زبان به جای مرز

یک جامعه شناس فرانسوی زبان کانادایی(اهل کبک) که درباره راه‌های زنده نگهداشتن زبان فرانسه تحقیق می‌کرد، به نتیجه جالبی رسیده بود: یکی از مهم‌ترین عوامل نگهدارنده زبان فرانسه در کانادای انگلیسی زبان، وجود پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایی است که تنها زبان فرانسه می‌دانند و بس؛ آنها هستند که دیگران را ناخودآگاه وادار می‌کنند تا زبان فرانسه را فراموش نکنند. آنها در واقع مؤثرترین نگهبانان زبان مادریشان در برابر زبان جهانی شده انگلیسی هستند.
واقعیت آن است که زبان انگلیسی، امروز کارکردی بسیار بیشتر از یک زبان عادی دارد. با این که انگلیسی در میان پرگوینده‌ترین زبان‌ها مقام اول را ندارد(مقام های اول را به ترتیب چینی و اسپانیایی دارند) اما بدلیل آن که زبان کشورهایی است که بیشتر از همه در روند جهانی شدن تأثیر دارند، مهم‌ترین زبان دوم مردمان کره زمین است.
اما در اینترنت، انگلیسی نه تنها همه فهم‌ترین است، بلکه پرگوینده ترین نیز هست. جدیدترین آمارها نشان می دهد که هنوز نزدیک به نصف محتوای موجود در اینترنت-یعنی در حدود ۴۷درصدـ به زبان انگلیسی است. (البته این رقم نسبت به آمارهای قدیمی تر، کوچک تر شده است، به طوری که چهارسال پیش این رقم به بیش از ۷۰ درصد می رسید) این آمار علاوه بر این که نشان دهنده چگونگی توزیع محتوای اینترنت از نظر زبان است، به کنایه نکات دیگری را نیز بیان می کند. مثلاً نشان می دهد که کدام کشورها بیشتر به تکنولوژی های جدید دسترسی دارند. گرچه نباید از یک نکته مهم غافل شد و آن این که این ۴۷ درصد محتوای انگلیسی که در حال حاضر در اینترنت موجود است، الزاماً توسط کسانی که زبان مادریشان انگلیسی است تولید نشده است. به بیان دیگر، اگر انگلیسی، زبان ارتباطات جهانی امروزی نبود، مقداری از سهم کنونی زبان انگلیسی در اینترنت، بین زبان های دیگر پخش میشد. بنابراین در این آمار، زبان انگلیسی هم تراز دیگر زبان ها نیست و نمیتوان قضاوتی یکسان درباره همه این زبان ها کرد. هرچند نباید از یاد ببریم که انگلیسی در این میان تنها نیست، بلکه درصد کوچکی از محتوای موجود به همه زبانها را افراد غیربومی تولید می کنند.
خلاصه آن که اگر همه محتوای موجود در اینترنت، تنها به زبان مادری یا زبان اول کاربران تولید می شد، رقم های حاضر بسیار کوچک تر از این می شد که هست و در عوض به «تعداد» زبان های موجود در اینترنت اضافه می شد؛ و این یعنی پراکندگی زبانی بیشتر در اینترنت.
بعید است که زبان انگلیسی در آینده نزدیک در اینترنت رقیبی عمده به خود ببیند. این امر دلایل زیادی دارد. مهم ترین دلیل، ریشه در آن دارد که دسترسی اغلب مناطق غیر انگلیسی جهان به تکنولوژی اینترنت بسیار ضعیف تر از آمریکای شمالی است. دلیل مهم دیگر، آنست که انگلیسی در حال حاضر همه فهم ترین زبان جهان برای ارتباطات بین المللی به ویژه از نوع اقتصادی و تجاری است. یکی از دیگر دلایل مهم هم آنست که در میان تولیدکنندگان اطلاعات و محتوا، تمایل زیادی برای تولید محتوای «محلی» وجود ندارد؛ یعنی میزان محتوایی که فقط برای مخاطبین محلی(یعنی طیفی بین ساکنان یک محله شهری، و یک کشور) تولید می شود، درمقایسه با انواع دیگر محتوا بسیار ناچیز است، و متأسفانه درصد زیادی از این محتوای محلی نیز باز به زبان انگلیسی است، که آن هم بیشتر دلایل فنی(مانند مشکلات سیستم عامل های فعلی در کار با الفبا و زبان های غیراروپایی) یا اقتصادی(مانند دشواری گرفتن آگهی به خاطر داشتن مخاطب محدود) دارد.
به هر روی، غلبه زبان انگلیسی بر دیگر زبان های اینترنت می تواند هم جنبه های مثبت و هم تأثیرات منفی داشته باشد. مثلا این که مردم جهان را قادر می کند که در عین تفاوت های فرهنگی فاحش، بتوانند با هم گفت وگو کنند. گفت وگوهایی که می تواند به تدریج زمینه تعصب های قومی و نژادی را از بین ببرد و دنیای بهتری را بسازد. در مقابل، این خطر هم هست که زبان انگلیسی، به مرور فرهنگ بومی کشورهای دیگر را به خاطر دریچه ای که به فرهنگ آنگلوساکسون می گشاید، ضعیف کند و در نهایت همه را تبدیل به آمریکایی هایی سازد که تنها قیافه هایی چینی یا عرب یا لاتین دارند. همه اینها واقعیت دارند و باید بتوان تعادلی میان این جنبه های تاریک و روشن یافت.
اما برای این تعادل چه باید کرد؟ به نظر می رسد کفه سنگین ترازوی فعلی-یعنی قدرت و گستردگی زبان انگلیسی- خواه ناخواه به سرعت در حال سنگین تر شدن است و راهی برای کم کردن وزن آن نیست. بنابراین تنها چاره ای که می ماند، سنگین کردن کفه زبان های دیگر است؛ آن هم به شرطی که این محتوا فقط به همان زبان بومی تولید شود، نه این که محتوایی دوزبانه باشد. اگر چنین باشد، درست مانند همان پیرمردان و پیرزنان کانادایی که مهم ترین حافظان زبان فرانسه در کانادا هستند، این سایت های بومی زبان هم می توانند تاحدی جلوی تأثیرات منفی جهانی شدن انگلیسی را بگیرند.
به عنوان مثال، کافیست که تنها دسترسی درصد کوچکی از مردم چین به عنوان پرگوینده ترین زبان دنیا به اینترنت برقرار شود و آنها هم بیشتر محتوای تولیدیشان را به زبان مادری تولید کنند. آنوقت، غلبه زبان انگلیسی بر اینترنت پایان می یابد و کم کم شکل توزیع محتوای اینترنت از نظر زبان، شبیه به شکل بیرونی توزیع زبان های فعلی می شود.
به هرروی، نباید فراموش کنیم که اهمیت زبان ها در دنیای آینده، چنان است که لااقل در دنیای مجازی، جای تقسیم بندی های جغرافیایی را خواهد گرفت.

پی نوشت:
برای اطلاعات بیشتر درباره چگونگی پراکندگی زبانی اینترنت به این سایت مراجعه کنید:
www.global-reach.biz/globstats

منبع : دنیای کامپیو تر و ارتباطات