زمانی برای همکاری روسیه و ایالات متحده امریکا ؟

بحران ازبكستان، سیاستگذاران روسیه را با یك گره كور مواجه كرده است. بسیاری در مسكو بر این عقیده اند كه پاسداری از ثبات در ازبكستان، روسیه را ملزم به كنار گذاشتن اختلافات ژئوپولتیكی خود با ایالات متحده می سازد. در عین حال به نظر اكثر برنامه ریزان، همكاری واقعی با واشنگتن به دلیل علاقه دولت بوش برای یك نظم نوین دموكراتیك در جهان، غیر ممكن می نماید. حوادث سیزدهم ماه مه در اندیجان یعنی جایی كه نیروهای امنیتی ازبك صدها تن از مخالفین ونیروهای شورشی مسلح را به قتل رساندند، تاكیدی بود براین واقعیت كه ازبكستان به انبار باروتی از سرخوردگی اجتماعی در مقابل مقاومت اسلام كریم اف در برابر اصلاحات، تبدیل شده است. قدرت های منطقه یعنی روسیه و ایالات متحده امریكا، همواره به حفاظت از ثبات در ازبكستان علاقه داشته اند. گرچه هیچگونه سیاست های روشنی كه بتوان از میان آنها یكی را انتخاب كرد، وجود ندارد. به نظر بسیاری، تمایل كریم اف به روش حكومتی دیكتاتوری، از میان آنها یكی را اصلی ترین دلایل مشكلات كنونی ازبكستان ـ به شمار می آید در عین حال عملا هیچ آلترناتیو فوری به جای كریم اف وجود ندارد. احزاب مخالف نیز فاقد پتانسیل لازم برای در اختیار گرفتن حكومت هستند، و هیچكس نیز خواستار به قدرت رسیدن نیروهای شورشی اسلامی نیست.
قبل از سیزدهم ماه مه، ازبكستان می توانست یك میدان نبرد ژئوپولتیك برای روسیه كه سعی در جلب آن به عنوان یكی از اقمار خود داشت، به شمار آید. پس از حوادث ۱۱ سپتامبر در ایالات متحده امریكا، رهبر ازبك به یك هم پیمان كلیدی برای مبارزه علیه تروریسم به سردمداری امریكا تبدیل شد. اما در ماه های اخیر،كریم اف به طور فزاینده ای از هم پیمانان امریكایی خود دلسرد شده است. اكنون برخی از تحلیل گران روسی معتقدند كه به نفع روسیه است كه مانورهای خود را در آسیای مركزی متوقف سازد و در عوض برای پایان بخشیدن به بحران ازبكستان به دنبال یافتن یك راه حل مشترك با ایالات متحده باشد. پتانسیل پیامدهای اقدامات نابجا در ازبكستان، نظیر امكان به قدرت رسیدن شورشیان اسلامی، یا ظهور یك خلا قدرت كه قادر خواهد بود به انفجار قاچاق مواد مخدر بیانجامد، برهر منفعتی كه پیگیری سیاست های كنونی به دنبال خواهد داشت، می چربد. فئودور لاكیانوف سردبیر با نفوذ روزنامه سیاست خارجی روسیه گفت:«مبارزه برای فرمانروایی برمنطقه، نشانه یك حماقت سیاسی خواهد بود.» بنظر می رسد در مسكو اتفاق آراء برآن است كه صدمات كمتر در ازبكستان، كریم اف را در قدرت نگاه خواهد داشت و او را ناگزیر به اعلام اصلاحاتی خواهد كرد كه احتمالا دریچه اطمینان علیه دلسردی اجتماعی را خواهد گشود. اینگونه طرز تلقی، زمینه همكاری با ایالات متحده را فراهم خواهد آورد. در ۲۵ ماه مه، ریچارد بوچر سخنگوی دولت ایالات متحده امریكا ابراز داشت كه حوادث اندیجان برحمایت امریكا از رژیم كرم اف تاثیر چندانی نخواهد داشت. بوچر دركنفرانس خبری روزانه خود گفت:« نوع همكاری كه ما می توانیم با ازبكستان داشته باشیم. . . . براساس منافع مشترك است. به نفع هیچیك از ما نیست كه دست از تلاش خود علیه تروریسم در این منطقه بحرانی برداریم. به همین دلیل ما به كار با آنها در بسیاری از زمینه از جمله جنگ علیه تروریسم، ادامه خواهیم داد.» علیرغم وجود فرصت ظاهری برای اقدام مشترك، بسیاری از سیاستگذاران روسیه توان لازم برای همكاری در حل بحران ازبكستان را در روسیه و ایالات متحده امریكا مشاهده نمی كنند. بدون حضور یك اتحاد بین المللی نیز، تلاش ها برای وارد كردن فشار بركریم اف برای اصلاحات تقریبا بی نتیجه خواهد بود. از نقطه نظر روسیه، شیفتگی دولت بوش در ارتقای دموكراسی، اولین تهدید برای همكاریهای بین المللی در ازبكستان است. به راستی رویای دموكراتیزه سازی رئیس جمهور می تواند بر قضاوت واشنگتن در مورد حركت های به نفع ثبات آینده در آسیای مركزی سایه اندازد، چیزی كه بسیاری را در مسكو نگران ساخته است. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه در مصاحبه ۱۷ ماه مه منتشره در روزنامه ایزوسیتا گفت كه ایالات متحده امریكا شوق وافری برای گسترش تغییر رژیم در كشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق دارد. كشورهای گرجستان، اوكراین،و قرقیزستان همگی انقلاب را در ۱۸ ماه گذشته تجربه كرده اند.لاوروف درادامه پیشنهاد می كند كه مقامات رسمی ایالات متحده این باور غلط را به نمایش می گذارند كه یك مدل دموكراتیك جهانی وجود دارد و اضافه می كند كه برای توسعه مناسب یك سیستم دموكراتیك، ضرورت دارد كه انگیزه برای تغییر سیاسی از درون یك كشور خاص بوجود بیاید. لاوروف هشدار می دهد كه تلاش برای تحمیل دموكراسی از خارج، هم«غیر ممكن و هم خطرناك » است. در پی وقایع اندیجان، رئیس جمهور امریكا جورج دبلیوبوش، به دلواپسی های روسیه دامن زده است. در نطقی در ۱۸ ماه مه در انستیتو بین المللی در واشنگتن، بوش اظهار داشت كه ایالات متحده تلاش های دموكراتیزه سازی جهانی خود را وسعت خواهد بخشید. بوش گفت:« ما شاهد بالندگی نسل جدیدی هستیم كه قلبش در اشتیاق آزادی می سوزدـ و به آن نیز دست خواهد یافت.» او اعلام كرد كه ۱۰۰ میلیون دلار بودجه برای استقرار واكنش سریع در جهت یاری رساندن به توسعه دموكراسی در نظر می گیرد. او همچنین قول داد كه یك موسسه واكنش فعال« از متخصصین سیاستگذار تاسیس خواهد كرد. بوش گفت:« این موسسه جدید برای پاسخگویی در دسترس خواهد بود و آمادگی دریافت برنامه های مردم را در طول روزها و هفته ها بجای ماه ها و سال ها خواهد داشت. بوش گفت: « هرگاه بحرانی بوجود آید و احتیاج به كمك باشد ایالات متحده امریكا آماده خواهد بود.» با توجه به بی ثباتی وضعیت سیاسی ازبكستان، تفسیر بوش بسیاری از تحلیلگران سیاسی روسیه را به وحشت انداخت. تعداد روز افزونی از متخصصین مسكو اكنون با عقیده سر دبیر سرویس امنیتی فدرال روسیه نیكولای پاتروشف موافق هستند كه اخیرا اعلام كرده بود كه دولت بوش بیش از آنكه در پی حفظ ثبات در آسیای مركزی باشد،« سعی در تضعیف نفوذ روسیه» دارد. فقدان اعتماد كنونی، موجب تفاوت اتخاذ سیاست درمورد ازبكستان، میان روسیه و ایالات متحده می شود. بوچر اظهار می دارد كه واشنگتن فشار بر كریم اف را برای اتخاذ رفتار متعادل تری نسبت به سركوب فعالین حقوق بشر و روزنامه نگاران در قبل از حوادث اندیجان، ادامه خواهد داد. بوچر گفت:« آزادی بیان و نیز دسترسی آزاد برای انجام یك تحقیق قابل قبول» در مورد حوادث اندیجان«ضرورت دارد». روسیه در ۲۵ ماه مه حمایت خود را از كریم اف كه از قبول تقاضای ایالات متحده و اتحادیه اروپا برای انجام یك تحقیق مستقل بین المللی در مورد حوادث اندیجان سرباز زده بود، حمایت كرد. كریم اف اصرار دارد كه ارگان های رسمی ازبك، خود تحقیق را انجام خواهند داد. آژانس خبری ایتارـ تاس از قول ولادیمیر چیزوف جانشین وزیر امور خارجه، نوشت:« هم پیمانان باید به یكدیگر اعتماد داشته باشند و هرگاه یكی می گوید كه تحقیق در مورد حوادث را به طور كامل انجام خواهد داد، دیگری باید به این نظر احترام بگذارند.»
* ایگورتورباكف روزنامه نگار و پژوهشگر مستقلی است كه در امور سیاسی كشورهای مستقل مشترك المنافع تخصص دارد.

منبع : خبرگزاری آفتاب