یادگیری الکترونیکی e-learning

● یادگیری الکترونیکی
اندیشمندان، جامعه آینده را جامعه‌ای میدانند که دانش محور اصلی اقتصاد و مشاغل خواهدبود.
و به نظر آلوین تافلربی سوادان سال ۲۰۰۰ آنان نیستند که نمیتوانند بخوانند و بنویسند، بلکه کسانی هستند که نمیتوانند یادبگیرند، رهاکنند و دوباره بیاموزند.
زندگی اثر بخش و با راندمان در قرن بیست و یکم مستلزم شناخت ویژگیهای این قرن میباشد. ویژگیهای اساسی این عصر، عصر اطلاعات و جامعه ی اطلاعات-محوری میباشد. در این جامعه اطلاعات و مدیریت آن و تبدیل آن به دانش پایه و اساس اقتصاد جوامع را تشکیل میدهد. چنین ویژگیهایی تأثیر زیادی روی نهادهای اجتماعی و اقتصادی جوامع خواهند گذاشت و نهادهای اجتماعی باید بر اساس آنها تجدید بنا شوند. یکی از مهمترین نهادهای اجتماعی که دستخوش تغییرات وسیع خواهد شد، نهاد آموزش و یادگیری در سطح عمومی و عالی میباشد. زیربنای نهاد آموزش و یادگیری در حال حاضر مربوط به جامعه ی صنعت- محور است. دانش آموختگان نظام آموزشی سنتی نمیتوانند در جامعه ی اطلاعات- محور کارایی لازم را داشته باشند. امروزه، فنآوریهای اطلاعات به ما اجازه میدهند تا آموزش را متناسب با نیازها ارائه دهیم، زیرا از یک طرف محدودیتهای گذشته را از بین میبرند و از طرف دیگر اختیاراتی را برای ما فراهم میآورند و به دانشجویان اجازه میدهند تا نیازهای تحصیلی خود را در زمان مناسب خود برای یادگیری مرتفع سازند. برای اینکه دانش آموختگانی داشته باشیم که کارایی لازم را در جامعه ی اطلاعات- محور داشته باشند باید رویکرد جدید نسبت به آموزش و یادگیری داشته باشیم. برای پیاده کردن رویکرد جدید نیاز به تکنولوژی اطلاعات و استفاده از ابزارهای اطلاعاتی موجود میباشد. با گسترش شبکه های اطلاعاتی از جمله اینترنت این فرصت برای ما فراهم شده است. استفاده ی سریع و به موقع از این امکانات موجب پیشرفت و توسعه خواهد شد. یکی از این فرصتها یادگیری الکترونیکی میباشد.
● تعریف e-learning و حوزه‌های آن:
▪ عوامل اقتصادی
▪ در دسترس بودن منابع آموزشی در همه جا و همه وقت (به عبارت بهتر انعطاف پذیری)
▪ حرکت از یادگیری «در هر مورد» به یادگیری «در هر زمان»
▪ قابلیت بازیافت اطلاعات و منابع
▪ افزایش سرعت در توسعه و پیشرفت
▪ جستجوی هوشمندانه
▪ نظارت و کنترل دقیق بر سیستم و اطلاعات
▪ مدیریت آسان و کارآمد
● معایب و کاستی‌های فراگیری الکترونیکی
در حالیکه برنامه‌های آموزش بر روی شبکه مزایای مهمی دارند و دسترسی بی‌نظیری را در جهت کیفیت آموزشی ایجاد می‌کنند معایبی نیز در استفاده از این روش وجود دارد که به عنوان تهدیدی بالقوه در جهت موفقیت برنامه‌های آموزش از راه دور می‌باشد.
▪ عدم برابری دسترسی به تکنولوژی
فقدان دسترسی، چه به دلیل اقتصادی و چه به دلیل عدم وجود بسترها، دانش‌آموزان واچد شرایط را به گونه‌ای دیگر از کلاس‌ها محروم خواهد کرد و این موضوع مهمی در مورد طبقات پایین‌تر جامعه است. ا نکته‌ی دیگر این است که این دسترسی هزینه‌هایی را برای استفاده‌کنندگان در بردارد.
▪ سواد کامپیوتری
هم دانش‌آموزان و هم معلمان باید حداقلی از دانش و آگاهی کامپیوتری را به منظور موفقیت در محیط یادگیری بر روی شبکه داشته باشند.
▪ محدودیت‌های تکنولوژی
وجود تکنولوژی و ابزارهای مطمئن و کاربرگرا در برنامه آموزش مجازی بسیار حیاتی است. مشکل خراب‌ شدن تجهیزات وجود دارد. اشکالات می‌تواند در هر نقطه از سیستم ایجاد شودو ادامه کار را با مشکل روبرو ساؤد
▪ دانش‌آموزان
در حالی که روش فراگیری الکترونیکی می‌تواند انتخابی مؤثر برای دانش‌آموزان بالغ و منظم باشد اما یک محیط آموزش نامناسب برای بیشتر دانش‌آموزان وابسته است. آموزش غیر زنده بر روی شبکه مسئولیت بیشتری را برای دانش‌آموزان ایجاد می‌کند. به منظور شرکت موفق در برنامه آموزش مجازی دانش‌آموز باید به خوبی سازماندهی و انگیزش شود و مدیریت زمان را برای دروس بکار برد.
▪ فقدان کیفیت‌های ضروری برروی شبکه
پایه آموزشی موفق در روش سنتی همیشه منجر به آموزش موفق از طریق شبکه نمی‌شود. اگر معلمان به درستی در مورد روش‌های ارایه بر روی شبکه آموزش ندیده باشد،‌ موفقیت برنامه‌های روی شبکه کامل نخواهد شد. معلم باید قادر باشد فقدان حضور فیزیکی‌اش را از طریق ایجاد محیط پشتیبانی در کلاس مجازی جبران کند. به هر حال اگر معلم مجازی لیاقت و شایستگی کافی برای ایجاد محیط راحت مجازی برای اداره کلاس داشته باشد، هنوز فقدان حضور فیزیکی اش می‌تواند در برنامه آموزشی محدودیت ایجاد کند.
▪ مدیریت و معلمان
مؤسسه‌ای که از اهمیت آموزش صحیح معلمان، و شخصیتآ آنها و محدودیت تعداد افراد کلاس آگاه نیست ممکن است از درک صحیح رسالت و وظیفه خود ناتوان باشد. این موضوع می‌تواند در کیفیت و موفقیت آموزش از طریق شبکه تأثیر نامطلوب بگذارد.
▪ برنامه آموزش مجازی
روش‌های برنامه تحصیلی و آموزشی که در روش سنتی موفق بوده است لزوماً در روش مجازی نیز موفق نخواهد بود. برنامه آموزشی بر روی شبکه باید بازتاب استفاده از گفتگو بین دانش‌آموزان (ارتباطات به شکل نوشته شده)،‌ و کنش متقابل گروهی را داشته باشد.
آموزش مجازی را درچهار قالب بررسی می کنیم:
● چهار قالب بررسی e-learning :
▪ قالب اول که مهم‌ترین قالب است «محتوا» است
محتوا اولین عامل است که باید روی آن تاکید کرد
محتوا، به منابع اطلاعاتی، رسانه‌ها و وقایعی اشاره می‌کند که از آنها برای فراگیری در محیط آموزشی استفاده می‌شود.
بسیاری از موضوعات برای محتوای فراگیری الکترونیکی مناسب هستند. اما برخی از آنها، به راحتی در این قالب می‌گنجند، مانند: آموزش فناوری اطلاعات، اقتصاد، مدیریت و مهارت‌های بازرگانی.
دانش روز هم می‌تواند به شکل مقالات الکترونیکی و یا ارایه‌ی آنها و بحث‌هایی با دانشگاهیان و متخصصان، به راحتی برای محتوا در نظر گرفته شود
▪ قالب دوم مسأله اقتصاد سنجی است
برای برپایی آموزش مجازی باید دلیل اقتصادی خبی داشته باشیم که مسأله را از نظر اقتصادی توجیه کند.
▪ قالب سوم مشارکت است
هیچ کس به تنهایی قادر به برپایی دانشگاه مجازی نیست. دانشگاه مجازی مجموعه پیچیده‌ای از فناوری، آموزش، ارتباطات، وب و اینترنت است. وقتی آموزش را مطرح می‌کنیم، به طور جدی با محتوا درگیر می‌شوده در این جا عمل مشارکت اجزای گوناگون، بسیار حساس است.
▪ قالب چهارم فناوری است
حال این سوال مطرح می شودکه از چه فناوری باید استفاده کنیم.
اکنون به بررسی دقیق تر این ۴ قالب می پردازیم:
محتوی" را از دودیدگاه "انتقال محتوا" و "ابزارهای انتقال محتوا" بررسی می‌کنیم
● فرآیندهای انتقال مفاهیم
دربخش محتوا سیستم محتوا گذاری، سنجش، آموزش و قالب‌های محتوایی، بسترهای ایجاد شده، مدل‌های آموزش یادگیرنده و یاددهنده و ... را یادآور می‌شویم
۱) مدل‌سازی یادگیرنده و آموزشگر:
یکی از نظریه پردازان در سیستم‌های آموزشی می‌گوید که ویژگی‌های یادگیری هر یادگیرنده مثل اثر انگشت است، یعنی به ازای هر فرد، کاملاً متفاوت می‌باشد.
با توجه به این مسئله سیستم آموزشی باید سعی کند تا متناسب با ویژگی‌های یادگیرنده، خودش را تطبیق دهد . کاربر ممکن است با تعابیر متفاوتی موضوعی را درخواست کند و سیستم ما موظف است با توجه به منظور او موضوع مورد بررسی را ساختار دهی کند. بایدبه این نکته پرداخته شود که چه طور می‌توان این‌ها را “محاسباتی “Computational کرد و در ساختارهای مبتنی بر e-learning مورد توجه قرار داد.
۲) آموزش‌های مداوم:
در سیستم‌های آموزشی مداوم، با کاربری سر و کار داریم که توانایی‌های یادگیری او طی یک پروسه زمانی تغییر می‌کند.بنابراین در ساختار دهی این گونه سیستم‌ها باید سرعت تغییرات یادگیری یک کاربر و سرعت مفاهیمی که قرار است به او منتقل شود، لحاظ گردد. در این بخش علاوه بر ویژگی‌های یادگیری ، ویژگی‌های فردی از قبیل روحیه تحقیق، یا راهبری و مدیریت و ... نیز باید لحاظ شود.
۳)پیاده سازی نکات ظریف صفحه کلاس مجازی
الف) بررسی جهت ایجاد چارچوب و مکانیزم‌های مناسب
۱ ) بررسی چارچوب‌های موجود و آماده مانند WebCT و Blackboard:
ـ بررسی چارچوب‌های آماده از نظر کاربری زبان فارسی
ـ بررسی چارچوب‌های آماده از نظر تعریف ابزارهای جدید و اختصاصی
ـ بررسی هزینه‌های برپایی سایت با استفاده از چارچوب‌های آماده موجود
۲ ) بررسی ابزارهای موجود با توجه به امکانات زمانی و مکانی
ـ انتخاب ابزارهای متناسب با امکانات ارتباطی کشور و تفاوت سرعت دسترسی کاربران با شبکه اینترنت.
ـ بررسی زیر ساخت‌ها و چارچوب‌هایی که امکان پیاده سازی کلاس‌های مجازی را فراهم می‌کند.
۳) تعیین چارچوب محتوای دروس و ابزارهای قابل استفاده
ـ بررسی سایت‌هایی که در زمینه آموزش‌های الکترونیکی دارای پیشینه هستند؛ سایت‌های مانند WebCT و Blackboard .
ـ بررسی استانداردهایی که توسط موسسات بزرگ تعریف و تبیین شده‌اند؛ موسساتی مانند IMS و IEEE.
۴) تعیین روش ثبت نام کاربران:
ـ بررسی روش‌های ثبت نام در سایت‌های عمده آموزش‌های الکترونیکی .
ـ بررسی روش‌های پیاده سازی ممکن برای ثبت نام کلاس‌های مجازی در وزارت پست، تلگراف و تلفن.
۵) تعیین روش برگزاری آزمون و تعیین نمره دانشجو:
ـ بررسی راه‌های ممکن برای برگزاری آزمون‌های Online (کنترل هویت شخص آزمون دهنده).
ـ سیاست گزاری جهت تعیین نمره دانشجو (تعیین روش‌های برگزاری آزمون و ارایه تکالیف).
۶) تعیین روش ارایه گواهینامه به کاربران :
ـ مذاکره با سازمان‌هایی که توانایی ارایه گواهینامه را به دانش آموختگان در کلاس‌های مجازی دارند.
ـ مذاکره با مراکز آموزشی موجود در وزارت پست و تلگراف و تلفن جهت ارایه مدرک.
۷) تعیین روش برقراری امنیت سایت :
ـ روش‌های پیاده سازی امنیت در سایت و بررسی لایه‌های امنیتی برای کنترل ورود کاربران و حدود دسترسی به سایت.
ـ روش‌های پیاده‌سازی امنیت در سایت و بررسی لایه‌های امنیتی برای غیرقابل نفوذ کردن سایت و جلوگیری از تغییر اطلاعات سایت.
۸) تهیه آیین‌نامه حق التدریس مربیان
● ابزارهای انتقال محتوا
در این بخش به معرفی هریک از ابزارهای انتقال محتوا می‌پردازیم
ـ نوارها و فیلم‌های آموزشی
ـ CD های آموزشی چند رسانه‌ای
ـ برنامه‌های شبیه‌سازی
ـ برنامه‌های آموزشی صدا و سیما
ـ کلاس مجازی
ـ ویدیو کنفرانس
ـ گروه‌های تبادل نظر((group
ـ صفحات پرسش و پاسخ
به نظر می‌رسد نمی‌شود از قابلیت‌های مدرن و ویژه کلاس‌های مجازی، در مقابل هیچ یک از موارد مذکور چشم پوشید. زیرا ابتکار عمل در این سیستم بسیار بیشتر بوده و محیط به دلیل فضای چند رسانه‌ای و همچنین Online اش، بسیاری از مشکلات موارد قبل همچون محدودیت زمانی،مشکل روز آمد کردن ، انعطاف پذیری کمرا ندارد.به نظر می‌رسد مشکلات استفاده از این سیستم، دو مورد است یکی اینکه از لحاظ زیر ساخت تکنولوژیک ما حداقل خط‌های فراوان kbps۵۶ می‌خواهیم. که از طریق آن ارتباط Online با سرعت نسبتاً مناسبی برقرار شود. دیگر اینکه احتیاج به یک چارچوب نرم افزاری پایه در استفاده از این روش بسیار مهم می‌نماید.
● اقتصاد سنجی:
استفاده از فراگیری الکترونیکی، از لحاظ اقتصادی، قابل توجه است. زیرا هرچند نسبت به فراگیری سنتی، کم هزینه‌ترنیست اماهزینه‌ها، مستقیماً برای بالا بردن کیفیت آموزش به کار برده می‌شود.و هزینه‌ی صرف شده، برای گردآوری مطالب به صورت روی خط و استفاده از نرم‌افزارها و سخت‌افزارها به کار برده می‌شود و نه برای کارهای جنبی و نامربوط به فراگیری.و فناوری آن، می‌تواند باعث افزایش توان نرم‌افزاری و سخت‌افزاری یک سازمان یا دولت شود و گامی در جهت ایجاد سود اقتصادی و مهارت فنی برای صاحبان فناوری و دانشگاهیان شود که به وضوح، بسیار مفید و موثر خواهد بود.
در همین راستا، سود اقتصادی، دانش و تجربه‌ای که برای بهبود و ارتقای سیستم و ارایه مشاوره، پیش و پس از پیاده سازی به وجود می‌آید، بسیار قابل توجه است و فراگیری الکترونیکی را تبدیل به فعالیت مفید و ارزشمندی می‌کند.
● مشارکت:
به منظور مشارکت تمامی متخصصان درون مرزی وبرون مرزی برای بهتر به انجام رسانیدن طرح آموزش الکترونیکی ودانشگاه مجازی تشکیل یک کنسرسیم در داخل کشور ضروری به نظر می رسد با تشکیل این کنسوسیوم انتقال دانش و فناوری از خارج به داخل راحت‌تر صورت خواهد پذیرفت .همچنین ارتباط پیوسته با مراکز آموزشی و پژهشی خارج از کشور که نظام آموزش الکترونیکی را به عنوان راهکار عملی آموزش‌های خود اتخاذ کرده‌اند و فراهم کردن امکان ایجاد نمایندگی آن مرکز در کشور نیز از اقدامات موثر برای بهره جستن از تجربیات این سازمانها خواهد بود.
منظور بهره‌گیری بیشتر از مشارکت، توجه به موارد زیر ضروری به نظر می رسد:
۱)سازمان پایه:
باید سازمانی متولی راه‌اندازی مدیریت دانش و آموزش مجازی در کشورایجاد شود .که وزارت ICT با همکاری بخش خصوصی و سایر وزارت‌خانه‌ها مانند وزارت ارشاد و وزارت علوم می‌تواند زیرساخت‌های سخت‌افزاری این کار را فراهم سازد
۲) مدل ملی:
ابتدا باید مدل ملی و مسیر دهی آموزشی مشخص گردددر طراحی این مدل ملی باید همه نهادهای ذیربط فعال گردند و مشارکت داشته باشند
۳) رقابت و هماهنگی:
دولت باید هماهنگی های لازم را بین گروه های کاری مختلف جهت استفاده گروه ها از تجربیا ت یکدیگر ایجاد کند.
۴) مدل آزمایشی
بهترین مکان برای پیاده‌سازی برنامه‌های فراگیری الکترونیکی ابتدایی، سازمان‌های دولتی و دانشگاه‌ها هستند. به خصوص سازمان‌هایی که با فراگیری الکترونیکی ارتباط دارند و یا دانشکده‌های فناوری اطلاعات و یا مراکز آموزشی فناوری اطلاعات.به این ترتیب نقاط ضعف وقوت پروژه ها نمایان تر می گردد
۵ ) بخش خصوصی و دولتی :
توجه بیش از پیش دولت به مشارکت بخش خصوصی در این امر بویژه در توسعه شبکه ارتباطی کشور و تولید محتوای الکترونیکی در بهتر انجام شدن طرح آموزش الکترونیکی ضروری به نظر می رسد و بهتراست که مسأله e-learning با حمایت، سیاست گذاری، نظارت و راهبرد دولت همراه باشد اما اجرای آن بابخش خصوصی کشور باشد.
● فناوری:
شرط موفقیت برنامه‌های فراگیری الکترونیکی ، افزایش توان سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مجموعه‌ای که قرار است نظام فراگیری الکترونیکی در آن پیاده شود،افزایش استفاده از رایانه‌های شخصی (PC) در سازمان‌ها و مراکز مختلف و همچنین جامعه،ایجاد فرهنگ استفاده از رایانه و شبکه برای انجام کارهای روزمره است
ضمنا در خریداری تجهیزات شبکه مورد نیاز باید به این مسئله توجه نمود که قابلیت ارتقا و گسترش را داشته باشند و بتوان، بدون نیاز به تعویض آنها، شبکه را با تجهیزات مشابه آنها گسترش داد. یا در بخش نرم‌افزار، نباید فناوری‌هایی استفاده شوند که فقط جواب‌گویی نیازهای زمان حال باشند و با افزایش کاربران یا تغییر نیازها به طور کلی غیرقابل استفاده شوند.
در ضمن حل مسئله‌ی پهنای باند برای غنای بیشتر فراگیری اکترونیکی و امکان انتقال مطلوب صوت و تصویر، باید یکی از جهت‌گیری‌هایی آینده‌ی کشور باشد.البته تا حل نهایی این مسئله فراگیری الکترونیکی می‌تواند با استفاده از شبکه‌های داخلی (Intranet) صورت بگیرد.
● نتیجه گیری:
در این مقاله سعی شده است تا به مبحث e-learning از جنبه های مختلف أن پرداخته شود. به عنوان دو بحث عمده در چالش‌های پیش رو باید به:اول: معضلات فرهنگی و بحث نیروی انسانی و تلطیف روند گذار از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعات محوردوم: جامع‌نگری و همه جانبه فکر کردن و دقت و ریز بینی در انتخاب خدمات توجه بسیار نمود.
امید است که مسئولین ذی ربط با توجه بیشتر به مبحث IT و شناخت بهتر خصوصیات عصر حاضر به رفع معضلات موجود و فراهم نمودن زیر ساخت های لازم بپردازند.

اصغر موسایی