آموزشی مورد نظر باید هم از جنبه بیرونی و هم از جنبه درونی برای ارتباط بین محتوا و متادیتاها تلاش کرد.۷ یکی از کاربردی ترین متادیتا ها در سیستم آموزش الکترونیکی متا دیتاهای کتابخانه ای است. که در واقع شامل منابع اطلاعاتی است برای آگاهی یا تسهیل دسترسی به منابع اطلاعاتی دیگر. طبقه بندی کردن متن ها ی آموزشی یک گونه متادیتا محسوب می شود روی این موضوع که از چه روشی برای طبقه بندی محتوای آموزشی سیستم استفاده کرد بایستی متمرکز شد. مراقبت از اینکه مطالب آموزشی به درستی در طبقه بندی ها قرار گیرند از مسئولیت های اصلی سیستم آموزش الکترونیکی محسوب می شود. تیترها و خلاصه مطالب نیز از متادیتاها به شمار می روند. اگر قرار است که در یک صفحه از سایت آموزش مجازی تنها یک متادیتا وجود داشته باشد آن هم متادیتای تیتر است. هر مبحث الکترونیکی آموزشی باید یک عنوان خاص داشته باشد که دقیقا محتوای موجود در آن قسمت را تشریح کند. در یک دید کلی می توان گفت کلیه منابع اطلاعاتی صرفنظر از قالب فیزیکی آنها دارای سه ویژگی اصلی میباشند که عبارتند از : فهرست مندرجات (Content)، متن (Context)، و ساختار (Structure). که هر کدام یا همه می توانند در قالب متادیتا ظاهر گردند. فهرست مندرجات شامل چیزهایی است که هدف منبع آن را دنبال می کند و یا میتوان گفت مطالبی را در بر می گیرد که منبع در مورد آنها می باشد. درواقع نمودی از بطن منبع است. متن شامل محتوای منبع می گردد و در واقع برونداد پاسخ به سوالات نظیرچه کسی، چه چیزی، چرا، کجا ، و چگونه، در ارتباط با جنبه ها و نمودهای موضوعی مختلف منبع می باشد. ساختار به قالب رسمی ترتیب قرار گرفتن محتوای یک منبع اطلاعاتی بر می گردد.
فراداده ها در فهرست مندرجات نقش یک پل ارتباطی را جهت بازیابی و نمایش محتوای مربوط به هر قسمت را ایفا می کنند. با استفاده از متادیتا میتوان فایلهای هر قسمت را به صورت مجزا و بدون بر خورد با یکدیگر باز نمود. که این خود نگرشی مانوس با ظهور و ورود اینتر نت و دنیای وب می باشد. در یک دید کلان با توجه به رشد فزاینده وب پر واضح است که اهمیت ایجاد فراداده های فهرست های مناسب ، وسیله ای گرانبها در کمک رسانی به کاربران جهت یابش منابع اطلاعاتی مورد نظر میباشد. در طول رشد اینترنت در گذر زمان جهت حل مشکل دستیابی به منابع اطلاعاتی ابزار مختلفی طراحی شدند که عبارتند از : فهرست های راهنما یا سیاهه منابع شبکه و موتور سرچهای مختلف که به عنوان ابزاری هنرمندانه کاربرد فراوان دارند. در این راستا "گیلند و سواتلند"۸ در نظر گرفتن ویژگیهای خاصی را در ایجاد متادیتا بیان نموده اند که عبارتند از:
۱) افزایش قابلیت دسترسی
افزایش میزان بهره وری کاربر که با استفاده از بکارگیری متادیتاهای سازگار و قوی امکان پذیر می گردد. با استفاده از متادیتا های مناسب می توان امکان سرچ را از سراسر مجموعه های اطلاعاتی متعدد از مخازن اطلاعاتی مختلف و مجازی مانند کتابخانه ها، مجموعه های آرشیو، و... فراهم نمود. در حقیقت بسیاری از این مجموعه ها خود نگهدارنده اطلاعات نیستند بلکه با استفاده از فرا داده ها تنها امکان دسترسی را با استفاده از پیوندهای پنهان بین یکدیگر فراهم می آورند. در واقع در دنیای دیجیتال مشکل پراکندگی منابع وجود ندارد و مشکل مرز جدایی بین منابع مختلف اطلاعاتی مشابه و با محتوای نزدیک به هم با استفاده از بکارگیری فرا داده ها قابل حل است.
از طرفی دیگر متادیتا می تواند یک نقش انتقادی در سندیت دادن به یک مدرک و ارتباط آن با دیگر مدارک مشابه را عهده دار شود. همچنین می توان گفت متا دیتا در کامل بودن یا تکمیل اطلاعات لازم در ارتباط با یک منبع یا شی اطلاعاتی نقش موثری دارد.
۲) استفاده وسیع
سیستم اطلاع رسانی دیجیتالی نقش مهمی در توزیع نسخه های دیجیتالی دارا می باشد چه بسا این توزیع فراتر از موانع جغرافیایی و اقتصادی می باشد. در یک سیستم اطلاع رسانی با استفاده از روشهای مختلف سرچ اطلاعات می توان به منابع مختلف و وسیع اطلاعاتی سازگار یا ناسازگار دسترسی پیدا کرد و در این میان فراداده ها کاربرد های مختلفی دارند.
۳) چند نسخه ایها
در دنیای دیجیتال مشکلی جهت ایجاد نسخه های مختلف و متنوع جهت استفاده های مختلف وجود ندارد. براحتی میتوان به عنوان مثال نسخه ای از یک تصویر با میزان شفافیت بالا جهت اهداف تحقیقی و در عین حال نسخه دیگری با میزان شفافیت پایین جهت ارجاعات سریع در سراسر شبکه ایجاد نمود.
۴) برآمدهای قانونی
استفاده از متادیتا در مخازن اطلاعاتی یک سری برآمدهای قانونی بدنبال خود دارد که شامل برخی لوایح حقوقی جهت تکثیر اطلاعات و چند نسخه ای کردن آنها می شود. به عنوان مثال لحاظ کردن حقوق یک شخص جهت گسترش دادن یا محدود کردن دستیابی به اطلاعات خودش.
۵) حفاظت
در سیستم های اطلاع رسانی همراه با حفاظت اطلاعات بایستی در سیستم های تحویل مدرک امکان انتقال اطلاعات بین سیستمها با وجود انواع مختلف تولیدات نرم افزاری و سخت افزاری وجود داشته باشد. در این میان سیستمهای اطلاع رسانی نیاز به فراداده هایی دارد که آنها را قادر سازد تا ذخیره و باز یابی اطلاعات را بصورت آزادانه و بدون کنترل انجام دهند. بسیار ضروری است که یک منبع یا شی اطلاعاتی براحتی بتواند با دیگر منابع یا اشیا اطلاعاتی ارتباط برقرار نماید.
۶) توسعه و اقتصاد سیستم
با توجه به اینکه داده های زیادی توسط یک سیستم اطلاعاتی جمع آوری میشود بنابراین جهت پیشرفت، توسعه، و تصحیح اطلاعات سیستم مذکور بایستی داده ها از نظر تکنیکی مورد بررسی قرار گیرند. بدین ترتیب میتوان از اطلاعات سیستم استفاده کارآمدتر و موثرتری بعمل آورد. همچنین با یک دیدگاه اقتصادی می توان در برنامه ریزی های سیستم از داده ها استفاده نمود.
در شبکه جهانی اینترنت از متادیتا میتوان جهت ایجاد منابع الکترونیکی استفاده های زیادی نمود. بر اساس نظر "شیوا و چیدامبران"۹ انجام اقدامات ذیل در این راستا مفید خواهد بود:
▪ خلاصه کردن معنی فراداده (مثلا فراداده در ارتباط با چه موضوعی است)،
▪ ایجاد امکان سرچ جهت کاربر،
▪ ایجاد امکان دسترسی به داده های مشابه توسط کاربر،
▪ ممانعت از دسترسی به برخی اطلاعات توسط برخی کاربران (بعنوان مثال کودکان)،
▪ آموزش چگونگی تفسیر داده مانند چگونگی تایپ، کد گزاری، و رمز گزاری،
▪ آموزش اینکه چگونه میتوان اطلاعات مورد نظر را بازیابی نمود (به عنوان مثال اگر داده ای در فرمت های مختلف تهیه شده است چگونه میتوان به انواع مختلف فرمت های آن دسترسی پیدا کرد) ،
▪ آگاهی رسانی در خصوص مواردی که در استفاده از داده موثر است ( مانند قوانین حق مولف یا قوانینی جهت استفاده از سطح کاربری مربوطه)،
▪ در اختیار قراردادن سابقه داده (مانند منبع اصلی و یا مالک اصلی آن)،
▪ تعیین روابط بین داده های مختلف با دیگر منابع (مانند پیوند به نسخه های قبلی و بعدی، داده های زیر مجموعه، داده های مربوط به یک فیلد موضوعی خاص، و یا فرمانهای که بایست در ارتباط با داده استفاده گردد)،
▪ مدیریت و کنترل داده جهت جلوگیری از تخریب آنها.
اخیرا استانداردهای زیادی در خصوص ایجاد متادیتا در توصیف منبع الکترونیکی در مخازن اطلاعاتی تهیه شده است که یکی از رایج ترین آنها استاندارد "دابلین کر" میباشد. امروزه دابلین کر جهت ساخت متادیتا در سطح بسیار وسیع بین المللی مورد استفاده سیستم های اطلاعاتی قرار می گیرد. البته در آموزش الکترونیکی استفاده از استاندارد SCORM نیز رایج است که از بحث ما خارج میباشد.
● استاندارد Dublin Core ۱۰
دابلین کر شامل یک سری عناصر موثر ساده برای توصیف دامنه وسیعی از منابع شیکه می باشد و وسیله ای است جهت بازیابی آسان منابع مورد نظر. استاندارد دابلین کر شامل پانزده عنصر اصلی می باشد که این پانزده عنصر از طریق یک مجمع تخصصی در دابلین در اوهایو توسط گروهی از متخصصین کتابداری و علوم کامپیوتر به تصویب رسید. این عناصر عبارتند از:
۱) عنوان : نام منبع که معمولا توسط تهیه کننده منبع یا ناشربه منبع داده می شود،
۲) نویسنده یا تهیه کننده : شخص یا سازمان اصلی برای تهیه فهرست مندرجات منبع. به عنوان مثال نویسندگان در مورد نوشتن منابع و اسناد، و هنرمندان , عکاسان، و مصوران در مورد منابع بصری،
۳) موضوع یا کلید واژه : موضوع منبع توسط کلید واژ ه های موضوعی یا عبارات توصیف می شود. در این راستا استفاده از واژگان کنترل شده، طرحها وطبقه بندیهای رسمی مانند سر عنوانهای معمول می باشد،
۴) توصیف : یک توصیف لفظی متنی از فهرست مندرجات و محتوای منبع موجود،
۵) ناشر: شرکت یا کمپانی یا سازمانی که اقدام به انتشار منبع اطلاعاتی نموده است،
۶) هم بخشگرها : شخص، اشخاص ، ویا سازمانی که در تهیه منبع یا واحد اطلاعاتی مشارکت داشته است تحت عنوان ویرایشگر ، آوا نویس یا مصور و..،
۷) تاریخ : تاریخ مربوط به خلق منبع یا تاریخ دسترسی به آن . یشنهادی که در این خصوص در پروفایلی از ایزو ۸۶۰۱ ارائه می شود بدین صورت است که تاریخها در قالب yyyy ویا YYYY-MM-DD می آید،
۸) نوع منبع: مربوط به چگونگی نوع منبع مانند کتابهای داستان، شعر، مجموعه مقالات، وگزارشات. که به منظور قابلیت همکاری با پایگاههای دیگرتعیین نوع منبع ضروری میباشد،
۹) فرمت یا قالب : تعیین قالب منبع یکی دیگر از عناصر اصلی پانزده گانه دابلین میباشد. قالب معمولا جهت شناسایی نرم افزار وگاها سخت افزارهای مورد نیاز جهت مدیریت منبع استفاده می شود،
۱۰) مشخصه منبع : شامل یک رشته اعداد نوشته شده جهت استفاده، تشخیص وشناسایی منابع مختلف مانند شماره استاندارد بین المللی کتاب یا شابک.
۱۱) منبع : این عنصر در ارتباط با منابع ردیف دوم است که اطلاعات موجود در آنها از منبعی دیگر مشتق می شود. در زمان ایجاد متادیتا هنگامی که عناصر محتوای اطلاعاتی در مورد منبع فعلی پیشنهاد می شود، می توان متادیتایی در منبع ردیف دوم جهت ارجاع به منبع اصلی جهت یابش اطلاعات معرفی کرد،
۱۲) زبان: مربوط به زبان اصلی منبع می باشد،
۱۳) وابستگی(ارتباط): به منظور ایجاد توانایی دو منبع برای رد وبدل کردن اطلاعات می توان متادیتای ارتباط را براساس لیست های مشخص ارائه داد،
۱۴) پوشش: این گزینه در خصوص پوشش منبع از جهات مختلف می باشد. به عنوان مثال تعیین پوشش زمانی یا پوشش جغرافیایی، که پوشش زمانی گاها تعیین کننده دوره های زمانی(مانند عصر حجر) نیز می تواند باشد،
۱۵) مدیریت حقوق منبع : . در خصوص استفاده از منابع می توان متادیتایی جهت حفظ حقوق معنوی منبع از جمله کپی رایت تعیین کرد. این مشخصه می تواند تعیین کننده تعداد دفعات استفاده از منبع یا حتی تعداد دفعات تکثیر آن باشد که در سرچ اطلاعات از منابع دیگر بیشتر کاربرد دارد. امروزه در اینترنت بدلیل حجم زیاد اطلاعات حفظ حقوق منبع یکی از مشکلات اصلی به حساب می آید.
● نتیجه:
برای پیاده کردن رویکردهای جدید، نیاز به تکنولوژی اطلاعات و استفاده از ابزارهای اطلاعاتی موجود است. با گسترش شبکه های اطلاعاتی از جمله اینترنت این فرصت برای ما فراهم شده است. استفاده سریع و به موقع از این امکانات موجب پیشرفت و توسعه خواهد شد. یکی از این فرصتها یادگیری الکترونیکی اسـت. برنامه ریزی های آموزشی ما باید به گونه ای باشد که از این فرصت جدید به بهترین وجه استفاده کنیم. در محیط آموزشی الکترونیکی و آموزش مجازی جهت پاسخگویی سریع و موثر به کاربر، دستیابی سریع به منبعی از اطلاعات متنوع ضروری است و متادیتا کلیدی است جهت فراهم سازی بموقع داده ها که به آسانی قابل دستیابی و تسهیم در بین موسسات آموزشی خصوصی و دولتی در تمام سطوح قرار گیرد. از آنجایی که به اشتراک گذاشتن منابع فارسی در بین مراکز آموزش مجازی ایران از ضروریات است بنابراین لازم است تا استانداردهای لازم در تهیه محتوای منابع آموزشی الکترونیکی بکار گرفته شود. پس بایستی سعی شود تا با طراحی متادیتاهای مناسب بر اساس استانداردهای مربوطه قسمتی از این رسالت را به نحو صحیح بجا آورد.

دکتر عاصفه عاصمی
(استادیار دانشگاه اصفهان- دانشکده علوم تربیتی)
Email: [e-mail] , [e-mail]
منابع:
۱.شرکت نرم افزاری پسنا. آموزش الکترونیکی. قابل دسترس از :
http://pasnaco-elearning.htm تاریخ دسترسی ۸ فروردین ۱۳۸۵.
۲. نجاتی ، علیرضا و زیبایی، مهدی. الگوهای نوین انتقال دانش. آفتابگردان- مدیر تازه کار. ۲۰ اسفند ۱۳۸۳. قابل دسترس در:
http://modiretazekar۱.persianblog.com/#۱۰۰۵۴۱۶ تاریخ دسترسی ۲۵ فروردین۱۳۸۵.
۳. حسن زاده، مریم(۱۳۸۱). یادگیری الکترونیکی. تدبیر.سال سیزدهم. شماره ۱۲۲. ص.۱۲۴
۴. ساازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. اداره کل آموزش .قابل دسترس از:
http://training.irib.ir/INFO/Magalat.htm تاریخ دسترسی ۱۵ فروردین ۱۳۸۵.
۵. Gilland and Swetland A.J. Setting stage: an introduction to Metadata.
۲۰۰۰. Available from: http://www.getty.edue.gri/standard/intrometadata.html (Accessed on ۵ March ۲۰۰۶)
۶. Trickey, Keith V. Metadata for Information Management and Retrieval. New Library World. London: ۲۰۰۵.Vol.۱۰۶, Issue. ۳/۴; p. ۱۹۳
۷. حسنی ، فرنود. اصول نگارش در وب-قسمت دوم:مدیریت وب سایت. ۲۷ دی ۱۳۸۴.
۸. McCray, A.T. and Gallabher, M.E. "Extending the role of metadata in a digital library system." Proceeding IEEE forum on research and technology advances in digital library (۱۹۹۹): ۱۹۰-۱۹۱
۹. Chidambaram S.Shiva. "Basics of metadata" In Library and information networking NACLIN ۹۸ edited by H.K.Kaul .New Delhi, Delnet, ۱۹۹۹. pp.۱۴۵-۱۷۸
۱۰. Dublin core ۲۰۰۰. Available from: http://purl.orQ/Dc (Accessed on March ۲۰۰۶)

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران