وزیر به جای رئیس

به دلیل ناآرامی های داخلی ساحل عاج، بنابر پیشنهاد اتحادیه آفریقا و تصویب شورای امنیت سازمان ملل متحد، برگزاری انتخابات ریاست جمهوری این کشور برای یک سال به تعویق افتاد. از سوی دیگر، به خاطر درگذشت یکی از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری تانزانیا، انتخابات این کشور به ماه دسامبر موکول شد. در قانون اساسی تانزانیا پیش بینی شده است هنگامی که یکی از نامزدهای احزاب مختلف، به هر دلیلی کشته یا فوت شود، برگزاری انتخابات به ماه های آینده موکول می شود تا فرصت لازم برای معرفی و تبلیغ نامزد جدید در اختیار احزاب ذینفع قرار گیرد. در هر حال، پس از بحث های فراوان، ابتدا، ۱۸ دسامبر ۲۰۰۵ برای انتخابات تانزانیا پیشنهاد شد، اما سرانجام، احزاب و گروه های مختلف، تاریخ ۱۴ دسامبر سال گذشته میلادی را برای برگزاری رأی گیری، تصویب و اعلام کردند.
آقای رئیس جمهور
«جاکایا امریشو کی کوئته» (Jakaya Mirsho Kikwete) پس از برگزاری مراسم تحلیف و سوگند در ۲۱ دسامبر سال گذشته میلادی، رسماً به عنوان چهارمین رئیس جمهوری تانزانیا کار خود را آغاز کرد. او متولد ۷ اکتبر ۱۹۵۰ در «باگامویو» تانگانیکاست. کی کوئته پس از اتمام دوران متوسطه، وارد دانشگاه دارالسلام شد و در رشته اقتصاد به تحصیل پرداخت.
سابقه خدمت نظامی کی کوئته در ارتش به بعد از دوران دانشگاه بازمی گردد. پس از اخذ مدرک، کی کوئته وارد ارتش تانزانیا شد و در کنار آن نیز به فعالیت های سیاسی خود ادامه داد. او مدارج ترقی در ارتش را پله پله طی کرد و در سال ۱۹۹۱ به درجه سرهنگی رسید و تا به امروز نیز در آن مقام باقی مانده است.
مهم ترین فعالیت های رئیس جمهوری کنونی تانزانیا، تلاش های سیاسی او بوده است؛ تلاش هایی که در اواخر دهه ۸۰ میلادی، رنگ تازه ای به خود گرفت. در سال ،۱۹۸۸ کی کوئته توانست به عنوان نماینده زادگاه خود، یعنی شهر باگامویو، وارد پارلمان تانزانیا شود. به دلیل ساختار نظام سیاسی تانزانیا، وزیران دولت همزمان با عضویت در دولت، می توانند به عنوان نماینده رئیس جمهور در پارلمان منصوب شوند. براساس این قانون، کی کوئته که بعدها مسؤولیت وزارتخانه های متعددی را برعهده داشت، تا سال ۲۰۰۵ نماینده پارلمان تانزانیا باقی ماند.
ورود کی کوئته به رده های بالایی در دولت تانزانیا به دهه ۹۰ بازمی گردد. او از سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۴ به عنوان وزیر آب، انرژی و معادن تانزانیا مشغول فعالیت بود. بلافاصله به مدت یک سال، مسؤولیت وزارت دارایی را برعهده گرفت؛ پستی که به تحصیلات دانشگاهی او مرتبط بود. اما بی شک، حضور شاخص او در دولت های رئیس جمهور «امکاپا» (Mkapa) اتفاق افتاد. با انتخاب شدن بنیامین امکاپا (Benjamin Mkapa) به عنوان رئیس جمهور تانزانیا در سال ،۱۹۹۵ کی کوئته فعالیت خود را به عنوان وزیر امور خارجه کابینه او آغاز کرد. با انتخاب مجدد امکاپا به عنوان رئیس جمهور در سال ،۲۰۰۰ کی کوئته هم در مقام وزارت امور خارجه ابقا شد و بدین ترتیب، سیاست خارجی جمهوری متحده تانزانیا طی سال های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۵ به دست او طراحی شد و به اجرا درآمد.
احزاب
با اصلاح قانون اساسی در سال ،۱۹۹۲ اجرای سیستم «چند حزبی» در تانزانیا آغاز شد، اما اولین دوره انتخابات مطابق این شیوه، در سال ۱۹۹۵ برگزار شد. تا پیش از آن تاریخ، نظام سیاسی تانزانیا بر پایه سیستم تک حزبی استوار بود.
انتخابات پارلمانی، ریاست جمهوری و نیز انتخابات شوراهای محلی در کشور تانزانیا، هر ۵ سال یکبار و به صورت همزمان برگزار می شود. انتخابات سال ،۲۰۰۵ سومین دوره انتخابات در نظام چند حزبی به شمار می رفت. با این تفاسیر، در انتخابات اخیر، احزاب مختلفی شرکت داشتند و باید گفت تمام آنها برای رقابت با سیاستمداران اصلی کشور خود در صحنه حاضر شده بودند؛ اعضای حزبی که برای ۴ دهه، همچنان حاکم مطلق تانزانیا هستند: C.C.M .
CCM مخفف کلمات «Chama Cha Mapinduzi» است که این حروف به زبان بومی مردم شرق و مرکز قاره آفریقا انتخاب شده و به معنای «حزب انقلابیون» است. CCM از زمان استقلال تانزانیا، یعنی اواسط دهه ۶۰ میلادی تا به امروز، حاکمیت خود در بخش های مختلف کشور را حفظ کرده است. در انتخابات ریاست جمهوری سال ،۱۹۹۵ بنیامین امکاپا، نامزد این حزب توانست به پیروزی دست یابد و با انتخاب مجدد به عنوان رئیس جمهور در سال ،۲۰۰۰ موفقیت CCM را ادامه داد. همچنین این حزب با کسب اکثریت آرا، بیشترین تعداد کرسی های پارلمانی را در انتخابات سال های ۱۹۹۵ و ۲۰۰۰ به دست آورد.
در رقابت های انتخاباتی سال ۲۰۰۵ تانزانیا، اتفاقات قابل توجهی به وقوع پیوست. نامزد حزب CCM، جاکایا کی کوئته، با قدرت تمام و کسب بیش از ۸۰ درصد آرا، به مقام ریاست جمهوری تانزانیا برگزیده شد. در رقابت های پارلمانی نیز از ۲۳۲ نماینده ای که به طور مستقیم توسط مردم انتخاب می شوند، ۲۰۶ نماینده متعلق به حزب CCM بوده اند. این نتایج، بیانگر آن است که حکومت CCM بر جمهوری متحده تانزانیا، دست کم تا ۵ سال آینده ادامه خواهد داشت؛ البته اگر «اتفاقی» نیفتد.
دومین حزب قدرتمند تانزانیا، «کاف» (CUF) نام دارد. CUF که در حقیقت، مولود سیستم چند حزبی کشور است، توفیقات قابل توجهی از زمان پیدایش خود کسب نکرده است. در انتخابات ریاست جمهوری سال ،۱۹۹۵ «ابراهیم لیپومبا» (Ibrahim Lipumba) که ریاست CUF را نیز برعهده دارد، تنها با کسب ۶ درصد آرا، در جایگاه سوم قرار گرفت و در دوره بعدی نیز، که مجدداً به عنوان نامزد حزب متبوع خود معرفی شده بود، با کسب ۱۶ درصد آرا دوم شد. در رقابت های پارلمانی همزمان و در اولین دوره (سال ۱۹۹۵)، CUF توانست ۲۴ کرسی را از آن خود کند، اما در دوره دوم (سال ۲۰۰۰)، با افول نسبی، تنها ۱۷ نماینده این حزب، جواز حضور در پارلمان را به دست آوردند.
در انتخابات سال ۲۰۰۵ میلادی، سرنوشت CUF حکایت تازه ای داشت. از آنجا که کشور تانزانیا به ۲ حکومت «زنگبار» و «تانزانیا» تقسیم می شود که هر یک دارای رئیس جمهور، دولت و پارلمان های مجزا و مخصوص به خود هستند، لذا فرصت تازه ای در اختیار CUF قرار گرفت. آنها با توجه به تجربه دوره های قبل، به این نتیجه رسیدند که توفیق چندانی در انتخابات تانزانیا نخواهند داشت؛ پس با عنایت به اینکه اکثر طرفداران CUF از اهالی جزایر زنگبار، بویژه ساکنین پمبا (Pemba) هستند، حوزه اصلی فعالیت انتخاباتی CUF در «زنگبار» متمرکز شد.با این اوصاف، «شریف حمد» (Shariff Hamad) دبیر کل CUF، نامزد آن حزب در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۵ زنگبار شد. رقابت میان حمد و «کارومه» (نامزد CCM) بسیار نزدیک و فشرده بود. با وجود به تعویق افتادن انتخابات تانزانیا، رأی گیری از مردم زنگبار در همان تاریخ ۳۰ اکتبر برگزار و کارومه با ۵۳ درصد آرا به عنوان رئیس جمهور معرفی شد. حمد که ۴۶ درصد آرا را به دست آورده بود، به شدت معترض شد و اعلام کرد که تقلب صورت گرفته است.
پس از آن، هواداران CUF به نشانه حمایت از حمد، تظاهراتی در زنگبار به راه انداختند که به درگیری با پلیس و زخمی شدن طرفداران CUF منجر شد. گستره اعتراضات به اندازه ای بود که مدت ۲ ماه ادامه داشت، اما تغییری در نتایج انتخابات حاصل نشد.
بدین ترتیب، CUF با واگذاری ریاست جمهوری زنگبار به رقیب خود CCM، در جبهه دیگر نیز تنها توانست ۱۹ کرسی از پارلمان زنگبار را از آن خود کند که رقم قابل توجهی به شمار نمی آید.
ابراهیم لیپومبا، نامزد CUF، در دسامبر گذشته برای سومین بار متوالی در انتخابات ریاست جمهوری تانزانیا شرکت کرد و این بار هم با کسب ۱۱ درصد آرا و با اختلافی فاحش، در جایگاه دوم قرار گرفت؛ در رقابت های پارلمانی نیز، CUF تنها سهمیه ۱۹ نماینده برای ۵ سال آینده در مجلس تانزانیا را به دست آورد.
با این توضیحات می توان گفت حزب CUF در این دوره از انتخابات (به هر دلیلی) نتوانست به اهداف از پیش تعیین شده خود دست یابد و برای جبران مافات، ۵ سال دیگر باید صبر داشته باشد.
دیگر حزب معتبر تانزانیا، «چادما» (CHADEMA) نام دارد که مخفف کلمات «حزب دموکراسی و توسعه» در زبان بومی است. تأثیرگذاری این حزب نسبت به دو حزب دیگر (CCM و CUF) بسیار ناچیز است؛ اما تأخیر انتخابات سال گذشته میلادی در تانزانیا به چادما بازمی گردد. «جومبه رجب جومبه»، نامزد این حزب، درست چند روز پیش از ۳۰ اکتبر فوت کرد و مطابق قانون اساسی، انتخابات به تعویق افتاد. البته نامزد بعدی آنها، «فری من ام بووه» (Freeman Mbowe) هم در ۱۴ دسامبر تنها با کسب ۵ درصد آرا در رتبه سوم قرار گرفت و موفقیتی به دست نیاورد. در جبهه پارلمانی نیز تنها ۵ نماینده از این حزب به مجلس راه یافتند. درست است که نقش حزب چادما در صحنه سیاسی تانزانیا، بسیار کمرنگ تر از CCM و CUF است، اما از لحاظ قدرت، می توان رتبه سوم را میان احزاب این کشور در ۵ سال آینده برای آن لحاظ کرد.
دیپلماسی
جاکایا کی کوئته در تبلیغات ریاست جمهوری، بر روی اهداف خاصی متمرکز شد. او بیش از آنکه به شعارهای سیاسی تکیه داشته باشد، اساس فعالیت خود را بر «اقتصاد» بنا نهاد. در حقیقت، کی کوئته قصد دارد راهی را که ۳ رئیس جمهور پیش از او در تانزانیا آغاز کرده بودند، ادامه دهد؛ یعنی «آزادسازی اقتصادی» را که از زمان«علی حسن موئینیی» (Ali Hassan Mwinyi) بنیان گذاشته شده بود، نهادینه کند. پس از موئینیی، امکاپا در طول دوران ۱۰ ساله ریاست جمهوری خود، فعالیت شرکت های خارجی در اقتصاد تانزانیا را رونق بخشید. او معتقد بود جذب مشتاقان خارجی، تنها راه کسب رشد اقتصادی است. اما منتقدین سیاست های امکاپا به این اعتقاد بودند که وی در راه اعطای اجازه کار و فعالیت به شرکت های بیگانه، زیاده روی کرده است.
با وجود این مخالفت ها، سیاست های امکاپا توانست حمایت بانک جهانی و صندوق بین المللی پول را کسب کند و زمینه لغو مقداری از بدهی های خارجی تانزانیا را فراهم آورد.
«من به سیاست های اقتصادی دولت قبلی ادامه خواهم داد تا اصلاحات اقتصادی را به سرانجام رسانیم». این جمله کی کوئته که پس از رسیدن به ریاست جمهوری تانزانیا نقل شد، برنامه های اقتصادی دولت او را در ۵ سال آینده به صورت آشکار به تصویر می کشد. در حقیقت، می توان گفت او پیش از هرچیز، مجری سیاست های حزب حاکم تانزانیاست. CCM بیشتر از آنکه به فکر توسعه سیاسی باشد، به دنبال اقتصاد مدرن است. باید توجه داشت با همین تفکرات و در کنار سوء استفاده از قدرت بوده است که CCM توانسته است حکومت خود را برای ۴ دهه حفظ کند. اقتصاد مدرن در تفکرات اعضای CCM به معنای خصوصی سازی است، البته در این میان آنها، نقش ویژه ای برای شرکت های سرمایه گذاری خارجی قائل هستند.
از سوی دیگر، CCM در اکثر سالهای سلطه خود، فعالیت های سیاسی مخالفین را (به هر شکل ممکن) تحت کنترل خود داشت. هرچند، مطابق قانون اساسی و از سال ،۱۹۹۲ فعالیت احزاب دیگر نیز قانونی شد، اما عملاً مجالی برای حضور در صحنه های سیاسی به آنها داده نمی شد. حتی بسیاری از تحلیلگران معتقدند در انتخابات ،۲۰۰۵ حزب CCM با تقلبات «گسترده» توانست به پیروزی برسد و عملاً دست CUF را از حکومت زنگبار قطع کند. با وضع موجود نباید تغییرات چندانی را در سیاست داخلی تانزانیا انتظار داشت.
در سالهای اخیر، سیاست خارجی تانزانیا بر «حسن همجواری» استوار بوده است. این روابط دوستانه درباره ۲ کشور همسایه آنها، کنیا و اوگاندا، بیش از سایرین صادق بوده و این موضوع بدین خاطر است که هر سه آنها، متحد دیرین یکدیگر و از مهم ترین کشورهای شرقی آفریقا به حساب می آیند. بنابراین، افزایش قدرت هر یک باعث افزایش وجهه دیگران نیز خواهد بود. با عنایت به تجربه ۱۰ ساله اخیر، کی کوئته در مقام وزارت امور خارجه و آشنایی کامل او با سیاست خارجی تانزانیا، نمی توان تغییرات محسوسی را نیز در دیپلماسی خارجی این کشور انتظار داشت؛ هرچند، می دانیم وزیر امور خارجه در دولت آینده تانزانیا، به طور حتم تغییر خواهد کرد.
از شواهد اولیه چنین استنباط می شود که علاوه بر همسایگان، تانزانیا در فکر گسترش روابط با سایر کشورهای آفریقایی بوده و اهمیت خاصی نیز برای آن قائل است. برای اثبات این قضیه، کافی است نگاهی به مراسم آغاز دوره ریاست جمهوری کی کوئته به عنوان چهارمین رئیس جمهوری تانزانیا داشته باشیم. در ابتدای جشن، ۲۱ گلوله توپ به افتخار امکاپا و پایان دوره ریاست جمهوری وی شلیک شد. تا چشم کار می کرد سران کشورهای قاره سیاه دیده می شدند: ۱۱ رئیس جمهور آفریقایی از جمله حسن عمر البشیر (سودان)، رابرت موگابه (زیمبابوه)، پی یره ان کورونزیزا (بوروندی)، کی باکی (کنیا) و نیز رؤسای جمهوری کنگو و اوگاندا به همراه پادشاه لسوتو. حضور نخست وزیر اتیوپی هم جالب توجه بود؛ از آنجا که درگیری میان اتیوپی و اریتره وارد مراحل تازه ای شده است، شاید اتیوپی بر روی حمایت های تانزانیا حساب ویژه ای باز کرده باشد.
به هر صورت، وقایع انتخابات به پایان رسید و کی کوئته رئیس جمهوری تانزانیا شد. اما نکته جالب آنکه، یک سناریو، دوباره تکرار شد؛ امکاپا پیش از آنکه به عنوان رئیس جمهوری تانزانیا انتخاب شود، سابقه ۶ سال حضور در وزارت خارجه این کشور را داشت. در این دوره نیز کی کوئته (وزیر امور خارجه) جایگاه امکاپا (رئیس دولت) را به دست آورد؛ یعنی: «باز هم وزیر به جای رئیس!».
تهیه و تنظیم: هادی جرقوئیان

منبع : روزنامه ایران